منطق پژوهی
سال:1389 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

علم منطق در کوتاه ترین بیان «علم استدلال و استنتاج درست» است. مکاتب منطقی قدیم همانند منطق ارسطویی، منطق رواقی- مگاری و منطق سینوی هریک تلاش نموده اند پاره ای از این استدلال های درست را شناسایی و صورت بندی نمایند.

مقاله حاضر به نسبت میان دو کتاب «پدیدارشناسی روح» و «علم منطق» هگل می پردازد و اینکه آیا «پدیدارشناسی روح» هگل، پرده از ماهیت «علم منطق» او بر می دارد، یا این کتاب «علم منطق» است که منظری برای قرائت درست «پدیدارشناسی روح» فراهم می آورد.اما فرضی که در پاسخ به این مسأله مورد توجه قرار گرفته، این است که: مراجعه به متون هگلی نمی تواند مدافع و مؤید هیچ کدام از دو گزینه فوق باشد. به علاوه، انتخاب هر یک از آن دو رأی، لوازمی به دنبال دارد که باید بدان گردن نهاد.

منتقدان منطق های موجه محمولی معتقدند که یکی از اشکالات مهم این منطق ها، این است که به «ذات باوری» می انجامد. سول کریپکی به شیوه خاصی درصدد دفاع در برابر این اتهام برآمده و معتقد است که می توان نحوه ای از ذات باوری را پذیرفت، بدون این که به تناقض بینجامد. البته کریپکی در نظام اصلاح شده خود، از ذات باوری فاصله بیشتری گرفته و توجیه دقیق تری را ارائه می نماید. این مقاله ضمن بررسی معنای ذات باوری، به تطبیق آن با نظام های موجه محمولی کریپکی می پردازد.

این مقاله به بررسی مفهوم تناقض، قانون عدم تناقض و تناقض باوری در منطق غیرکلاسیک می پردازد. بررسی تفاوت های موجود در تعریف تناقض و تبعات آن در باب پذیرش یا رد قانون عدم تناقض، هدف اصلی این نوشته است. در این مقاله سعی شده تا نشان داده شود، با توجه به تلقی های متفاوتی که در مورد معنای تناقض در منطق جدید وجود دارد، چگونه می توان تناقض باوری را معقول دانست. در ابتدا به معرفی اصطلاحات لازم پرداخته شده است. سپس، بین برخی تعریف های ارائه شده درباره تناقض، مروری اجمالی و مقایسه ای شده است. در این بخش نشان داده می شود، بسته به آنکه چه تلقی از تناقض داشته باشیم، می توان بیان های متفاوتی از تناقض باوری داشت. در بخش بعد به دلائل موافقان قانون عدم تناقض پرداخته شده و سعی می شود با توجه به تعریف های ارائه شده در بخش قبل، به آنها پاسخ داده شود. درنهایت نیز نشان داده می شود که دلیل رویکردهای نو به پذیرش تناقض، در استفاده از روش های دلالت شناختی به جای هستی شناختی، منطق های چندارزشی، ابهام و نظریه های بدیل صدق نهفته است.

ارغنون ارسطو در حدود یازده قرن پس از پیدایش، به زبان عربی ترجمه شد و دانشمندانی چون فارابی و ابن سینا پس از آشنایی با همین ترجمه ها، دست به خلق آثار منطقی در جهان اسلام زدند. و همین آثار سبب پیدایش و بالندگی منطق در میان مسلمین گشت. تحلیل و ارزیابی نخستین ترجمه های ارغنون سبب می شود از یکسو با اهتمام مسلمین به میراث یونانی در سده های نخستین و از سوی دیگر با میزان صحت و دقت این ترجمه ها آشنا شویم. عبدالرحمن بدوی نخستین ترجمه های عربی از مجموعه ارغنون ارسطو به علاوه ایساغوجی فرفوریوس را در یک مجموعه سه جلدی جمع آوری و تصحیح کرده است. پس از مقایسه ترجمه عربی «قیاس» با متن یونانی و ترجمه های انگلیسی (جنکینسون) و فارسی (ادیب سلطانی) از تحلیلات اولی، با حدود یکصد مورد اختلاف کلی و جزئی مواجه شدیم. این اختلافات را تحت عناوینی چون برتری های ترجمه، کاستی ها در ترجمه، عربی نامفهوم، عبارات اضافی، خطای ترجمه، تغییر مثال، خطای تصحیح، توضیح اضافی دسته بندی نمودیم. در مقدمه، ضمن اشاره به اهمیت عصر ترجمه، به مسائل دیگری چون ترجمه ارغنون، مترجم قیاس، تصحیح بدوی، روش مقایسه و برتری های ترجمه عربی اشاره نموده ایم.

