بهبود مدیریت
سال:1400 | دوره:15 | شماره:4 (پیاپی 54) |تعداد مقالات:7

فصلنامه بهبود مدیریت در شماره پاییز 1400 اقدام به انتشار ویژه نامه ای با موضوع «تحلیل تاریخی تجارب توسعه فناوری و نوآوری در جمهوری اسلامی ایران» نمود. این تجربه که به نوعی اولین تجربه جدی در این حوزه حساب می شود، در کنار محاسن و قوت های مختلف که حاصل تلاش نویسندگان، داوران محترم و دبیر علمی ویژه نامه بوده، به واسطه جدید بودنش دارای اشکالاتی هم می باشد که باید با نقد دقیق آن و ارایه راهکارهای بهود، تلاش کرد تا پژوهش های بعدی را با دقت و کیفیت بالاتری انجام داد. در این خصوص یادداشتی که آقای دکتر سیدسپهر قاضی نوری از اعضای هیات تحریریه فصلنامه و از اساتید برجسته حوزه سیاستگذاری علم و فناوری به فصلنامه ارسال کرده اند به عنوان «نامه به سردبیر» منتشر می شود.

کسب و کارهای پلتفرمی گونه ای نوین از فعالیت های اقتصادی را مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد کرده اند. هر چند دولت ها نوآوری های این کسب و کارها را تشویق می کنند، اما آنها چالش هایی را در محیط اقتصادی ایجاد می کنند که نشان از کاهش کارآیی قوانین اقتصادی از جمله قانون رقابت دارد. پژوهش حاضر با تاکید بر ویژگی های مشترک عصر کسب و کارهای پلتفرمی تلاش کرده است، اثرات این ویژگی ها را بر مصادیق، چگونگی تشخیص و مرجع قانون رقابت شفاف نماید. برای این منظور هجده پرونده های نقض رقابت در کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی و ایران مبتنی بر مطالعه چند موردی انتخاب شده است. نتایج نشان می دهد، پنج ویژگی عصر کسب و کارهای پلتفرمی اعم از الف) بازارهای دوسویه و اثر شبکه ب) دسترسی به جای مالکیت ج) مدل درآمدی و قیمت گذاری د)نوآوری در مدل کسب و کار و بخش بندی نوین اقتصادی و ه) داده، مالکیت آن و حریم خصوصی بر سه مصداق رفتارهای ضدرقابتی (کارتل، سوء رفتار و ادغام) موثر هستند. آنچنانکه مصادیق جدیدی از قراردادهای افقی، ایفای نقش هاب، قراردادهای عمودی (کارتل/تبانی)، خودترجیحی، تبعیض، منع دسترسی از طریق دروازه، استثمار، هم بسته کردن کالا و خدمات و قیمتگذاری تهاجمی (سوء رفتار) و گردش مالی شرکت ها و ساختار بازار (ادغام) ظهور می یابد. دوم آنکه این ویژگی ها بر چگونگی تعریف بازار مربوطه (محصول مربوطه و جغرافیای مربوطه) و همچنین تشخیص قدرت مشهود بازار موثر هستند. علاوه بر این دو، پژوهش حاضر اهمیت وجود و طراحی مرجع رسیدگی به رقابت در تناظر با تنظیم گر بخشی را برجسته کرده است.

