پژوهش نامه اخلاق
سال:1398 | دوره:12 | شماره:43 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی: حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن در اندیشه اخلاقی ابن سینا، امری حصولی و خطاپذیر و درعین حال قابل وصول است. هر لذتی از قوه مخصوص خود حاصل و ادراک می شود و در تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بین قوای نفس، میان اقسام و مصادیق لذت رابطه متباین وجود دارد. ملاصدرا با نقد و ابطال نظریه قوای نفس سینوی و جایگزین کردن نظریه مراتب تشکیکی و تفاضلی نفس در مراتب وجودی انسان، به حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن پرداخته است. حقیقت لذت در حکمت متعالیه علاوه بر اینکه امر وجودی بوده، حضوری نیز هست و تخلّف ادراکی و خطای تطابقی در آن راه ندارد. عالی ترین لذت از حیث شرافت در حکمت متعالیه، مربوط به لذائذ عقلی است و بر اساس فاعلیت بالتسخیر عقل در علم النفس صدرایی، لذائذ مادون عقل، از ارزش های اخلاقی برخوردار است. هدف از این پژوهش ارائه راهکار عقلانی بر اساس علم النفس صدرایی، برای مدیریت و تعامل اخلاقی با ادراکات تاثیرگذار مثل لذت در متن زندگی است. چکیده عربی: حقیقة اللذة ومکانتها الوجودیة والقیمیة فی الفکر الأخلاقی لابن سینا، أمر حصولی ویُحتمل فیه الخطأ، وفی الوقت ذاته یمکن التوصل الیه. کلّ لذّة تحصل وتُدرک من خلال القوّة الخاصّة بها، وهناک علاقة متباینة فی التأثیر والتأثّر بین قوى النفس، وبین أقسام ومصادیق اللذّة. وقد تناول الملا صدرا (صدر الدین الشیرازی) حقیقة اللذة ومکانتها الوجودیة والقیمیة، من خلال نقد وتفنید نظریة قوى النفس السینویة (نسبة الى ابن سینا) واستبدال نظریة المراتب التشکیکیة والتفاضلیة للنفس فی المراتب الوجودی للانسان، حقیقة اللذة فی الحکمة المتعالیة بالاضافة الى کونها أمراً وجودیاً، حضوریة أیضاً ولا مجال للتخلّف الادراکی والخطأ التطابقی فیها. أسمى لذّة من حیث الشرف فی الحکمة المتعالیة، تعود الى اللذائذ العقلیة، وعلى أساس الفاعلیة بالتسخیر للعقل فی علم النفس الصدرائی، واللذائذ ما دون العقل، ذات قیم أخلاقیة. الغایة من وراء هذا البحث طرح منهج عقلانی على أساس علم النفس الصدرائی، لغرض الإدارة والتعاطی الأخلاقی مع الإدراکات ذات التأثیر مثل اللذّة فی مجال الحیاة.

