جغرافیا و پایداری محیط
سال:1391 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:7

توجه به جایگزینی کاربری ها با نگاهی دفاعی و امنیتی، تاکید بر اصول پدافند غیر عامل و استفاده از دیدگاه های پیشینیان و هم چنین تجارب کشورهای سرآمد در پدافند غیرعامل به ویژه در حوزه برنامه ریزی شهری، می تواند در پیشرفت و توسعه برنامه ریزی شهری دفاعی و رسیدن به امنیت و توسعه پایدار شهری، موثر و دخیل باشد. با توجه به پیشرفتی که در حوزه مهندسی رزمی در کشورهای پیشرفته از لحاظ نظامی به وجود آمده است، باید نسبت به ایمن سازی شهرها اقدام نمود تا شهرها بتوانند در زمان جنگ، کم ترین خسارات جانی و مالی را متحمل شوند. این مقاله سعی دارد که اصول پدافند غیرعامل را در برنامه ریزی شهری با تاکید بر کاربری های تاسیساتی و حیاتی به عنوان کاربری های تهدیدپذیر به کار گیرد و فضاهای شهری را با ارائه نقش تدافعی به آن ها ایمن نماید. هم چنین چگونگی حفاظت و دفاع از انسان ها و مکان های زندگی آن ها را با اعمال ضوابط و ملاحظات پدافند غیرعامل در حال و آینده میسر سازد. به علاوه، بسترهایی را برای امنیت و پایداری هرچه بهتر شهر با کم ترین خسارات ممکن در زمان تهاجم خارجی و حتی عملیات تروریستی فراهم نماید. در این مقاله بررسی و تحلیل های لازم با استفاده از نرم افزار GIS در مورد چگونگی پراکنش و نحوه استقرارکاربری های استراتژیک در سطح کلان شهر تبریز به عنوان یک شهر تاریخی - فرهنگی و قطب اقتصادی- ارتباطی شمال غرب کشور انجام گرفته است و در نهایت مناطق و محدوده های مرکزی شهر و حواشی جنوب غربی و شمال غربی شهر - با توجه به تجمیع کاربری های خطرزا و تهدیدپذیر - نامناسب و بحرانی تشخیص داده شدند.

با استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، طرح هادی روستایی در راستای بهبود وضعیت اجتماعی- اقتصادی و به ویژه کالبدی سکونتگاه های روستایی به اجرا گذاشته شد. اکنون پس از گذشت بیش از بیست سال از تهیه و اجرای طرح های هادی روستایی و اندوختن تجربه های ارزنده در زمینه تغییر کالبدی - فضایی، لازم است بدانیم که این اقدامات چه نتایج و پیامدهایی را به همراه داشته است. هدف این پژوهش ارزیابی عملکرد طرح های کالبدی در توسعه سکونتگاه های روستایی با تاکید بر ارزیابی اجرای طرح های هادی روستایی در دو روستای نبوت و خوران از توابع شهرستان ایوانغرب استان ایلام است. جامعه نمونه شامل 290 نفر از اهالی و ساکنان روستاهای موردمطالعه بوده که برای تعیین حجم نمونه آن از جدول نمونه گیری کرجسی و مرگان استفاده شده است. برای ارزیابی عملکرد اجرای طرح های هادی در توسعه کالبدی روستاهای موردبررسی از دو روش آماری مقایسه میانگین ها و آزمون ناپارامتریک ویلکاکسون مبتنی بر نگرش سنجی از جامعه نمونه در دو دوره قبل و بعد از اجرای طرح استفاده شده است. برای ارزیابی عملکرد طرح ها از تکنیک پرسشنامه با سطح پایایی قابل قبول0.77  از ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شده است. نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد، اجرای طرح هادی روستایی در دو روستا در رسیدن به اهداف کالبدی مانند بهبود کیفیت معابر و جدول ها، کانال های کشاورزی، بهبود وضعیت مسکن و ساخت وسازها، موفق بوده ولی با توجه به نتایج آزمون ویلکاکسون، طرح هادی روستایی نتوانسته است تغییر مثبتی در بهبود وضعیت خدمات روستایی نسبت به دوره قبل ایجاد کند.

