اندیشه های ادبی
سال:1390 | دوره:3 (دوره جدید) | شماره:10 |تعداد مقالات:9

در رویکرد کمینه گرایی به عنوان یکی از مدل های صورتگرا، توصیف و تبیین روابط ارجاعی صرفا با توسل به قواعد و روابط نحوی و یا محدودیت های ساختاری صورت می گیرد. برای این منظور نیز دامنه کاربردی این قواعد را به قلمرو نحوی جمله محدود می کند و از این طریق به تبیین قلمرو ارجاعی عناصر ارجاعی می پردازد. این رویکرد با پرهیز از این ویژگی مهم که فرایند ارجاع پیش از آن که یک ویژگی صرفا نحوی باشد، یک فرایند پویای کلامی است و غالبا در قید پاره گفتارهاست، این اصل را عمدتا مبنای تحلیل خود قرار می دهد که دستور زبان عناصر ارجاعی نظیر گروه های اسمی را در جایگاه های ارجاعی خاص قرار می دهد و در هر کاربردشان به یک هویت ملموس اشاره می کند، به عبارتی، در این رویکرد تاکید غالبا روی ارجاع نحوی و یا درون جمله ای است تا ارجاع برون جمله ای و یا ارجاع فرامتنی (و یا به طور کلی ارجاع کلامی). لذا نگارنده از طریق تبیین رفتار نحوی مرجع دارهای اسمی در فارسی سعی دارد که نشان دهد روابط ارجاعی را نمی توان فارغ از ملاحظات کلامی در نظر گرفت و صرفا با تکیه بر قلمرو نحوی آن ها را تبیین نمود بلکه فرایند ارجاع در حقیقت حاصل تعامل جهان برون متنی و جهان درون متنی است که مشارکین کلام بر اساس آن صورت و معنا را به طور مناسب با یک دیگر وفق می دهند و آن رابطه را درک و تعبیر می کنند.

آنچه در پی می آید، تحلیل جامعه شناختی اسطوره جمشید با تاکید بر مولفه های بنیادی آیین مملکت داری است. اسطوره ای که حکیم توس آن را ناظر بر فلسفه و روح تاریخ ایران باستان و روایت گر گوشه ای از داستان هزار توی این سرزمین کهنسال می داند. سرزمینی که انبان خجسته و گجسته روزگار را در تپه و ماهورهای تمدن به دوش کشیده و درازنای پرفراز و نشیب تاریخ را آهسته و پیوسته پشت سر گذاشته است. اسطوره ای که تکیه بر واقعیت ها و آیین های عینی داشته و رمز و رازهای هفتصد ساله پادشاهی یکی از مقتدرترین شاهان اساطیری را در کلامی نمادین بر ملا می سازد. در این نوشتار، ضمن اشاره به نوع حکومت جمشید پیشدادی به تبیین آموزه های اصلی و شالوده سلطنت اسطوره ای وی پرداخته و آنگاه با رهیافتی جامعه شناختی به بسط و شرح اولویت هایی که در حکومت داری موجبات رضایت و آسایش توده ها را فراهم نموده، نشسته و سرانجام در گفتاری دیگر، علل روی بر تافتن فره ایزدی و ناخرسندی مردم که منجر به واژگونی تاج و تخت جواهرنشان این فرمانروای اساطیر ایران باستان گردید، مورد واکاوی قرار می گیرد.

نور محمدیه یا به عبارتی مخلوق نخستین، با عناوین و مصادیق متعددی در عرفان اسلامی مطرح شده است. مهم ترین مصداق آن پیامبر گرامی اسلام است. از دیگر مصادیق معروف آن عقل اول، انسان کامل، انسان، امام علی (ع) می باشد. هر کدام از این مصادیق در برهه ای از زمان و با توجه به گرایش های مذهبی فرهنگی موجود در جامعه رواج یافته است، مثلا نفوذ آرا فلسفی به جهان اسلام، عامل استفاده از مصداق عقل کل یا عقل اول برای نور نخستین گردیده است و یا بروز عقاید شیعی، پس از به قدرت رسیدن صفویه، عامل استفاده از مصداق علی (ع) برای معرفی نور نخستین گردید، همان گونه که پیش از این، نفوذ اسلام به ایران، عامل نامگذاری نور نخستین با نام مبارک پیامبر اسلام (ص) شد.در این پژوهش، ضمن بررسی مصادیق نورمحمدیه یا نور نخستین، به بررسی دلایل این تحول و حقیقت نور محمدیه پرداخته می شود.