چکیده فارسی: تعریف کلاسیک از دروغ در دنیای غرب، متشکل از سه مؤلفه است: 1. جمله ای خطایی گفته شود 2. گوینده از خطا بودن آن مطلع باشد 3. گوینده قصد فریب مخاطب را داشته باشد. در اواخر قرن بیستم تعریف سه مؤلفه ای و به خصوص مؤلفه سوم آن (قصد فریب)، با مخالف های جدی روبه رو شده و تعریف های جدیدی از دروغ ارائه گردید. در تعریف های جایگزین از واژه اظهار کردن (assertion) استفاده و تلاش می شود با تأمل در این واژه، مواردی همچون شوخی، لطیفه، تئاتر و. . . را از ذیل تعریف دروغ خارج کنند. در اغلب تعریف های ارائه شده نزد فیلسوفان و فقها از واژه إخبار و گزارش دادن استفاده شده است. این واژه (اخبار) به خوبی شوخی و لطیفه را از ذیل دروغ خارج می کند چرا که در آنها إخبار از امرِ دیگر، وجود ندارد؛ در نتیجه اندیشمندان مسلمان قصد فریب را جزء مؤلفه های دروغ در نظر نمی گرفتند. این مقاله بیان می کند که چگونه دقت در دو واژه اخبار و اظهار کردن ما را از لحاظ کردن قید «قصد فریب» به عنوان یکی از مؤلفه های دروغ بی نیاز می کند. چکیده عربی: التعریف التقلیدی الشائع للکذب فی العالم الغربی، ینصّ على أنّ الکذب یتألف من ثلاثة عناصر: 1. قولُ جملة خاطئة 2. أن یکون القائل على علم ومعرفة بخطأ الجملة 3. أن یکون لدیه قصد لخداع المقابل. فی أواخر القرن العشرین ظهرت اعتراضات على هذه العناصر الثلاثة وخاصة العنصر الثالث (قصد الخداع)، وطُرحت تعاریف جدیدة للکذب. فی التعاریف البدیلة استُعملت کلمة التأکید (assertion)، مع محاولة التأمل فی هذه الکلمة، لاستبعاد موارد اخرى من الکذب مثل المزاح، والطریفة، والمسرحیة، وما الى ذلک. وفی معظم التعاریف التی طرحت لدى الفلاسفة والفقهاء استُعملت کلمة الإخبار. وکلمة الإخبار هذه تستبعد المزاح والطریفة من الکذب بکل سهولة؛ وذلک لأنها لا تتضمن الإخبار عن أمرٍ آخر؛ وبالنتیجة فإن المفکرین المسلمین ما کانوا یأخذون بنظر الاعتبار قصد الخداع کواحد من عناصر الکذب. یبیّن هذا البحث کیف أن الدقّة فی کلمتی الإخبار والتأکید تغنینا عن أخذ قید «قصد الخداع» بنظر الاعتبار کواحد من عناصر الکذب.

چکیده فارسی: تبیین ماهیت انسان و ویژگی های لازم او برای عملکرد اخلاقی، یکی از مهم ترین مباحث برای دستیابی به یک نظریه اخلاقی است. سید مرتضی به عنوان یکی از بنیان گذاران کلام شیعه که آوردگاه اصلی مباحث نظری عالمان پیشین است، دیدگاهی جسم انگارانه به انسان داشته که طبیعتاً در ارائه نظریه اخلاقی اش تأثیرگذار است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و بر اساس اطلاعات کتابخانه ای ضمن بررسی و نقد حقیقت انسان از دیدگاه شریف مرتضی و تشریح ویژگی های انسان در نگرش وی تأثیرات آن را در اخلاق مورد واکاوی قرار داده است و نظریه وی درباره الزام اخلاقی که همان وظیفه گرایی فضیلت محور باشد را به اثبات رسانده است. این مقاله پدید آمده است. چکیده عربی: من أهم المباحث المفیدة فی التوصل الى نظریة أخلاقیة، تبیین ماهیة الإنسان وما ینبغی أن تتوفر فیه من خصائص لأداء العمل الأخلاقی. الشریف المرتضى بصفته أحد مؤسسی الکلام الشیعی الجامع الأساسی للمباحث النظریة للعلماء السابقین، کانت له نظرة تجسیمیة للإنسان، ومن الطبیعی أن یکون لهذه النظرة تأثیرها فی ما طرحه من نظریة أخلاقیة. جاء هذا البحث باسلوب وصفی وتحلیلی وعلى أساس المعلومات المکتبیة مع تقصی ونقد حقیقة الإنسان من وجهة نظر الشریف المرتضى وشرح ما یراه فی خصائص الإنسان، وتأثیراتها فی الأخلاق المطروحة على بساط البحث هنا، ورؤیته فی ما یتعلق بالإلزام الأخلاقی الذی اثبت الوظائفیة التی تقوم على مبدأ الفضیلة.

