جغرافیا و پایداری محیط
سال:1396 | دوره:7 | شماره:23 |تعداد مقالات:7

شب، برای ساکنان ایران مرکزی به ویژه در دوره گرم سال، فرصتی برای استراحت و حتی تکمیل فعالیت های روزانه مانند کشاورزی است. انگیزه انجام پژوهش حاضر، گرمایش جهانی آب وهوا و به دنبال آن افزایش کمینه های دما بود تا مشخص شود ویژگی های کمی شب های گرم در ایران مرکزی کدام است؟ و این شب ها به لحاظ مکانی – زمانی، چه روابطی با ابرناکی شبانه دارد؟ بدین منظور با استفاده از کمینه های روزانه دمای بازه 22 ژوئن تا 22 سپتامبر، متعلق به 7 شهر برگزیده طی سال های 1978 تا 2009، آستانه دمای 4/25 درجه سلسیوس تعیین شد تا بر پایه میانگین صدک های 99 ام و نیز مقادیر ابرناکی شب های گرم، روابط آماری این دو متغیر بررسی شود. نتایج نشان داد که 49، 31 و 25% از تغییرات مقادیر دمای شب به ترتیب برای شهرهای یزد، کاشان و سمنان متاثر از ابرناکی شبانه000/0> است. شهر بم، با بیشترین فراوانی شب های گرم (در برخی سال ها تا 90 شب)، بیشترین ابرناکی شبانه و شهر کرمان با کمترین فراوانی شب های گرم، کمترین ابرناکی شبانه را داشت. همچنین نتایج، افزایش تدریجی فراوانی شب های گرم و ابرناکی شبانه را برای همه شهرها به جز اصفهان و کرمان تایید کرد.

رسوب معلق به عنوان یک جزء مهم هیدرولوژیکی، ژئومرفولوژیکی و اکولوژیکی، عامل مستقیم ناپایداری رودخانه ها شناخته شده است؛ بنابراین، شناخت تغییرپذیری آن در رودخانه ها برای مدیریت منابع آب و مسائل محیط زیستی امری ضروری است. به این منظور، تعداد پنج رگبار طی یک دوره 4 ماهه در سال 1395-1394 در رودخانه مِرِگ نمونه برداری و تجریه و تحلیل شدند. نمونه برداری ها، در فواصل زمانی دو تا چهار ساعته انجام گرفت و میزان غلظت رسوب معلق در آزمایشگاه با استفاده از کاغذ صافی به دست آمد. تخمین تغییرات زمانی رسوب معلق طی رگبار با استفاده از منحنی های سنجه رسوب صورت گرفت. رویکردهای مختلفی از جمله تهیه منحنی سنجه رسوب بر اساس الگوی حلقه های رسوبی، تفکیک هیدرولوژیکی و مقیاس فصلی به کار گرفته شد. رگبارهای اندازه گیری شده دارای مقادیر دبی پیک از 38/1 تا 40/49 متر مکعب بر ثانیه بودند که دامنه مناسبی از دبی های پیک کم تا زیاد در این رودخانه را پوشش می دهد. همچنین غلظت رسوب حداکثر اندازه گیری شده در این رگبارها نیز از حداقل 1 تا حداکثر 2/15 گرم بر لیتر به دست آمد. میانگین بار رسوب معلق در دوره مطالعاتی 15919 تن بوده است. اندازه گیری رسوب معلق طی دو فصل زمستان و بهار در حوضه مورد مطالعه نشان داد که میزان تولید و انتقال رسوب در بهار بیشتر از زمستان است. روابط برازش شده بر تمامی منحنی های سنجه معتبر و دارای ضریب تبیین بالای 5/0 و خطای تخمین زیر 50% بودند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که منحنی سنجه در رودخانه مِرِگ می تواند تخمین قابل قبولی از بار رسوب معلق بدون نیاز به طبقه بندی یا تفکیک داده ها ارائه دهد.