خشکسالی، پدیده ای پیچیده با آثار متفاوت است. از این رو برای تعیین شدت و وسعت خشکسالی از شاخص ها استفاده می شود. در این پژوهش، ارزیابی کارایی داده های سنجنده MODIS، در برآورد خشکسالی از سال 2000 تا 2011 در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مورد بررسی قرار گرفت. همچنین از داده های سنجنده MODIS ماهواره Terra و داده های ماهانه بارش استفاده شد. در این مطالعه شاخص های VCI و TCI مورد بررسی قرار گرفتند. برای به دست آوردن VCI از NDVI استفاده شد. NDVI از باندهای 13 و 16 به دست آمد. همچنین برای محاسبه TCI از دمای درخشایی حاصل از باند 31 استفاده شد و نقشه های خشکسالی از سال 2000 تا 2011 برای این شاخص ها به دست آمد. چون نتایج این دو شاخص متفاوت بودند، برای تعیین کارایی این شاخص ها، از SPI استفاده شد و این شاخص در مقیاس زمانی سه ماهه در سال 2011 محاسبه شد. در ادامه مقادیر شاخص های VCI و TCI در سال 2011 از روی تصاویر استخراج و همبستگی پیرسون بین آنها انجام گرفت. ضریب همبستگی VCI با SPI برابر 0.7 و همبستگی TCI با SPI برابر 0.25 است. سطح معناداری نیز برای VCI قابل قبول بود. با توجه به نتایج، VCI و تصاویر MODIS می توانند جایگزین مناسبی برای شاخص های هواشناسی در برآورد خشکسالی باشند و با توجه به اینکه تصاویر ماهواره ای نسبت به روش های هواشناسی دارای مزایایی همچون تعداد نقاط نمونه برداری بیشتر، سطح پوشش وسیع تر، قدرت تفکیک زمانی بالاتر و هزینه کم تر هستند، استفاده از دانش سنجش از دور پیشنهاد می شود.

خشکسالی پدیده ای اقلیمی است که به طور دوره ای در اثر کمبود رطوبت ناشی از کاهش میزان بارندگی به وقوع می پیوندد، از این رو، برای ارزیابی خشکسالی، داده های بلندمدت بارش برای هر ایستگاه تحلیل شده است. در این پژوهش برای پهنه بندی خشکسالی و ارزیابی مناطق بر اساس شدت خشکسالی های به وقوع پیوسته، داده های بارش برای 48 ایستگاه سینوپتیک ایران در یک دوره آماری سی ساله (2005-1976) استخراج شد. سپس با استفاده از چهار شاخص PNI، RAI، SIP و SPI به تعیین شدت خشکسالی در سال 2001، پرداخته شد تا بهترین شاخص برای ارزیابی شدت خشکسالی در کشور تعیین شود. سال 2001، سالی است که خشکسالی فراگیر در دوره آماری بررسی شده برای ایران به وقوع پیوسته است. همچنین با استفاده از دو روش تحلیل فضایی درون یابی (IDW) و مدل ارتفاعی رقومی (DEM) به پهنه بندی این شاخص ها اقدام شد. در آخر با همپوشانی پهنه بندی ها مشخص شد که شاخص های RAI و PNI از حساسیت بالاتری برخوردار بوده، توزیع مکانی شدت خشکسالی را با دقت بیشتری به نمایش گذاشته اند. همچنین با مقایسه نقشه های پهنه بندی شدت خشکسالی و طبق وابستگی خشکسالی به سیستم های جوی، می توان نتیجه گرفت که تحلیل درونیابی بدون دخالت مدل ارتقاعی (DEM) بهترین روش برای ارزیابی شدت خشکسالی است.

