مطالعات اخلاق کاربردی
سال:1398 | دوره:9 | شماره:35 (پیاپی 57) |تعداد مقالات:7

بیان برخی آموزه های اخلاقی قرآن در قالب شعر و هنر، یکی از شیوه های رایج در تبیین آن هاست. در این شیوه، اشعاری که مضامین اخلاقی دارند، با آیات قرآن مستندنگاری می شوند یا ارتباط مسئله ی نوپدیدی با آموزه های اخلاقی قرآن آشکار می گردد. گستردگی این شیوه، همه ی مسائل و موضوعات اخلاقی نوپدید را در بر می گیرد که با بهره مندی از آموزه های اخلاقی قرآن می توان آن ها را تبیین کرد. حتی بسیاری موضوعات و مسائل که در نگاه اول اخلاقی نیستند، با نگاه اخلاقی نیز می توان به آن ها نگریست و با بهره مندی از مبانی و قواعد برگرفته از آموزه های اخلاقی قرآن، احکام اخلاقی آن ها را تبیین کرد. ...

زیبایی در قرآن کریم از جایگاه و ارزش والایی برخوردار بوده، لذا در آیات بسیاری با استفاده از عناصر عینی و ذهنی فرهنگ آن به مخاطبین القاء شده است. از سویی هدف نهایی تعلیم و تربیت در اسلام، دستیابی به نوعی حیات طیبه و پاک است که عاری از هرگونه آلودگی و پلیدی باشد. بر این اساس نگارنده در این پژوهش بر آن است تا مبانی زیبایی شناختی حیات طیبه در آیات الهی را تبیین نماید. نتیجه ی این تحقیق که با روش تحلیل محتوا صورت پذیرفته، نشان می دهد: زیبایی و زشتی، صرفاً اموری ذهنی و ذهن گرایانه نیستند، بلکه در عرصه های مختلف زندگی آدمی هویدا شده و به منصه ی ظهور می رسند. ازاین رو در آیات قرآن کریم به صورت مکرر به زشتی و زیبایی امور و پدیده ها در عرصه ها و شئون مختلف وجود آدمی همچون قلب، اندیشه و اعتقاد، عواطف و عمل فردی و جمعی، اشاره و به اهمیت شناسایی آن تذکر داده شده است. این شناسایی می تواند باعث اجتناب انسان از زشتی ها و آلودگی ها، و به تبع آن مشاهده حق و حقیقت و دوری از باطل شده و او را در نیل به حیات طیبه یاری نماید.

یکی از سؤالات مهم و کلیدی فلسفه اخلاق این است که منشأ و مبدأ فضایل اخلاقی چیست. ادعای این مقاله آن است که ارزش اخلاقی برای همه صفات اکتسابی و رفتارهای اختیاری انسان در عرصه های گوناگون بینشی، گرایشی و رفتاری توحید است. بنابراین توحید خالص مستلزم آن است که فرد در مرتبه بینش و اعتقادی و هم چنین در مرحله گرایش و قلبی، و نهایتاً در مرتبه رفتار بر اساس توحید خالص و به دور از هرگونه شرک سلوک کند. این نوشتار درصدد آن است که با روش توصیفی تحلیلی ضمن تبیینی فلسفی از مبدئیت توحید برای فضایل اخلاقی، نقش توحید در فضایل بینشی، گرایشی و رفتاری در نهاد خانواده را تبیین کند. نتیجه این پژوهش آن است که بر اساس توحید خالص خانواده نهادی اخلاقی است و بنیان آن در سطح بینشی بر اصل برابری ارزشی و اخلاقی افراد خانواده و در سطح گرایشی بر اصل محبت و مودت پایه گذاری می شود و انجام وظایف اخلاقی در محیط خانواده نشان گر وجود ایمان و تقوا و روح عبودیت در افراد خانواده است.

بررسی آثار ادبی نشان می دهد معانی، مبانی و معارف دلنشین قرآن و حدیث همواره در سروده-های شاعران و ادیبان مسلمان بازتاب داشته است. این رویکرد هم به قداست و حرمت شعر و سخنشان افزوده و هم نشانه ی خردورزی و دانشمندی آنان بوده است. مولوی یکی از این شاعران است؛ اثرگذاری قرآن بر اشعار مولانا طبق کتاب «قرآن و مثنوی» بهاءالدین خرمشاهی در پنج نوع تضمین، برگرفتن، اقتباس، اشاره و الهام بازنمود یافته است. در این پژوهش، بعد از شرح مختصری درباره ی مولانا و مثنوی معنوی، سعی شده با روش توصیفی-تحلیلی گونه ها و شیوه های اثرگذاری قرآن در مثنوی به طور مختصر تبیین شود و سپس، بازنمود آیات قرآن در اشعار مولانا با توجه به مقوله ی صلح و آشتی بررسی و نوع تجلی آن مشخص شود. براساس نتایج این مقاله، توصیه به صفات نیک بشری چون مدارا، بخشش، گذشت، تساهل و تسامح که زمینه ساز برقراری صلح و آشتی است، در اندیشه ی مولانا جایگاه خاصی دارد و برگرفته از آیات اخلاقی قرآن کریم است.