چکیده فارسی: فرا اخلاق تکاملی، مطالعات فلسفی نوظهور در باب ارتباط نظریه تکامل با فرا اخلاق تکاملی است. هدف این مقاله، بررسی میزان تاثیر عوامل تکاملی در قلمروهای متفاوت فرا اخلاق است وسعی دارد به این سؤال پاسخ گوید: آیا نظریه تکامل (بر فرض صحت) توان تقویت یا تضعیف نظریه های فرا اخلاق را دارد؟ تحقیق حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی، ابتدا چهار قلمرو مطالعات فرا اخلاق (معناشناختی، معرفت شناختی، هستی شناختی و روان شناختی) را از یکدیگر تفکیک کرده و به آراء تکامل گرایانی می پردازد که سعی داشته اند از فرضیه تکامل در جهت پذیرش یا رد برخی نظریه های فرا اخلاق بهره جویند. یافته های پژوهش نشان می دهد که دلایلی مانند «اصل خست» که فیلسوفان تکاملی به آن تمسک جسته تا وجود یا عینیت حقایق اخلاقی را انکار نمایند، نه تنها ناکافی، بلکه ناکارآمد است و با تکذیب نظریه ها و یا توجیه های اخلاقی در دامان شکاکیت گرفتار آمده و صدق گزاره های اخلاقی انکار می شود. چکیده عربی: ما وراء الأخلاق التکاملیة، دراسات فلسفیة ظهرت حدیثاً فی مجال العلاقة بین نظریة التکامل وما وراء الأخلاق التکاملیة. هدف هذا البحث، دراسة مستوى تأثیر العوامل التکاملیة فی المجالات المختلفة لما وراء الأخلاق، ویسعى الى الإجابة عن هذا السؤال: هل نظریة التکامل (على فرض صحتها) لها القدرة على تعزیز أو إفشال نظریات ما وراء الأخلاق؟ ینتهج هذا البحث المنهج الوصفی والتحلیلی، لیفصل ابتداءً بین أربعة حقول لدراسات ما وراء الأخلاق وهی: (الدلالة، ونظریة المعرفة، ومعرفة الوجود، وعلم النفس) ویتناول آراء تکاملیة کانت تحاول توظیف فرضیة التکامل لأجل قبول أو رفض بعض الآراء ما وراء الأخلاقیة. تظهر معطیات البحث أن أدلة مثل «اصل الخسّة» الذی یتمسک به الفلاسفة التکاملیون أکثر من انکار وجود أو عینیة الحقائق الأخلاقیة، وهذا غیر کافٍ، بل غیر فاعل أیضاً، ویقع فی فخ التشکیک بتکذیبه للنظریات أو التبریرات الأخلاقیة، ویحصل إنکار لصدق القضایا الأخلاقیة.

چکیده فارسی: نظریه پردازان «امر الهی» سعی کرده اند روش هایی را برای دستیابی به اراده الهی که گویای حقایق اخلاقی است، معرّفی کنند. رجوع به وحی، عقل و طبیعت اشیاء، هرکدام راهکار هایی است که توسط نظریه پردازان این دیدگاه ارائه شده است. چارلز تالیافرو دراین راستا نظریه ناظر آرمانی را کارآمد و کاملاً مغتنم می داند. وی ارتباط وثیقی را بین این دیدگاه و نظریه امر الهی برقرار کرده است. او با استفاده از این نظریه سعی کرده، جایگاه نگاه خدا در اخلاق را نشان داده و روشی نوین در دستیابی به اوامر اخلاقی به دست دهد. تالیا فرو معتقد است نظریه ناظر آرمانی، تنها می تواند نگاه خدا را بر اساس باور دسته ای از خداباوران که معتقدند خدای متعال در امر و نهی خود مقید به هیچ ارزش و الزام اخلاقی مستقل نیست، توجیه کند. اما برخلاف نظر تالیافرو، روش معرفت اخلاقی این نظریه به جهت نامعقول و ناکارآمد بودن نمی تواند برای هیچ یک از خداباوران مفید و مغتنم واقع