در رابطه با استقرار و برنامه ریزی تسهیلات و خدمات شهری، عوامل متعددی به صورت کمی و کیفی مطرح هستند که ممکن است تاثیر آنها بر ارتباط بین این تسهیلات متفاوت باشد. در این میان به دلیل تاثیرهای مثبت و منفی که کاربری ها روی هم دارند، سازگاری و ناسازگاری بین کاربری های شهری در چیدمان آنها کنار یکدیگر، معیارهای ویژه ای برای هر کاربری شمرده می شود. این پروسه به دلیل تاثیرگذاری و وابستگی شدید کاربری های مختلف شهری به یکدیگدر، فرآیند پیچیده ای به شمار می رود و تاثیرگذاری ذی نفع ها و عوامل متعدد در فعالیت کاربری های شهری نیز، بر پیچیدگی مساله می افزاید. از سوی دیگر، ماهیت گروهی فعالیت های شهری و عدم قطعیت ذاتی موجود در اولویت ها و عقاید تصمیم سازان و لزوم به کارگیری اولویت ها و عقاید تصمیم سازان مختلف در این پروسه، به کارگیری همزمان روش های تصمیم سازی گروهی و ابزارهای مختلف پشتیبانی تصمیم، مانند سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) را ضروری می کند، بنابراین پژوهش پیش رو برپایه رویکرد ترکیبی مدل های تصمیم گیری چند معیاره (AHP) و نظریه مجموعه های فازی، ضمن ارائه مدل (Fuzzy AHP) به ارزیابی سازگاری کاربری های آموزشی شهری با در نظر گرفتن کلیه عوامل موثر بر سازگاری کاربری ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد، تمامی مدارس دبیرستان شهر گرگان از نظر سازگاری نسبت به معیارهای مورد بررسی، در رده نسبتا سازگار (0.026-0.052) قرار دارند. همچنین نتایج این پژوهش نشان دهنده تخصیص سطوح متفاوت و دقیق تر سازگاری در رابطه با کاربری های دبیرستان شهر گرگان و کارایی مدل طراحی شده برای ارزیابی سازگاری کاربری های شهری است.

نخستین گام برای مدیریت، کنترل و کاهش آلودگی رودها، پایش دقیق کیفیت آب آنهاست که به طور معمول این امر به کمک شبکه گسترده ای از ایستگاه ها انجام می گیرد. ولی تاسیس چنین شبکه ای در اغلب حوضه های ایران به دلایل گوناگون عملی نیست و به شبکه پایشی کم تعدادی نیاز است که با هزینه کم و در مسیر های قابل دسترس، بتواند تغییرات وضعیت آلودگی رود را که متاثر از فعالیت های انسانی در کل سامانه حوضه زهکشی است، آشکار کند. در این مطالعه تلاش شد یک چنین شبکه پایشی در مسیر جریان اصلی حوضه زمکان رود در شمال غرب استان کرمانشاه طراحی شود. بدین منظور، منابع آلاینده حوضه مورد بررسی شناسایی و میزان آلایندگی آنها به وسیله شاخص هایی نشان داده شد. با ترکیب این شاخص ها و با توجه به نقش توپوگرافی و هیدروگرافی در هدایت آلاینده ها به رودخانه اصلی، بازه های آسیب پذیر مشخص شد و با تطبیق اولویت آلودگی این بازه ها با نتایجی که از اندازه گیری شاخص های کیفیت آلودگی و فلزات سنگین نمونه های آب به دست آمد، از میزان آسیب پذیری بازه ها اطمینان حاصل شد. با توجه به آسیب پذیری بازه ها، نه محل پایشی در سه وضعیت پیشنهاد شد: محل تلاقی شعبه های فرعی که در معرض دخالت های شدید انسانی قرار می گیرند، اثر دو شعبه مهم زمکان رود که در قسمت انتهایی حوضه به هم می رسند و سرانجام، قبل و بعد از محل ورود آلاینده های اصلی که سنجش میزان آلایندگی آنها را امکان پذیر کند. در این نوع مکان یابی می توان با کمترین ایستگاه اندازه گیری، اقدامات پایشی را در سطوح مختلف و با انعطاف بیشتر انجام داد.

پژوهش پیش رو با هدف تمهید زمینه برنامه ریزی، به شناسایی سطح توسعه یافتگی کشاورزی شهرستان های استان کرمانشاه پرداخته است. در این راستا از 52 شاخص توسعه کشاورزی در زیربخش های گوناگون بهره گیری شده است. پس از رفع اختلاف مقیاس و وزن دهی به هر شاخص با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی، شاخص ترکیبی نهایی به دست آمد. نتایج گویای آن است که بیشترین ضریب اختلاف بین شهرستان های استان در زمینه شاخص های ترکیبی نهادی، نیروی انسانی و زیرساختی وجود دارد. از نظر سطح توسعه کشاورزی شهرستان های کرمانشاه و اسلام آباد غرب در رتبه های اول و دوم و شهرستان های پاوه و ثلاث باباجانی در مرتبه یازدهم و دوازدهم قرار گرفتند. همچنین وجود رابطه مثبت و معنادار بین توسعه زیرساختی و نهادی کشاورزی با توسعه در سایر زیربخش های کشاورزی به تایید رسیده است. بنابراین توجه به توزیع متوازن توسعه در بخش کشاورزی استان با تاکید بر توسعه زیرساختی، نهادی و نیروی انسانی پیشنهاد شده است.