معرفت ادیان
سال:1396 | دوره:8 | شماره:2 (پیاپی 30) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی: حفظ سلامت و نظم جامعه، برای حرکت در مسیر صحیح پیشرفت، در هر مکتبی جزو اولویت هاست. یکی از راه های رسیدن به این هدف، حفظ سلامت و نظم فردی و خانوادگی و تحکیم روابط خانوادگی و نظم اجتماعی است. دو دین یهود و اسلام، برای دستیابی به این هدف، حفظ عفاف و حجاب را به پیروان خود توصیه می کنند تا سلامت اخلاقی بر جامعه حاکم شود.حفظ عفاف و حجاب در این دو دین الهی، به هر دو قشر زن و مرد توصیه شده است و هریک در این مسیر، تکالیف ویژه خود را دارند، تکالیفی که جدای از حفظ عفت خودشان، به حفظ عفت همسرشان و جامعه ای که در آن حضور دارند نیز کمک می کند. با مطالعه جزییات این توصیه ها، می توان به شباهت های بسیاری میان این دو دین الهی پی برد. این پژوهش، به موضوع عفاف و حجاب در دو دین یهود و اسلام می پردازد و تاکید آن بر مطالب کتاب های فقهی تلمود و من لایحضره الفقیه است که مطالب آنها، تبیین کننده وحی بوده، مورد توجه ویژه فقیهان این دو مکتب می باشند. چکیده عربی: کلّ مدرسةٍ فکریةٍ تجعل علی رأس أولویاتها الحفاظ علی السلامة والنظم فی المجتمع بغیة الحرکة فی المسیر الصائب للتطوّر، وأحد السبُل الکفیلة بتحقیق هذا الهدف هو الحفاظ علی السلامة والنظم علی المستویین الفردی والاجتماعی وکذلک ترسیخ العلاقات الأسریة والنظم الاجتماعی. الدیانتان الیهودیة والإسلامیة أکّدتا علی ضرورة تحقیق هذا الهدف من خلال تشجیع أتباعهما علی العفّة والحجاب، وذلک بغیة ترویج السلامة الخلقیة فی المجتمع.الحفاظ علی العفّة والحجاب فی الدیانتین المذکورتین یعمّ کلا الجنسین الذکور والإناث، وقد وضعت مقرّرات وتکالیف خاصّة لکلٍّ منهما، وإضافةً إلی التکلیف بالحفاظ علی هذا الأمر علی الصعید الشخصی، فقد أمروا أیضاً بأن یعینوا أزواجهم ومجتمعاتهم فی الحفاظ علی العفّة والحجاب. ولو تتبّعنا تفاصیل الموضوع، لوجدنا العدید من أوجه التشابه بین الدیانتین المذکورتین فی هذا المضمار.تمّ تدوین هذه المقالة بمحوریة موضوع العفّة والحجاب فی الإسلام والیهودیة، حیث اعتمد الباحثون علی التعالیم التی وردت فی النصوص الفقهیة فی التلمود وکتاب من لا یحضره الفقیه لکون مضامینهما تعکس أوامر وحی السماء، فضلاً عن اعتماد الفقهاء علیهما.