گوزن زرد ایرانی، به عنوان یک گونه در خطر انقراض، به صورت طبیعی تنها به گستره کوچکی از زیستگاه های پیرامون رودخانه های دز و کرخه در استان خوزستان محدود شده است. در حال حاضر، اطلاعات قابل استناد چندانی در مورد وضعیت بوم شناختی این گونه در زیستگاه های طبیعی در دسترس نیست. هدف از پژوهش حاضر، دستیابی به یک ارزیابی قابل اتکا از سطح دانش جوامع محلی و اهمیت حفاظتی گوزن زرد ایرانی در میان جوامع یاد شده است. به این منظور، با استفاده از 500 پرسشنامه پاسخ دار، همراه با مصاحبه حضوری و توزیع تصادفی-سیستماتیک، نظرات ساکنین محلی شهرستان های دزفول، اندیمشک و شوش (27 مرکز جمعیتی) دریافت شد. بیش از 56% مشارکت کنندگان از حضور گوزن زرد در پیرامون دز و کرخه آگاهی نداشتند. حدود 4/16% پاسخ دهندگان (عمدتاً افراد مسن) ادعا کردند که گوزن زرد را در زیستگاه های طبیعی منطقه مشاهده کرده اند. حدود 73% پرسش شوندگان اعلام کردند که برای مشاهده این گوزن در زیستگاه های طبیعی منطقه، تمایل زیاد یا خیلی زیادی دارند. بیش از نیمی از افراد سطح تمایل به پرداخت خود به منظور یک بار مشاهده گوزن زرد را بین 40000-20000 ریال اعلام نمودند. بیشتر افراد (4/86%) مهم ترین عوامل تهدیدکننده این گونه را، شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه می دانستند. تضمین حفاظت و بقای پایدار گوزن زرد برای بیشتر افراد (8/67%) از اهمیت زیاد یا خیلی زیاد برخوردار است. سطح تمایل به پرداخت به منظور تشکیل یک صندوق مالی برای حفاظت بهتر این گوزن، سالیانه مبلغی بین 300000-20000 ریال برآورد شد. در نظر گرفتن رویکردهایی مانند افزایش دانش جوامع نسبت به اهمیت زیستی و حفاظتی گوزن زرد ایرانی و معرفی آن به عنوان یک گونه کشتی پرچم دار و استفاده از پشتوانه حمایت های مردمی می تواند موفقیت های بیشتری را در مدیریت گونه به دست دهد.

خشکسالی یکی از بخش های جدایی ناپذیر نوسانات اقلیمی است که سالانه خسارات زیادی را به بخش های مختلف وارد می سازد. با توجه به اثرات خشکسالی بر بخش های مختلف محیط زیست، کشاورزی، منابع طبیعی، حیات وحش و. . . پیش بینی آن می تواند برای مدیریت بحران و کاهش خسارات ناشی از آن مفید باشد. در پژوهش حاضر، خشکسالی ماهانه بر اساس شاخص استاندارد بارش در 12 ایستگاه موجود در جنوب شرق کشور طی سال های 1980 تا 2014 محاسبه گردید؛ سپس با استفاده از زنجیره مارکوف اقدام به پیش بینی خشکسالی ماهانه برای سال های 2015 تا 2020 شد. طبق نتایج، بیشتر ایستگاه ها از نظر خشکسالی دارای وضعیت نرمال، متوسط و شدید هستند. ماتریس احتمال انتقال نشان داد که در تمامی ایستگاه ها، احتمال گذر از یک حالت معین به همان حالت و احتمال گذر از حالت مرطوب به خشک، زیاد؛ اما احتمال گذر از حالت خشک به تر، کم است. همچنین نتایج پیش بینی در ایستگاه های مختلف با سطح دقت متفاوت (در ایستگاه های ایران شهر، زابل، زاهدان، بم و سراوان، دقت پیش بینی 75%، در ایستگاه های جاسک، بندرعباس، کرمان و شهر بابک دقت پیش بینی 1/79% و در ایستگاه های بندر لنگه، چابهار و سیرجان، دقت پیش بینی 3/83%) نشان داد که بیشترین احتمال وقوع خشکسالی طی سال های 2015 تا 2020 مربوط به کلاس های نرمال، متوسط و شدید است و در سطح منطقه مورد بررسی کلاس های 1 تا 7 خشکسالی به ترتیب 3/13، 81/25، 74/26، 11/36، 75/4، 87/2 و 69/0% از ماه های پیش بینی شده را دربر می گیرند.