این تحقیق به بررسی روابط مفهومی مجموعه داستان «یکی بود، یکی نبود» اثر محمدعلی جمالزاده، بر اساس نظریات دکتر صفوی می پردازد و به این پرسش پاسخ می دهد که کدام عوامل انسجام بیش ترین بسامد و تاثیر را در تولید این متن داشته اند. در پژوهش های مربوط به انسجام متن، پژوهشگران بیشتر، نظریات هالیدی و حسن را به طور عام به عنوان الگوی کار قرار داده و تحقیقاتی را انجام داده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که روابط باهم آیی، شمول معنایی، هم معنایی (ترادف)، جزء واژگی و تقابل معنایی به ترتیب بیش ترین درصد انواع پیوندهای واژگانی را در میان داده های تحقیق حاضر به خود اختصاص داده اند.

«آزادی» و «وطن» از اصلی ترین مفاهیم شعر مشرطه به شمار می روند. ملک الشعرای بهار، عارف قزوینی، میرزاده عشقی، ایرج میرزا و فرخی یزدی نیز از معروف ترین چهره های ادبیات عصر مشروطه هستند که بیش از دیگران به درون مایه های آزادی و وطن و مسائل مربوط به آن توجه کرده اند. این شاعران حتی پس از برقراری مشروطه در برقراری آرمان های آن، در مبارزه با سنت های منحط و فاصله های طبقاتی اشرافی کوشیدند. آنان فرزند راستین زمانه خود بودند و مسایل و نیازهای اجتماعی عصر بیداری را آن گونه که بایست، درک کرده بودند و با روشن بینی در اشعار خویش بازگو کردند و از خواسته های اقشار فرودست و طبقه متوسط شهر با زبانی ساده و موثر سخن گفتند.دو شاخصه عمده اشعار آنان، وطن دوستی و آزادی خواهی بود و دست یابی به قانون و عدالت را در سایه به دست آوردن آزادی می دانستند. هرچند برداشت آنان از این درون مایه ها کم و بیش متفاوت بود: آزادی و وطن از دیدگاه بهار بیشتر به مفهوم استقلال طلبی بود، از دیدگاه عارف و عشقی بیشتر در معنای مبارزه با عناصر سنت ها، استبداد ستیزی و ایجاد وطنی آباد و آزاد به کار می رفت، از نظر ایرج میرزا بیشتر مبارزه با اشرافیت و حمایت از اقشار زحمت کش و دیدگاه فرخی، علاوه بر آزادی های اجتماعی و قانون گرایی بیشتر از اندیشه های جامعه اشتراکی تاثیر گرفته بود.به هرحال، ارجمندی این شاعران در همین صداقت، صمیمیت، مردمی بودن و اندیشه پاک آنان بود. در این جستار، موارد یادشده با تجزیه و تحلیل و مقایسه اشعار و آثار و نیز با بهره جستن از مهم ترین منابع مربوط به زندگی، شعر و اندیشه آنان بررسی و به صورت کمی سنجش و ارزیابی شده است.

نقد روان- تحلیلی به واکاوی ناخودآگاه نویسنده و یا شخصیت های اثر ادبی می پردازد. از این دیدگاه، با تحلیل اثر ادبی می توان به درون و لایه های معنایی نهفته در عمق اثر راه یافت و آنها را یکی پس از دیگری کشف و آشکار ساخت و رفتارهای بیرونی شخصیت ها را در علل و انگیزه های درونی آنها جستجو، ریشه یابی و بدین سان اثر را تفسیر کرد. این رویکرد عمدتا بر نظریه روان تحلیلی یونگ استوار است. مدل یونگ به طور خلاصه گذار از سطح خودآگاهی و رفتن به عمق ضمیر ناخود آگاه انسانی است، ناخودآگاه منشا اصلی رفتارهای بیرونی انسان است. خاستگاه اصلی این مدل ضمیر ناخود آگاه و کهن الگوها است، کهن الگوها مفاهیم و انگاره هایی جهانی و همگانی هستند که از کهن ترین دوران های گذشته بشری در حلقه های نسلی به وراثت رسیده و در ضمیر (نهان) ناخود آگاه انسان، به عنوان ژرف ترین لایه های ذهن، قرار گرفته است. مهم ترین کهن الگوها از نظر یونگ عبارتند از نقاب، سایه، قهرمان، انیموس، انیما و ... که در شرایط و به شکل های گوناگون به سطح خودآگاهی رسیده و در آثار هنری تجلی یافته و نمایان می شوند.مقاله حاضر به تحلیل کهن الگو ها در رمان ساالار مگس ها اثر ویلیام گلدینگ از این نگاه روان تحلیلی پرداخته و ریشه های رفتارها و تعارض های شخصیت های داستان را در ضمیر ناخودآگاه آن ها واکاوی می نماید. تحلیل نشان می دهد که تنش ها و ناهنجارهای رفتاری این شخصیت ها به عنوان نماد و نمودی از انسان امروز ناشی از عدم تعادل روانی است که خود نتیجه بحران ها و ناهنجاری های بیرونی و شرایط بحران زده زندگی انسان امروزین است.