چکیده فارسی: ادیان ابراهیمی راه کارهای رفتاری مناسبی در برخورد با دشمن ارائه می دهد که مطابق با رسالت آنان، از اصول اخلاقی مشخصی برخوردار است. این پژوهش، به بررسی و مقایسه اشتراکات و افتراقات قرآن کریم و تنخ در برخورد با دشمنان، برای دستیابی به رفتار مسالمت آمیز بین پیروان این دو دین می پردازد. منظور از «دشمن»، دشمنان عقیدتی جامعه دینی مسلمانان و یهودیان است که بر اساس آیات قرآن کریم، به گروه های «مشرک»، «کافر»، «منافق» و «اهل کتاب معاند» و در تنخ، به گروه های «ملحد» و «بنی اسرائیل خاطی» تقسیم شده اند. در قرآن کریم، برخورد مسلمانان با دشمن، همراه با تعقل و یاری خداوند است. در تنخ، خداوند با دشمنان برخورد می کند و در این زمینه تعقل انسان ها نقش چندانی ندارد. قرآن کریم در رفتار با دشمن، سیر مشخصی از رفتار ملایم تا قاطع را ترسیم می کند. در کتب موخر کتاب مقدس عبری، می توان شاهد رفتارهای اخلاق محور با دشمن بود، اما تناقضات موجود در تنخ، مخاطب را در دریافت الگوی صحیح رفتاری در برخورد با دشمن دچار تردید می کند. در تنخ، برخورد با دشمن به دلیل نگاه غالب قومی آن، از سنخ طرد مطلق غیر خود و حالت تدافعی است، اما قرآن کریم، فارغ از اختلافات قومی، رفتاری مبتنی بر اخلاق ارائه می دهد که شمول گرا و مفید برای همه نژادهاست. چکیده عربی: الأدیان الإبراهیمیة طرحت أسالیب مناسبة للتعامل مع العدوّ، وهی متقوّمةٌ علی أصولٍ أخلاقیةٍ معیّنةٍ طبقاً لرسالة کلّ نبیٍّ؛ ومن هذا المنطلق بادرت الباحثتان فی هذه المقالة إلی تدوین دراسةٍ تحلیلیةٍ مقارنةٍ لتسلیط الضوء علی نقاط الاختلاف والاشتراک بین تعالیم القرآن الکریم والتناخ فی مجال التعامل مع الأعداء، وذلک لاستنتاج سلوکٍ عملیٍّ مسالمٍ لدی أتباع هاتین الدیانتین.المقصود من العدوّ هنا الأعداء العقائدیین بالنسبة إلی المسلمین والیهود، والآیات القرآنیة بدورها اعتبرتهم مشرکین أو کفّاراً أو منافقین أو معاندین من أهل الکتاب، فی حین أنّ تعالیم التناخ فقد اعتبرتهم ملحدین أو مخطئین من بنی إسرائیل. القرآن الکریم أکّد علی ضرورة التعامل مع الأعداء وفق معاییر العقل وبنصرةٍ من الله تعالی، بینما التناخ أکّد علی أنّ الله تعالی هو الذی یواجه الاعداء ولیس للتعقّل دورٌ یُذکر هنا؛ کما أنّ القرآن وضع معالم خاصّة للتعامل مع کلّ عدوٍّ بشکلٍ ملائمٍ أو حازمٍ، لکنّنا لو تتبّعنا الکتب المقدّسة العبریة المتأخّرة لا نجد فیها دعوةً واضحةً إلی التعامل السلیم مع الأعداء، والتناخ من حیث کونه ذا رؤیةٍ قومیةٍ فتعالیمه تتمحور حول نبذ کلّ ما هو غیر یهودیٍّ کما یلتزم جانباً دفاعیاً؛ بینما کتابنا الحکیم تجاوز التعصبات والصراعات القومیة وأکّد علی ضرورة تبنّی سلوکٍ متقوّمٍ علی الخلق الرفیع بحیث یتّصف بالشمولیة وتنعکس فائدته علی جمیع الأجناس البشریة دون تمییزٍ.

چکیده فارسی: باور به حیات پس از مرگ، از اصول اساسی ادیان الهی است. موضوع این نوشتار، بررسی تطبیقی سرنوشت انسان پس از مرگ، در دین زرتشت و اسلام است. دین زرتشت مانند اسلام، معتقد به حیات پس از مرگ بوده و در بندهای متعددی از متون اوستایی و پهلوی، به حیات پس از مرگ اشاره شده است. این نوشتار، نخست به توصیف عالم پس از مرگ و سرنوشت انسان پس از مرگ، از دیدگاه دین زرتشت و اسلام پرداخته و با نگاه مقایسه ای شباهت ها و تفاوت های دو دین در این عرصه برشمرده است. از جمله شباهت های دو دین در آموزه حیات پس از مرگ، می توان به ضرورت جهان پس از مرگ و محدود بودن آن تا رستاخیز، کیفر و پاداش برای مجرمان و نیکوکاران اشاره کرد. و سه جایگاه بهشت و جهنم و همیستگان در جهان پس از مرگ، برای انسان ها در دین زرتشت، و دو جایگاه بهشت و جهنم برزخی برای آدمیان در عالم دیگر در دین اسلام، حضور روان بدون بدن در عالم پس از مرگ، از منظر زرتشتیان و روح همراه با بدن، متناسب با خود، در جهان پس از مرگ از منظر اسلام، از جمله تفاوت ها به شمار می آید. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی تدوین یافته است و تاکید آن در ارائه مباحث بر قرآن، اوستا و متون پهلوی است. چکیده عربی: عقیدة الحیاة بعد الممات تعدّ واحدةً من الأصول الأساسیة فی الأدیان السماویة، ومن هذا المنطلق بادر الباحث فی هذه المقالة إلی إجراء دراسةٍ مقارنةٍ حول مصیر الإنسان بعد الموت حسب تعالیم الدیانتین الزاردشتیة والإسلامیة.المعتقدات الزرادشتیة تشابه المعتقدات الإسلامیة من حیث تبنّیها مسألة حیاة الإنسان بعد الموت، حیث نجد العدید من الفقرات فی النصوص الأفستائیة والبهلویة تؤکّد علی هذه المسألة؛ وقد تطرّق الباحث فی بادئ المقالة إلی بیان طبیعة عالم ما بعد الموت ومصیر الإنسان فیه من وجهة نظر الدیانتین المذکورتین، ثمّ أجری دراسةً مقارنةً وذکر أوجه التشابه والاختلاف بین تعالیمهما فی هذا المضمار. من جملة أوجه التشابه بین الزرادشتیة والإسلام بالنسبة إلی العقیدة المذکورة، أنّ الحیاة بعد الموت تقتضی ضرورة وجود عالمٍ آخر یدوم حتّی قیام الساعة وینال فیه المحسنون والمسیؤون جزاءهم. وأمّا أوجه الاختلاف فمنها اعتقاد الزرادشتیون بوجود ثلاثة مقامات فی ذلک العالم هی الجنّة وجهنّم والبرزخ فی حین أنّ التعالیم الإسلامیة أکّدت علی وجود جنّةٍ وجهنّم برزخیتین؛ کما أنّ الزرادشتیین یعتقدون بحضور الأرواح دون الأبدان، بینما المسلمون یعتقدون بأنّ الأرواح ترافق الأبدان بما یتناسب معها.تمّ تدوین المقالة وفق أسلوب بحثٍ توصیفی - تحلیلی وتطرّق الباحث فیها إلی طرح مواضیع البحث علی أساس التعالیم القرآنیة وما جاء فی النصوص الأفستائیة والبهلویة.

چکیده فارسی:تحولات گسترده ای که غرب مسیحی از رنسانس تا به امروز به خود دیده است، موجب چالش های گسترده در زمینه های مختلف شده است. از جمله این تحولات، تغییر دیدگاه های متالهان مسیحی نسبت به کتاب مقدس است که چالش هایی با دیدگاه سنتی از آن ایجاد کرده است. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی درصدد دستیابی به چالش هایی است که تصاویر جدید از کتاب مقدس، ایجاد کرده است. حاصل یافته های پژوهش حاکی از آن دارد که از جهات مختلف، دیدگاه سنتی از کتاب مقدس، به چالش کشیده شده و قابل پذیرش نمی باشد، به گونه ای که گروه هایی همچون فمینیست ها درصدد حذف کتاب مقدس فعلی و جایگزین کردن کتاب مقدس فمینیستی برآمده اند. چکیده عربی:التغییرات الواسعة التی شهدها العالم الغربی المسیحی منذ عصر النهضة وإلی یومنا هذا قد أسفرت عن ظهور تحدّیات کبیرة فی شتّی المجالات، ومن جملتها طروء تغییرات فی وجهات نظر علماء اللاهوت المسیحیین بالنسبة إلی تعالیم الکتاب المقدّس مما أدّی إلی حدوث تحدّیات من هذه الناحیة بالنسبة إلی وجهات النظر التقلیدیة.تمّ تدوین هذه المقالة وفق أسلوب بحث توصیفی - تحلیلی بهدف استکشاف التحدّیات التی نشأت فی العالم الغربی المسیحی إثر طرح قراءات جدیدة حول مضامین الکتاب المقدّس، وقد أشارت نتائج البحث إلی أنّ القراءات التقلیدیة قد واجهت تحدیات من مختلف جهاتها بعد طرح تلک القراءات الجدیدة، وعلی هذا الأساس لم تعد مقبولةً لدرجة أنّ بعض الحرکات المعاصرة مثل أصحاب النزعة النسویة - الفیمینیة - دعوا إلی نبذ الکتاب المقدّس الحالی واستبداله بکتابٍ مقدّسٍ فیمینی.