پیامدهای اقتصادی-اجتماعی و محیطی سدسازی، ممکن است جبران ناپذیر باشد، مناطق اجرای سدهای مخزنی، قبل از احداث بررسی می شوند و اثرات بعدی مورد پژوهش قرار نمی گیرد. این پژوهش، با هدف ارزیابی اثرات احداث سد سیازاخ بر روستاهای تحت تاثیر آن انجام پذیرفت. جامعه آماری در بخش کمی تحقیق شامل روستاییان سرپرست خانوار بالادست و پایین دست سد بود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین و تعداد 200 پرسشنامه تکمیل و مقایسه نگرش ساکنین و تحلیل عاملی صورت گرفت. در بخش کیفی، اعضای شوراها، اداره آب منطقه ای و دهیاری ها (41 = N) به صورت سرشماری مطالعه و به منظور تحلیل داده ها از فن تدوین نقشه های ذهنی، تحلیل محتوا و سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده شد. بر اساس نتایج تحلیل چندمعیاره، مهم ترین اثرات مثبت این طرح عبارت بود از بهبود کشاورزی منطقه، تامین آب شرب منطقه، افزایش سطح زیر کشت آبی، کنترل سیلاب، افزایش ارزش زمین، بهبود گردشگری و بهبود سطح درآمد خانوارهای پایین دست و مهم ترین اثرات منفی نیز عبارت بود از: کوچ اجباری ساکنین بالادست سد، از بین رفتن مشاغل ساکنین بالادست سد (دامداری، کشاورزی)، ایجاد شغل های کاذب، از بین رفتن مساجد و مدارس، خسارات زیست محیطی و قطع درختان و تملک اراضی در بالادست سد. بر اساس نتایج، حاصل اثرات مثبت طرح در پایین دست سد نسبت به اثرات منفی آن بیشتر و در بالادست سد برعکس بود. کشت آبی به عنوان یک معیار اثرگذار اقتصادی در بالادست سد به نصف کاهش یافته در حالی که در پایین دست سد، سطح زیر کشت آبی 5/3 برابر شده است.