شود. چکیده عربی: حاول أصحاب نظریة «الأمر الإلهی» التوصل الى أسالیب کفیلة بالتعریف بالإرادة الإلهیة المعبرة عن الحقائق الأخلاقیة. ومن هنا فقد طرح کلّ واحد منهم أسالیب ومنهجیات کالرجوع الى الوحی، والعقل، وطبیعة الأشیاء. یرى تشارلز تالیافرو فی هذا السیاق أن نظریة المراقب المثالی جیّدة ووافیة بالغرض. فأوجد علاقة وثیقة بین هذه النظریة ونظریة الأمر الإلهی. وحاول من خلال التعویل على هذه النظریة، بیان مکانة رأی الله فی أخلاق، وطرح اسلوب جدید فی التوصل الى الأوامر الأخلاقیة. یعتقد تالیافرو أن نظریة المراقب المثالی، هی الوحیدة القادرة على توجیه نظرة الله على أساس اعتقاد مجموعة من المؤمنین بالله الذی یعتقدون أن الله جلّ وعلا غیر مقید فی أوامره و نواهیه بأیة قیم والزامات أخلاقیة مستقلة. وهناک على الضدّ من رأی تالیافرو، من یذهب الى القول إن منهج المعرفة الأخلاقیة لهذه النظریة غیر مُجدٍ لأی من المؤمنین بالله؛ وذلک لکونه منهجاً غیر معقول وغیر کفوء وفاعل.

چکیده فارسی: مقاله پیش رو، رویکرد مدیریتی «مدارامحور» را با تکیه بر متون اسلامی مورد مطالعه قرار داده است. یافته های این تحقیق با استناد به روایات نشان می دهند که مدارا در یک پارادایم معرفتی هنجاری، منسجم از تعاملات بینا فردی، اجتماعی و سیاسی است که از منظر اخلاق، فضیلت و از منظر سیاست، ضرورت به حساب می آید و به مثابه یک گفتمان اجتماعی و سیاسی، فلسفه سیاسی مبتنی بر کرامت، حق حیات، رفع تبعیض های ناروا، تعامل خویشتن دارانه با مخالفان سیاسی و التزام به آزادی شهروندان در جامعه، است. مجموع روایات رفق در شش دسته تقسیم شده اند: نخست: عقل، حکمت و دانش به مثابه رأس رفق، هستند. دوم: رفق، نصف ایمان است. سوم: رفق، نصف خوش زندگانی کردن یا «عیش» است. چهارم: رفق، بستر و شرایط مناسب استفاده از فرصت ها و عامل مهمی در تبدیل تهدیدها به فرصت ها است. پنجم: رفق، عامل دستیابی به اهداف است. ششم: رفق، عامل افزایش و برکت در جامعه و محروم از آن، محروم از خیر است. چکیده عربی: البحث الذی بین أیدینا یُسلّط الضوء على النهج الإداری الذی یقوم على مبدأ المداراة استناداً الى النصوص الإسلامیة. تفید معطیات هذا البحث استناداً الى الروایات أن المداراة فی النموذج المعرفی المعیاری المتناسق للعلاقات الفردیة، والاجتماعیة، والسیاسیة یُعدّ من الناحیة الأخلاقیة فضیلة، ومن الناحیة السیاسیة ضرورة، وهو بمثابة حوار اجتماعی وسیاسی، الفلسفة السیاسیة المبنیة على الکرامة، وحق الحیاة، وعدم التمییز المقیت، والتعامل بصبر مع المعارضین السیاسیین، واحترام حریة المواطنین فی المجتمع. جرى تبویب روایات الرفق فی ستّ مجموعات: الاولى أن العقل، والحکمة والعلم بمثابة رأس الرفق. الثانیة الرفق نصف الایمان. الثالثة الرفق نصف المعیشة. الرابعة الرفق ظرف ومجال مناسب لاستثمار الفرص وعنصر مهم فی تبدیل التهدیدات والتحدیات الى فرص. الخامسة الرفق سبب لتحقیق الأهداف. السادسة الرفق مدعاة لزیادة الخیر والبرکة فی المجتمع، والمحروم منه محروم من الخیر.