ادبیات تعلیمی یکی از گسترده ترین انواع ادب فارسی است؛ گونه ای از شعر و نثر است که هدف سراینده و گوینده ی آن تشریح و تبیین مسائل اخلاقی، اندیشه های مذهبی، حکمی و مضامین پندگونه است. شاهنامه ی فردوسی به سبب داشتن مضامین ارزنده و آموزنده در تمام زمینه های اخلاقی به همان اندازه که متنی حماسی محسوب می شود، اثری تعلیمی نیز هست که فردوسی در میانه ی اشعار حماسی، مسائل اخلاقی را به طور جدی مطرح کرده است. مضامین اخلاقی و تربیتی شاهنامه در پی آن است تا انسان بر مبنای آن آیین درست زندگی را بیاموزد و به کمال نهایی و سعادت جاودان دست یابد. لذا این پژوهش بر آن است با روش توصیفی-تحلیلی، کیفیت بازتاب دوازده مفهوم اخلاقی قرآن و احادیث اهل بیت را از قبیل: دعوت به نیکی و کم آزاری، صلح، صداقت و راستی، لزوم صبر، رازداری، درویش نوازی، وفای به عهد، ترک خودبینی، اغتنام فرصت، بی اعتباری دنیا و. . . در ابیات شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی تبیین کند. اثرپذیری گسترده و عمیق فردوسی از قرآن و معارف اهل بیت برخاسته از مذهب شیعی اوست که در سرودن اشعار حکیمانه ی وی نقش بسزایی داشته است.

نسبت میان هنر و اخلاق همواره از مهم ترین و بنیادی ترین مباحث نظری هنر بوده است. خیالی نگاری یکی از سبک های نقاشی عامیانه ی ایرانی است که قدمت (آثار اسلامی-شیعی) آن به دوران آل بویه می رسد و پیوندی مستقیم با دین و اعتقادات مردم ایران دارد. هریک از روایت هایی که در نقاشی های خیالی نگاری تصویر شده، منظور و هدفی داشته و درپی بیان مضمونی بوده است، که با مطالعاتی رویکردمحور می توان به خوانش نظام مند این آثار پرداخت. در تحقیقاتی که تاکنون انجام پذیرفته، از منظر اخلاق قرآنی به چیستی این مضامین از منظر اخلاق قرآنی پرداخته نشده است. در این مقاله، برای تعریف اخلاق، مبانی انسان شناختی اخلاق و ارتباط آن با هنر از نظریات علامه طباطبایی بهره مند گردیده، تا با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و مبانی پارادایمی تفسیری-فلسفی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که خیالی نگاری های مذهبی بر اساس کدام مبانی اخلاقی شکل گرفته اند؟ همچنین هدف دست یابی به اصول اخلاقی ذکر شده در این نقاشی ها است. در همین راستا پس از بیان دسته ای از مبانی نظری به بیان مفاهیم و مبانی انسان شناسی اخلاقی علامه طباطبایی به بررسی عوالم سه گانه و عوامل سعادت انسان و نمود آن در نمونه هایی از خیالی نگاری های مذهبی پرداخته که در قالب جداولی ارائه شده است. بر اساس بررسی های انجام شده می توان نتیجه گرفت، با اقتباس از نگاه قرآنی علامه، یکی از بایسته های خیالی نگاری های مذهبی، به نمایش درآوردن آموزه های اخلاقی اسلامی و قرآن است و خالقان این آثار با آگاهی از آموزه های اخلاقی و مبانی اسلام به خلق این آثار پرداخته اند و این نقاشی ها کاربردی رسانه ای جهت آموزش این اصول اخلاقی در میان عوام جامعه داشته است.

اخلاق جنسی بر دسته ای از عادات، ملکات و رفتار های انسان مشتمل است که به غریزه ی جنسی مربوط می شوند. آنچه این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به آن می پردازد، کیفیتی است که در قرآن برای ارتباط مرد و زن با یکدیگر ترسیم شده است. تمرکز مقاله بر سوره های احزاب و نور و بر روابطی است که در خارج از پیوندهای نسبی، سببی، مِلکیّت و نکاح شکل میگیرد. البته آیاتی که درباره ی روابط یادشده هستند، به فهم بهتر آیاتی که به روابط خارج از این پیوندها ناظرند، کمک می-کنند. یافتههای مقاله نشان میدهد هدف از اوامر و نواهی قرآن در این دو سوره، تحصیل اغراضی مشخص است و مناط هایی نیز در نظر گرفته شده است. تزکیه و تطهیر قلب، غرض این اوامر و نواهی به شمار می رود که با رعایت اموری از قبیل غضّ بصر، حفظ فرج، ستر زینت پنهان، دوری از تبرّج، اجتناب از خضوع در قول و پرهیز از ورود سرزده به اماکن خصوصی تحصیل می شود. مناط این کارها، وجود نیاز و جذابیت جنسی است.