تکه تکه شدن و انزوای زیستگاه ها به عنوان یکی از بزرگ ترین تهدیدهای تنوع زیستی، خطر انقراض محلی گونه ها را به خاطر عوامل درون آمیزی و حوادث تصادفی جمعیت شناختی افزایش می دهد. این امر، توانایی جابه جایی جمعیت ها را نیز در پاسخ به آشفتگی های زیستگاهی محدود می کند. با ایجاد یا حفاظت از مسیرهای ارتباطی بین هسته های طبیعی، می توان اثرات منفی تکه تکه شدن زیستگاه را کاهش داد. در این مطالعه، با به کارگیری معیارهای زیستی و تهدید-فرصت ها و بر اساس هم آرایی گروه های مختلف ذی نفع در تصمیمات حفاظت محیط زیست، مسیرهای ارتباطی بالقوه تنوع زیستی در استان آذربایجان شرقی اولویت بندی شدند. برای مسیر با بالاترین اولویت ارتباطی، گونه های حساس به تخریب و تکه تکه شدن زیستگاه از نظر کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست مشخص گردید. مدل سازی مطلوبیت زیستگاهی برای گونه های مار (جنس های وایپر و کلوبر)، پلنگ، سیاه گوش، کل و بز و قوچ و میش با کمک چهار مدل آماری جی. ال. ام.، ام. آی. آر. اس.، مکسنت و آر. اف. و استفاده از داده های حضور گونه ها صورت گرفت. اگرچه صحت پیش یابی تمامی چهار مدل در مورد پلنگ و کل و بز خوب بود ولی در مورد قوچ و میش مدل های مکسنت و آر. اف. و برای سیاه گوش نیز تنها مدل آر. اف. صحت پیش یابی خوبی نشان دادند. در مورد گونه های مار، هیچ مدلی از صحت پیش یابی خوبی برخوردار نبود (آی. یو. سی. < 7/0). با واردسازی نتایج این چهار مدل در یک مدل اجماعی، نقشه های مطلوبیت زیستگاهی گونه ها تهیه گردید. با کمک نقشه های مطلوبیت زیستگاهی به دست آمده و به کارگیری بسته جانبی طراحی کریدور در محیط آرک. جی. آی. اس.، طراحی کریدور مناسب از دیدگاه گونه های انتخاب شده صورت گرفت. بر اساس نتیجه به دست آمده، لزوم ایجاد کریدورهای ارتباطی بین پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده مراکان در اولویت اول استانی و منطقه حفاظت شده دیزمار و پناهگاه حیات وحش کیامکی در اولویت بعدی قرار دارد. محل تعیین شده کریدور بین پناهگاه حیات وحش کیامکی و منطقه حفاظت شده مراکان با مشاهده های میدانی جابه جایی تنوع زیستی هم خوانی نزدیکی را نشان داد.

بررسی محیط کارآفرینی و نقش آن در توسعه فعالیت های کارآفرینانه به دلیل تعیین کنندگی کارآفرینی در موفقیت اقتصادی یک کشور و شکل دادن به توزیع فضایی فعالیت های اقتصادی در قلمرو ملی، امروزه از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت عملکرد اکوسیستم کارآفرینی روستایی در گام نخست و مشخص کردن نقش هریک از زیرسیستم های اکوسیستم کارآفرینی در بروز شرایط موجود در گام دوم است. جمع آوری اطلاعات، به روش کتابخانه ای و پیمایش میدانی (پرسشنامه و مشاهده) است و از آنجا که برای جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه دیدبان جهانی کارآفرینی استفاده شده است؛ لذا جامعه آماری پژوهش، شامل خبرگان محلی (اعضای شوراهای اسلامی روستاها و دهیاران) است که در مجموع 3108 نفر را شامل می شوند که با استفاده از روش کوکران تعداد 341 نفر به عنوان نمونه با نمونه گیری طبقه بندی شده انتخاب شده اند. در گام نخست برای تحلیل اطلاعات پرسشنامه ها از آزمون آماری t تک نمونه ای در محیط نرم افزار اس. پی. اس. اس. استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان داد که از میان 12 زیرسیستم مورد بررسی، تنها دو زیرسیستم «متعادل بودن قوانین و مقررات» و «آموزش کارآفرینی در دانشگاه ها» با 95% اطمینان، نسبت به الگوی ملی دارای شرایط مطلوب هستند؛ اما در مقایسه با الگوی جهانی، هیچ یک از زیرسیستم ها، عملکرد مطلوبی ندارند. در گام دوم، با استفاده از روش تحلیل عاملی در محیط نرم افزار لیزرل نقش هریک از زیرسیستم ها در بروز شرایط موجود مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که زیراکوسیستم های «زیرساخت های تجاری و قانونی» و «برنامه های دولت برای کارآفرینی» به ترتیب با 91 و 75%، بیشترین و زیراکوسیستم «هنجارهای اجتماعی» با 43% کمترین تاثیر را در عملکرد نامطلوب اکوسیستم کارآفرینی روستایی منطقه دارد.