چکیده فارسی: ظهور پدیده بلندمرتبه سازی و در نتیجه بلندمرتبه نشینی در دهه های اخیر در کشور جمهوری اسلامی ایران چالش های اخلاقی و زیست محیطی فراوانی را برای شهروندان ایرانی به وجود آورده است. معضل بلندمرتبه سازی و چالش های آن ریشه در فرهنگ غرب دارد علاوه بر به هم زدن بدنه و کالبد شهرها، عوارض بسیاری را برای زندگی شهرنشینی جوامع به همراه داشته است. این درحالی است که کشور ایران این ظرفیت و استعداد را دارد تا همانند گذشته با ساخت مسکن ویلایی مناسب، خود را از بلندمرتبه سازی رها کند. این مقاله با هدف آگاهی بخشی به آحاد جامعه درخصوص تأثیرات اخلاقی پیدا و ناپیدای بلندمرتبه نشینی، تلاش کرده تا با روشی توصیفی تحلیلی و از طریق مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، ضمن معرفی برخی چالش ها و آسیب های اخلاقی ناشی ازآنها مانند محرومیت از مواهب طبیعی و امکانات رفاهی همچون نور طبیعی، هوای سالم و فضای کافی و. . .، با استفاده از آیات و روایات اهلِ بیت× اصول معماری اسلامی در ساخت وساز را مورد توجه قرار دهد. چکیده عربی: نشوء ظاهرة البناء المرتفع، وما تبعه من اقبال على سکن البنایات المرتفعة على مدى العقود الأخیرة فی الجمهوری الإسلامیة فی ایران، أوجد تحدیات أخلاقیة وبیئیة کثیرة للمواطنین الایرانیین. معضلة انشاء البنایات المرتفعة وتحدیاتها تعود جذورها الى الثقافة الغربیة، وبالاضافة الى ما تسببه من خلل فی هیکل المدن وطرازها، ترافقها تداعیات کثیرة على المجتمعات التی تسکن المدن. هذا فی الوقت الذی تتوفر فیه الظروف والاستیعاب لبناء مساکن أرضیة مناسبة مثلما کان علیه الحال فی الماضی وتتخلص فیه من تشیید البنایات المرتفعة. یرمی هذا البحث الى توعیة أفراد المجتمع بالتأثیرات الأخلاقیة الظاهرة والخفیة للسکن فی البنایات المرتفعة، ویحاول بمنهجیة وصفیة وتحلیلیة وعن طریق الدراسة المکتبیة والتوثیقیة، التعریف ببعض التحدیات والمعضلات الأخلاقیة الناجمة عنها مثل الحرمان من النعم الطبیعیة والامکانات الترفیهیة مثل النور الطبیعی، والهواء النقی، والأجواء الکافیة، وما الى ذلک، عن طریق الاستعانة بالآیات والروایات المنقولة عن أهل البیت علیهم السلام، مع لفت الأنظار الى اصول العمارة الإسلامیة فی البناء.