چکیده فارسی:این مقاله به بررسی تحلیلی و انتقادی انسان شناسی پولس می پردازد. درک الهیات پولس، در گرو درک انسان شناسی اوست. قلب الهیات او تاثیر مکاشفه و فیض خدا در انسان است. پولس وجود انسان را دارای ساحتی سه گانه جسم، نفس و روح می داند که هر ساحت، خود دو جزء دارد: 1. بدن و تن، 2. عقل یا ذهن و قلب 3. روح و نفس. انسان دو شیوه زیست دارد: در موافقت با خدا و در موافقت با دوره پیش از مسیح. دیدگاه او درباره انسان عبارت از: توضیح ذات او در سه وضع آفرینش، هبوط و نجات است. در باب وضع آفرینش باید گفت: انسان به صورت خدا و برای ارتباط با خدا آفریده شد. آدم قبل از هبوط، با اراده آزاد خود مرتکب گناه شد و وضعیتی نامطلوب یافت. گناه او به فرزندانش انتقال یافت. نتیجه گناه مرگ شد. اراده انسان متمایل به گناه است. انجام عمل نیک و نجات، تنها با فیض خدا ممکن است. نجات هدیه رایگان خداوند است که به وسیله فیض و از طریق ایمان حاصل می شود. چکیده عربی: الهدف من تدوین هذه المقالة هو إجراء دراسةٍ تحلیلیةٍ نقدیةٍ حول مبادئ الأنثروبولوجیا من وجهة نظر القدّیس بولس، إذ إنّ معرفة الأصول اللاهوتیة التی یتبنّاها هذا القدّیس مرهونةٌ بمعرفة مبادئه الأنثروبولوجیة؛ والجدیر بالإشارة هنا إلی أنّ لُبّ لاهوته هو تأثیر المکاشفة والفیض الإلهی علی الإنسان.یعتقد بولس بأنّ الإنسان مکوّن من ثلاثة أبعادٍ، هی الجسم والنفس والروح، وکلّ بعدٍ ذو جزئین کما یلی: 1) البدن والجسم 2) العقل "الذهن" والقلب 3) الروح والنفس. کما أکّد علی وجود نمطین لحیاة الإنسان، أحدهما ما یتوافق مع الله تعالی والآخر ما یتوافق مع عهد ما قبل المسیح؛ ویمکن تلخیص رؤیته حول الإنسان کالتالی: بالإمکان بیان حقیقة ذات الإنسان فی رحاب ثلاثة أوضاعٍ هی الخلقة والهبوط والخلاص، وأمّا بالنسبة إلی خلقته فقد ذهب إلی القول بأنّه خلق بصورة الله والهدف من خلقته هو الارتباط به تعالی، وأنّ آدم قبل أن یهبط إلی الأرض قد ارتکب الخطیئة بمحض إرادته واختیاره، وإثر ذلک تغیرت أوضاعه نحو الأسوأ فانتقلت آثار خطیئته إلی ذرّیته، ونتیجة ذلک أنّ أبناءه أصبحوا ینزعون إلی ارتکاب الخطایا، لذا لا یتسنّی لهم عمل الخیر والخلاص إلا علی أساس الفیض الإلهی، فالله تعالی قد وهبهم الخلاص عن طریق فیضه المقرون بإیمانهم.