مکاتب هنری و ادبی همواره به تناسب مکان و زمان خصلت های خاص خود را یافته و در واقع بومی شده اند. این بومی شدن مکاتب، بسته به هر مکتب، درجات متفاوت و شدت و ضعف داشته است. فرض بر این است که در مورد شیوه های نگارش پسامدرن نیز این موضوع صادق است و چه بسا به سبب خصلت نظم ناپذیری و عدم قاعده مندی، این شیوه در هر جای جهان، به شکل های متفاوت تری ظهور کرده است .این مقاله تلاش دارد چگونگی شکل گیری پسامدرنیسم و نحوه بومی شدن آن را در داستان ایرانی مورد بررسی قرار دهد.برای این کار ابتدا مهم ترین مولفه های پسامدرنیستی در رمان مورد نظر با ذکر مستنداتی از متن بررسی شده اند، ازجمله: گسیختگی و عدم انسجام متن، سطوح مختلف وجودشناسانه و تداخل مداوم آن ها با یکدیگر، عدم قطعیت، فرجام های چندگانه، اتصال کوتاه، عدم اقتدار مولف و شورشگری شخصیت ها، در آمیختن انواع هنری (ژانرها)، آشکار کردن شگردهای ادبی و گفتگو درباره داستان و تکنیک های داستان نویسی، بینامتنیت، شخصیت های بی جنسیت و یا دو جنسیتی، آشفتگی زمان و مکان، فروپاشی فراروایت ها، تغییرات مداوم راوی و زاویه دید، ذکر بیش از حد جزئیات برای آشفتن بیشتر متن و شخصیت های روان پریش.از آن جا که این مولفه ها در خدمت برجسته کردن عنصر غالب پسامدرنیسم، یعنی محتوای وجودشناسانه به کار رفته اند، می توان این رمان را نمونه کاملی از پسامدرنیسم در داستان معاصر فارسی دانست. در ضمن بررسی این مستندات نحوه بومی شدن این شیوه داستان نویسی در ایران مورد توجه قرار گرفته است و نتیجه حاصل نشانگر اثبات فرضیه این پژوهش یعنی شکل گیری پسامدرنیسمی بومی شده در ادبیات داستانی ایران است.

این مقاله، به بررسی تاریخ گرایی جدیدی از تحسین برانگیزترین رمان هاتورن به نام داغ ننگ می پردازد. این بررسی بر اثر متقابل ایدئولوژی قرن نوزدهم هاتورن و موقعیت فرهنگی قرن هفدهم داستان می پردازد.گمرک خانه مقدمه ای است از نویسنده، که دارای همان مفهوم بالا می باشد و شکلی از الحاق آرمانی و تاریخی از ایدئولوژی قرن نوزدهم هاتورن و موقعیت فرهنگی قرن هفدهم رمان را نشان می دهد.حکایت های زندگی نامه ای هاتورن و حکایت های تاریخی از آمریکای قرن نوزدهم در این بررسی بسیار زیاد استفاده می شود، گویی آنها چشم اندازهای با ارزشی از شکل افسانه ای داغ ننگ را ارائه می کنند. با نگاه تاریخی و نگرش های محافظه کارانه هاتورن نسبت به روش های فعالان انقلابی، این مقاله نشان می دهد که چطور ساختار، توصیف های شخصیتی و زمینه های داغ ننگ به صورت دقیق در به کارگیری آن نگرش های بسیار محافظه کارانه شکل می گیرند.

عنوان این مقاله ماتیکان یوشت فریان برگرفته از نام شخصیت اصلی داستان یوشت فریان است.با توجه به این که نسخه J3 از متن ماتیکان یوشت فریان تاکنون به طور مستقل مورد بررسی قرار نگرفته و تمام ترجمه های قبلی در قالب مقایسه نسخه های موجود از این متن می باشد، سعی نگارندگان بر این بوده که این نسخه از متن مذکور به فارسی روان برگردانده شود که در این مقاله ابتدا مقدمه بیان شده و سپس ریشه شناسی، ویژگی های ماتیکان یوشت فریان، داستان یوشت فریان، اخت جادو، رساله یوشت فریان و اخت و در ادامه متن ماتیکان یوشت فریان، نسخه J3 به فارسی روان برگردانده شده و در قسمت پایانی، کتابنامه فارسی و غیر فارسی آورده شده است.