چکیده فارسی: پاره ای از بیانات اخلاقی در قرآن و روایات مشتمل بر تعلیل صریح است. گاهی مراد جدی متکلم در این تعلیل ها مبهم است؛ این ابهام به کلیت یا عدم کلیت تعلیل بازگشت دارد. این پژوهش با روش کتابخانه ای به یافته های زیر درباره تعلیل های مصرح در گزاره های اخلاقی دینی دست یافته است: 1. تعلیل های منصوص در توصیه های اخلاقی گرچه قابل تعمیم هستند ولی مفهوم ندارند یعنی عدم آن بر عدم توصیه اخلاقی دلالت ندارد. 2. ظاهر تعلیل در گزاره اخلاقی برخلاف گزاره های فقهی علت تام است نه حکمت. 3. تعلیل هایی که قابل آزمون و ارزیابی نیستند؛ به صورت تعبدی پذیرفته می شوند و بحث از مفهوم در آنها بی مورد است. 4. گاهی برای گزاره اخلاقی به حقایق و معرفت های متناسب توحیدی، فطری یا تکوینی تعلیل می شود. 5. بیان تعلیل در توصیه های اخلاقی دینی علاوه بر ایجاد یک نگرش کلی اخلاقی به اقناع روانی مخاطب نیز کمک می کند. چکیده عربی: من أهم المباحث المفیدة فی التوصل الى نظریة أخلاقیة، تبیین ماهیة الإنسان وما ینبغی أن تتوفر فیه من خصائص لأداء العمل الأخلاقی. الشریف المرتضى بصفته أحد مؤسسی الکلام الشیعی الجامع الأساسی للمباحث النظریة للعلماء السابقین، کانت له نظرة تجسیمیة للإنسان، ومن الطبیعی أن یکون لهذه النظرة تأثیرها فی ما طرحه من نظریة أخلاقیة. جاء هذا البحث باسلوب وصفی وتحلیلی وعلى أساس المعلومات المکتبیة مع تقصی ونقد حقیقة الإنسان من وجهة نظر الشریف المرتضى وشرح ما یراه فی خصائص الإنسان، وتأثیراتها فی الأخلاق المطروحة على بساط البحث هنا، ورؤیته فی ما یتعلق بالإلزام الأخلاقی الذی اثبت الوظائفیة التی تقوم على مبدأ الفضیلة.

چکیده فارسی: بر اساس بازتقریری از اخلاق فضیلت، عمل، درست است، تنها اگر چیزی باشد که فاعل فضیلت مند در این شرایط انجام خواهد داد. از جمله ایرادهای معناشناختی که براین دیدگاه وارد شده، ایراد «درست اما غیر فضیلت مندانه» است که بر اساس آن، خطاست که عمل درست را براساس فعل فاعل فضیلت مند تبیین کنیم، زیرا گاهی فرد غیرفضیلت مند در شرایطی است که فاعل فضیلت مند هرگز در آن شرایط قرارنخواهد گرفت. در پژوهش حاضر، ابتدا به تحلیل این مشکل پرداخته و نشان خواهیم داد که ایراد مزبور ناشی از خلط حوزه تعیین وظایف و ارائه هدایت عملی، با محدوده ارزیابی افعال است، درنتیجه در مقام «هدایت عمل»، عمل درست است، اگر و تنها اگر، چیزی باشد که فاعل فضیلت مند در این شرایط تصمیم می گیرد، هرچند در مقام «ارزیابی عمل»، این تصمیم ممکن است «قابل تحسین» نباشد. بدین ترتیب مواردی وجود دارد که فاعل «باید» عملی را انجام دهد، اما درعین حال نمی توان عمل او را «درست»، به معنای «فضیلت مندانه» و «قابل تحسین» دانست. در پایان به ارائه راه حل های کاربردی تری برای رفع این مشکل خواهیم پرداخت. چکیده عربی: فی ضوء اعادة صیاغة الأخلاق الفضیلة والعمل الصحیح، إذا وفقط إذا، کان شیئاً سیفعله الفاعل الفاضل فی هذا الظرف. من المؤاخذات الدلالیة التی طُرحت على هذا الرأی هی مؤاخذة أن العمل «صحیح ولکنه غیر فاضل»، التی على أساسها نبیّن الخطأ الذی یقع ضمن العمل الصحیح على أساس فعل الفاعل الفاضل؛ وذلک لأن الشخص غیر الفاضل یکون أحیاناً فی ظروف لا یکون فیها الفاعل الفاضل أبداً. فی هذا البحث نجری أولاً تحلیلاً لهذه المشکلة ونبیّن أن المؤاخذة المذکورة ناجمة عن خلط مجال تعیین الواجبات والوظائف وطرح الهدایة العملیة، بمجال تقییم الأفعال، وهو ما یعنی بالنتیجة فی مقام «توجیه العمل»، یکون العمل صحیحاً، اذا وفقط اذا کان شیئاً بمکن للفاعل الفاضل أن یقرر بخصوصه فی هذا الظرف، وإن کان هذا العمل «غیر جدیر بالثناء» عند «تقییم العمل». وهکذا تقع احیاناً حالات توجب على الفاعل القیام بعملٍ، ولکن فی الوقت ذاته لا یمکن اعتبار عمله «صحیحاً» بمعنى أن یکون «فاضلاً» و«جدیراً بالثناء». فی الختام نعرض حلولاً ذات طابع عملی أفضل لحلّ هذه المشکلة.