چکیده فارسی:آموزه مایا که برای بیان چگونگی خلقت در آیین هندو مطرح می گردد، یکی از مهم ترین بخش های الهیات هندو می باشد. این آموزه، بیانگر این است که فرایند خلقت در واقع نوعی تجلی برهمن است و جهان به عنوان سایه برهمن و رویای او صادر شده است. نظریه مایا، که زاییده یک نگاه وحدت وجودی است، بیشتر در کتاب اوپانیشادها مطرح گردیده و از سوی عارفان مکتب ودانتایی، بخصوص متفکر برجسته این مکتب یعنی شانکارا واکاویی، بسط و گسترش یافته است. این پژوهش، بر آن است تا نشان دهد اصل نظریه مایا، هرچند نه به شکلی مفصل، در مجموعه «وداها»، که قدیمی ترین متون مذهبی جهان و آیین هندو به شمار می روند، وجود داشته است. بدین منظور، به کاوش های لغت شناسی و معناشناسی در باب نظریه مایا پرداخته و با نظر به سرودهای وداها، از جمله دو سرود «آفرینش» و «پروشا»، تلاش در اثبات این مطلب صورت گرفته است. چکیده عربی: عقیدة المایا فی الدیانة الهندوسیة تتمحور حول بیان کیفیة الخلقة، وهی تعدّ واحدةً من أهمّ التعالیم اللاهوتیة فی هذه الدیانة، حیث تؤکّد علی أنّ الخلقة تعنی تجلّی البراهما، وتعتبر الکون ظلاً له ورؤیا قد صدرت منه.نظریة المایا فی الحقیقة ولیدةٌ لرؤیةٍ مرتکزةٍ علی مبدأ وحدة الوجود، وقد طرحت بشکلٍ أساسیٍّ فی کتاب أبانیشاد، کما تمّ شرحها وتحلیلها وتوسیع نطاقها من قبل عرفاء المدرسة الفکریة للفیدانتا ولا سیما المفکّر الشهیر شانکارا. الهدف من تدوین هذه المقالة هو إثبات کون نظریة المایا الهندوسیة مطروحةً بشکلٍ غیر مبسوطٍ فی نصوص الفیدا التی تعدّ أقدم النصوص الدینیة فی العالم والدیانة الهندوسیة، وعلی هذا الأساس بادر الباحثان إلی إجراء دراسات تحلیلیة علی صعید علم اللغة وعلم المعانی حول النظریة المذکورة، حیث أثبتا مدّعی البحث اعتماداً علی ما جاء فی نصوص الفیدا وبما فی ذلک نصّ الخلقة وبروشا.

چکیده فارسی:«تمثیل»، یکی از رایج ترین شیوه های انتقال معانی مجرد و انتزاعی در ادب فارسی است که موضوعات پیچیده و نامحسوس دینی و عرفانی را ساده و قابل فهم می کند. به کارگیری زبان تمثیل، بهترین و نزدیک ترین زبان به فهم و ادراک آدمی است، چراکه احوال مربوط به انسان و جهان را در قالبی محدود به حس و تجربه بیان می کند. این شیوه ادبی، در سایر متون عرفانی، به ویژه متون عرفانی هندی نیز قابل مشاهده است. بررسی تطبیقی و دوسویه میان ادب فارسی و ادب هندی، به شناخت دقیق شباهت ها و اشتراکات تمثیلی آنها می انجامد. بدین منظور، این پژوهش با سیری در متون عرفانی هندی و متون برجسته عرفانی فارسی، به بررسی تطبیقی هنر تمثیل پرداخته و تمثیلات داستانی مشترک آن دو، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. یافته های پژوهش، حاکی از این است که تمثیلات داستانی در ادب فارسی، علاوه بر مضمون و محتوا، از نظر ساختار و عناصر تشکیل دهنده تمثیل نیز با ادب عرفانی هندی مشابهت دارند و از آن تاثیر پذیرفته اند. چکیده عربی: التمثیل یعدّ أحد أکثر أسالیب انتقال المعانی المجرّدة والانتزاعیة شیوعاً فی الأدب الفارسی، ومن شأنه تیسیر عملیة فهم تلک المواضیع المعقّدة والخفیة فی الدین والعرفان، وتجدر الإشارة هنا إلی أنّ استخدام أسلوب التمثیل یعدّ أفضل وأقرب لغةٍ للفهم والإدراک، لأنّه یوضحّ مختلف شؤون الإنسان والکون فی إطارٍ محدودٍ علی صعید الحسّ والتجربة.هذا الأسلوب الأدبی نلحظه موجوداً أیضاً فی النصوص العرفانیة، ولا سیّما الهندیة منها، ومن المؤکّد أن إجراء دراسةٍ مقارنةٍ بین الأدبین الفارسی والهندی یمکّننا من معرفة أوجه التشابه الدقیقة والمشترکات التمثیلیة فیما بینهما، ومن هذا المنطلق بادرت الباحثتان إلی تدوین المقالة، حیث قامتا باستقصاء النصوص العرفانیة الهندیة وأبرز النصوص العرفانیة الفارسیة، ثمّ تطرّقتا إلی إجراء دراسةٍ مقارنةٍ حول التمثیل المطروح فیها وکذلک سائر التمثیلات القصصیة المشترکة، وذلک فی إطارٍ نقدیٍّ.نتائج البحث أثبتت أنّ التمثیل القصصی فی الأدب الفارسی یشابه الأدب العرفانی الهندی من حیث المضمون والبنیة والعناصر المکوّنة له، کما أنّه متأثّرٌ منه.