صنعت هسته ای از مهم ترین صنایع هر کشور است. پیشرفت آن، پیشرفت صنایع دیگر را به همراه دارد. اکتساب برون مدار فناوری هسته ای به دلیل تحریم های کشورهای دارنده، همواره با چالش روبه رو بوده است. لذا هدف از این تحقیق دست یابی به الگویی از اکتساب درون زای فناوری در صنعت هسته ای کشور می باشد. این مطالعه با رویکرد کیفی و به روش پدیدارشناسی انجام گردید. جامعه مورد مطالعه، افراد خبره و صاحب نظر در یکی از صنایع تابعه سازمان انرژی اتمی بوده و با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. در جمع آوری داده ها از روش مصاحبه ی نیمه ساختاریافته و عمیق استفاده شده است. روش تحلیل داده ها، تحلیل محتوای استقرایی و با کمک نرم افزار ATLAS. ti انجام گردید. برای حصول اطمینان از روایی داده های پژوهش، از دو روش بازبینی توسط مشارکت کنندگان در پژوهش و بازبینی توسط همکاران استفاده شد. یافته ها نشان داد که الگوی اکتساب درون زای فناوری در صنعت هسته ای را می توان در 6 مقوله اصلی تعریف کرد: مدیریت آینده نگاری راهبردی هسته ای، ساختار منعطف و سازمان دهی تیم های خلاق، ترویج فرهنگ مدیریت جهادی، فضای برانگیزاننده نیروی متخصص، پیوند عمیق دانشگاه و صنعت، همچنین بین المللی سازی صنعت بومی هسته ای.

امروزه با هرچه پیچیده ترشدن فضای رقابتی در بازارها، شرکت های فعال در زنجیره تولید فولاد علاوه بر نیاز اساسی که برای شناسایی و فهم خرده دانش ها و فناوری های جدید دارند، نیازمند جذب و یکپارچه سازی آن در منابع فناورانه خود هستند. مطالعه فوق با تحلیل تطور تاریخی مسیر توسعه فناوری های زنجیره تولید فولاد در کشور با تمرکز بر کارکردهای مدیریتی مبتنی بر کارکردهای یکپارچه سازی فناوری های جدید صورت پذیرفته است. بازه مورد بررسی تاریخی از سال 1338 تا سال 1400می باشد. این پژوهش با روش تحقیق کیفی و به کمک تحلیل تم و کدگذاری محوری صورت پذیرفته است. ابزار گردآوری داده ها نیز 16 مصاحبه نیمه ساختاریافته با مدیران باسابقه صنعت فولاد در کنار بررسی اسناد آرشیوی بوده است. این مطالعه در نهایت براساس تحلیل تاریخی و بررسی کارکردهای مدیریتی موفق و ناموفق، به ارایه راهکارهای کارکردی و اجرایی در مراحل یکپارچه سازی فناوری های جدید پرداخته است. در این مطالعه پس از شناسایی 17 تم (عامل کلیدی موثر) در یکپارچه سازی فناوری های جدید، 25 راهکار در گام شناسایی و ارزشگذاری دانش فناورانه جدید، 24 راهکار در گام فهم دانش جدید و ترکیب آن با پایه دانشی موجود بنگاه، و 10 راهکار در گام بهره برداری از دانش فناورانه جدید مطرح شده است.

ماهیت سرمایه بر صنعت خودرو توام با هزینه بالای تحقیق و توسعه و سرعت بالای تحولات فناورانه در آن و همچنین پیوندهای گسترده این صنعت با صنایع بالادستی و بخش خدمات، موجب شده است تا تحقیق و توسعه و نوآوری در این صنعت از اهمیت بالایی برخوردار باشد؛ به ویژه در شرایط تحریمی کشور که تامین داخل قطعات منفصله و مجموعه های با فناوری متوسط به بالا برای استمرار حیات این صنعت حایز اهمیت است. متاسفانه نوآوری، یکی از عناصر گم شده در صنعت خودروی ایران است و علل متعددی نیز برای این موضوع می توان برشمرد. در این مقاله اما نگاه به نوآوری از دریچه مفاهیم مرتبط با بوم سازگان نوآوری اتفاق افتاده، مفهومی که پیش از این کمتر مورد استفاده محققان قرار داشته است. برای این منظور، از روش تحلیل تم در مصاحبه با 20 تن از خبرگان فعال در زیست بوم نوآوری کشور استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در چارچوب بوم سازگان نوآوری این صنعت که متشکل از 9 عنصر اصلی شامل «محیط داخلی زیست بوم نوآوری»، «محیط خارجی زیست بوم نوآوری»، «بستر نوآوری»، «خلق کنندگان نوآوری»، «بهره برداران نوآوری»، «متقاضیان نوآوری»، «نهادهای میانجی»، «عوامل تسهیلگر نوآوری» و «جریان های ارزشی و دانشی» می باشد؛ ضعف هایی هم چون «وجود حلقه های مفقوده»، «ناهماهنگی نهادی»، و «بروکراسی و پیچیدگی بالای برخی از فرآیندهای اجرایی» مهم ترین عوامل بازدارنده نوآوری به شمار می روند.