فرانتس برنتانو (Franz Brentano (1838-1917)) یکی از فیلسوفان نیمه دوم قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. جایگاه ویژه وی را می شود از دو جنبه نشان داد. یکی آن پیوند یا پلی است که می توان به واسطه او بین فلسفه تحلیلی و قاره ای برقرار کرد و دیگری آن که آموزه ها و تحلیل های او هم چنان می تواند سرچشمه بسیاری از پژوهش های فلسفی باشد، همچنان که یک قرن پیش چنین بود، اما سایه سنگین شاگردان مستقیم و غیرمستقیم اش و متأثران از او، مانع آن شد که این بصیرت ها بی واسطه به دست ما برسند. تلاش های اخیر برای بازشناساندن او، نشان از آن دارد که برنتانو در بسیاری زمینه ها هنوز حرفی برای گفتن دارد، و شاید به بیان دقیق تر، حرف های او هم چنان می تواند نقطه عزیمتی برای مباحث عمیق فلسفی باشد. برنتانو همانند دیگر فیلسوفان اثرگذار در زمینه های متفاوتی به فعالیت فلسفی پرداخت، در روان شناسی فلسفی، وجودشناسی (Ontology)، معرفت شناسی، منطق قیاسی، نظریه ارزش، اخلاق، الهیات فلسفی، تاریخ فلسفه و دیگر موضوعات. این مقاله تنها به تأثیر برنتانو بر منطق قیاسی می پردازد. اصلاحات برنتانو بر منطق صوری، حول محور یک تز بنیادین صورت گرفته است. بنا به این تز، تمامی احکام موضوعی - محمولی باید به صورت احکام وجودی در آیند. در این مقاله نحوه شکل گیری این تز و تأثیر آن بر منطق قیاسی نشان داده شده است. باید در نظر داشت که فهم کامل اصلاحات برنتانو بر منطق ارسطویی در گروی آشنایی با مسائلی است که ربط مستقیمی به منطق صوری ندارند و از آن جمله، مسائل مربوط به وجودشناسی و معرفت شناسی است.

یکی از کاربردهای اساسی قضایای ناتمامیت گودل در فلسفه، نقش آن ها در استدلال هایی است که بین ذهن انسان از یک طرف و یک الگوریتم (ماشین) یا نظام صوری متناهی از طرف دیگر مقایسه به عمل می آورند. دو استدلال متمایز در این زمینه مطرح گشته است. در هر دو استدلال درک صدق جمله گودل توسط انسان، به عنوان ملاکی برای تفوق بر هر ماشینی قلمداد شده است. اما ایرادهایی چند بر هر دو استدلال وارد است. در این مقاله با شرح و بسط استدلال های ذکر شده، به بررسی مجادلات و مباحثات دامنه داری که میان دو گروه مکانیک گرا و ضد مکانیک گرا وجود داشته است پرداخته ایم. با تحلیل دقیق قضایای ناتمامیت و ارتباط آن ها با معرفت حسابی بشر می توان چار چوب های موجود در زمینه بحث مورد نظر را شکل داد. با تحلیل دقیق این مسأله می توان گفت که هیچ نوع دلیل قاطعی، با استفاده از این قضایا، برای تفوق ذهن بشر بر ماشین وجود ندارد؛ بلکه تنها می توان گفت که با اعمال این قضایا و انتخاب حوزه شناخت پذیر ریاضی بشر به عنوان یک پیش فرض تقابل یا تعاند انسان و ماشین به چه معناست.

قواعد قیاس حملی، که معمولا تحت عنوان “the Rules of the Categorical Syllogism” در منابع آموزشی منطق به زبان انگلیسی مطرح می شود، روش مفیدی است که جهت تشخیص اعتبار قیاس های حملی، به منطق آموزان، در کتاب های عمومی آموزش منطق، ارائه می شود. استفاده از این قواعد به تقلید از آثار آموزشی غربی در کشور ما نیز متداول گشته و با اندک تغییراتی، در آثار مؤلفان منطقی در داخل کشور، بازنویسی شده است. این تغییرات در بازنویسی ها وابسته به عوامل مختلفی است که می توان به دو عامل سلیقه و ذوق مؤلف در ارائه مطالب و دیگری، منبع یا منابع مورد انتخاب مؤلف، اشاره کرد. هدف از این مقاله در گام اول، ارائه روشی تحلیلی جهت صوری سازی این قواعد است که منجر به ایجاد روش های مکانیکی و الگوریتمی شود؛ و در گام بعد، بتوان از رهیافت صوری سازی و محاسبه پذیر شدن این قواعد، با استفاده از یک الگوریتم قابل پیاده سازی توسط ماشین، به بررسی دقیق قواعد قیاس، در برخی از منابع آموزشی منطق پرداخت. در این مقاله، علاوه بر دسته بندی قواعد قیاس حملی، تقریر جدیدی از قواعد آن، با استفاده از مفهوم انبساط، ارائه می شود.