چکیده فارسی: حسن تفاهم میان ادیان و مذاهب گوناگون، از ضرورت ها و آرمان های بشری در دوران معاصر به شمار می رود، به گونه ای که اندیشمندان گفت وگوی ادیان، روش های متفاوتی برای این امر اتخاذ می کنند. روش گفت وگویی «الهیات شکاف»، تلاش دارد در عین پایبندی به سنت دینی خود، بر شکاف موجود میان سنت های دینی، پلی از شباهت ها بنا کند که نتیجه آن، درک بهتر دیگری و برقراری نوعی زیست همراه با کنش اجتماعی است، یعنی برای برقراری تفاهم میان ادیان و مذاهب، لازم است ضمن پایبندی به اعتقادات خود، بر نقاط اشتراک و موضوعات اجتماعی متمرکز شد و گفت وگو را بر محور مسائل اساسی چون حقوق بشر، آزادی بیان و عقیده و یا اموری چون جنگ، خشونت، و نقش ادیان و مذاهب در از بین بردن این امور در جامعه جهانی قرار داد، چیزی که دین اسلام تحت عنوان کرامت ذاتی و حقوق طبیعی انسان ها بدان توجه بسیار داشته است. با عنایت به چنین رویکردی در گفت وگو، به واسطه مشترکات دینی مورد وفاق طرفین، امکان تفاهم هر چه بیشتر و بهبود شکاف میان ادیان و مذاهب فراهم می گردد. این پژوهش تلاش دارد، با روش توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی روش گفت وگوی «الهیات شکاف» بر مبنای کنش اجتماعی و شواهدی از تاییدات آموزه های اسلامی، روشی تازه برای گفت وگو میان سنت های دینی ارائه کند. چکیده عربی: لا شکّ فی أنّ حُسن التفاهم بین الأدیان والمذاهب المختلفة یعدّ من الأمور الضروریة ومن جملة الأهداف التی تروم البشریة تحقیقها فی العصر الحدیث، والمفکّرون الذین یرفعون شعار حوار الأدیان اتّبعوا أسالیب متنوّعة لأجل تحقیقه، ومن جملتها أسلوب لاهوت الفراغ أو الفجوة الذی یهدف إلی الالتزام بالسنن الدینیة الخاصّة بکلّ دینٍ ویسعی فی الحین ذاته إلی إیجاد جسر ارتباطٍ فیما بینها علی أساس أوجه التشابه فیها، ونتیجة ذلک تحقیق فهمٍ أفضل وإقامة نمطٍ من التعایش المتزامن مع التفاعل الاجتماعی، أی إقامة تفاهمٍ بین الأدیان والمذاهب، وهو فی حین دعوته إلی الالتزام بالمعتقدات الخاصّة، یؤکّد علی نقاط الاشتراک فیما بین مختلف القضایا الاجتماعیة ویجعل الحوار مرتکزاً علی تلک القضایا الأساسیة مثل حقوق الإنسان وحرّیة التعبیر والعقیدة، ویسعی إلی اجتثاث الحروب والعنف عن طریق التأکید علی دور الأدیان والمذاهب فی هذا المضمار علی نطاق المجتمع العالمی، وهذا ما أکّدت علیه التعالیم الإسلامیة فی رحاب دعوتها إلی احترام کرامة الإنسان الذاتیة وحقوقه الطبیعیة. هذه الوجهة الفکریة فی الحوار والتی تتمحور حول المشترکات الدینیة المتّفق علیها من قبل الطرفین، من شأنها تعزیز مستوی التفاهم إلی أقصی حدٍّ ممکنٍ ورأب الصدع الموجود بین الأدیان والمذاهب، والباحثون فی هذه المقالة التی تمّ تدوینها وفق أسلوب بحثٍ توصیفی - تحلیلی تطرّقوا إلی تعریف أسلوب الحوار المتقوّم علی مبدأ لاهوت الفراغ (الفجوة) علی اساس التفاعل الاجتماعی، وطرحوا فی هذا المضمار شواهد ومؤیّدات مستوحاة من التعالیم الإسلامیة، وهذا الطرح فی الحقیقة یعدّ جدیداً من نوعه علی صعید الحوار بین مختلف السُّنن الدینیة.