در این مقاله، گذار صنایع الکترواپتیک ایران (صاپا) از حکمرانی سلسله مراتبی به گونه ای از حکمرانی شبکه ای با ایجاد مجموعه ای از شرکت های رویشی و تکوین هسته کوچک و شبکه بزرگ در صنایع الکترواپتیک بررسی می شود. بر اساس آمار و گزارش های عملکرد صاپا می توان گفت که این گذار با میزان قابل قبولی از موفقیت انجام شده و به پایداری نسبی دست یافته است. در این بررسی، تحولات سازمانی صاپا در سه دوره: 1) شکل گیری هسته اولیه؛ 2) رشد نوآوری و شبکه سازی و 3) بلوغ هسته و شبکه در پرتو مفاهیم حکمرانی، شبکه سازی و پیچیدگی مرکب و با رویکرد روایت پ‍ ژوهی راهبردی مورد بررسی قرار می گیرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که صاپا با برخورداری از رهبری بسیج کننده و متقاعدساز، گروه های نوآوری سامانه محور، شرکت های زایشی فن آور و تلفیق سیستم سلسله مراتبی و شبکه ای، توانسته است بر دشواری های این گذار فایق آمده و جایگاه مناسبی در صنعت الکترواپتیک کشور به دست آورد.

کارکردها و سازوکارهای لازم برای تحقق درونی کردن پنجره های فرصت، با استفاده از رویکرد نظام نوآوری فناورانه قابل تحلیل و ارزیابی است. در همین راستا هدف از این پژوهش، استفاده از این رویکرد برای شناسایی و ارزیابی کارکردها و سازوکارهای لازم برای درونی سازی پنجره های فرصت فناوری بلاکچین در صنعت بانکی ایران است. برای تحقق این هدف از رویکرد کمی، استراتژی پژوهش پیمایش، ابزار پرسشنامه جهت گردآوری داده و تحلیل عاملی تاییدی جهت تحلیل داده ها بهره برداری شده است. نمونه آماری 80 نفر از جامعه خبرگان مسلط به صنعت بانکی و فناوری بلاکچین انتخاب شده است. در این پژوهش با مدنظر قراردادن هفت کارکرد نظام نوآوری فناورانه، میزان اثرگذاری هر یک از سازوکارهای مطرح شده برای کارکردها تعیین و اولویت بندی شد. یافته های این پژوهش، بیانگر آن است که سازوکارهایی همچون تحقیقات پروژه ای داخلی توسط بانک ها (کارکرد خلق دانش)، افزایش تنوع بازیگران و تعاملات آن ها (کارکرد انتشار دانش)، استفاده از پلتفرم های بین المللی به جای پلتفرم بومی (کارکرد جهت دهی به بازار)، پروژه های عملیاتی و پژوهشی داخلی (کارکرد کارآفرینی فناورانه)، لزوم تعیین جهت گیری توسعه بلاکچین با اخذ نظرات و نیازهای کاربران پیشرو توسط بانک مرکزی به عنوان بازیگر کلیدی (کارکرد جهت دهی به جستجو)، حذف موانع کسب وکاری (شکل دهی به بازار)، ورود فین تک ها به توسعه کسب وکارها (کارکرد مشروعیت بخشی) جهت درونی سازی پنجره های فرصت بلاکچین در صنعت بانکی ایران اهمیت دارند.