چکیده فارسی: «اخلاق تفسیر» یکی از شاخه های دانش اخلاق و متعلَّق اخلاق کاربردی است. مسئله پژوهش حاضر، ترسیم قلمرو معرفتی «اخلاق تفسیر» در «مطالعات قرآنی» است. اخلاق تفسیر به عنوان شاخه ای از اخلاق کاربردی، هویت میان رشته ای دارد. از طرفی به دانش اخلاق، به مثابه یک نظام معرفتی [رشته] متعلق است و از‫ جهت دیگر، به گستره معرفتی تفسیر تعلق دارد. ازآنجا‫ که این دانش نوظهور به اندازه کافی رشد نکرده‫ است و تعین معرفتی نیافته‫ است، نشان‫ دادن جایگاه و قلمرو معرفتی اخلاق تفسیر در دانش اخلاق و مطالعات قرآنی می تواند ما را در تبیین روش و جنس پژوهش و بایسته ها و الزامات روش شناختی و معرفت شناختی آن یاری کند. نتیجه پژوهش آن است که اخلاق تفسیر سه حوزه کنشی (عملِ تفسیر)، فرایندی (فرایند تفسیر به مثابه پژوهش) و دانشی (گستره معرفتی علم تفسیر) را شامل می شود. نیز براساس ساحت های سه گانه مطالعات ناظر به فهم و تفسیر قرآن، اخلاق تفسیر در سه سطح پیشاتفسیر، فرایند تفسیر و پساتفسیر (فراورده تفسیر) قابل بررسی است. چکیده عربی: «أخلاق التفسیر» أحد فروع علم الأخلاق ویتعلَّق بالأخلاق العملیة. القضیة التی یتناولها هذا البحث هی تعیین المجال المعرفی لأخلاق التفسیر فی الدراسات القرآنیة. أخلاق التفسیر کفرع من الأخلاق العملیة، یتصف بطابع الاشتراک بین الفروع. فمن جهة هناک متعلق بعلم الأخلاق، بمثابة نظام معرفی [فرع علمی]، ومن جهة اخری یتعلق بالمجال المعرفی للتفسیر. بما أن هذا العلم الذی ظهر حدیثاً لم یتطور حتی الآن الی الحدّ الکافی، ولم یجد تعیّناً معرفیاً، فإن تعیین المکانة والمجال المعرفی لأخلاق التفسیر فی علم الأخلاق والدراسات القرآنیة یمکن أن یساعد علی تبیین منهج وطبیعة البحث ومستلزماته ومتطلباته المنهجیة والمعرفیة. نتیجة هذا البحث هی أن أخلاق التفسیر یضم ثلاث مدیات أو مجالات وهی العمل (عمل التفسیر)، والعملیة التسلسلیة (سیاق عملیة التفسیر بمثابة بحث)، والعلمیة (المجال المعرفی لعلم التفسیر). وکذلک علی أساس المیادین الثلاثة للدراسات المتعلقة بفهم وتفسیر القرآن، یمکن تسلیط الضوء علی أخلاق التفسیر علی ثلاث مستویات وهی: ما قبل التفسیر، وعملیة التفسیر، وما بعد التفسیر (حصیلة التفسیر).