جغرافیا و پایداری محیط
سال:1394 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:7

غار علیصدر در روستایی به همین نام در شهرستان کبودرآهنگ قرار گرفته است. این غار توریست پذیرترین غار کشور بوده و سالانه بیش از هشتصد هزار گردشگر داخلی و خارجی از آن دیدن می کنند. بازدید روزانه چندین هزار گردشگر از درون غار، به ویژه در نیمه اول سال و ایام پایانی هفته، سبب تغییراتی در مقادیر عناصر اقلیمی و دی اکسید کربن موجود در درون غار می شود. غلظت بالای دی اکسید کربن ناشی از بازدم گردشگران و رطوبت نسبی اشباع یا نزدیک به اشباع درون غار، به تدریج منجر به کاهش PH محیط و شکل گیری یک محیط اسیدی در درون غار شده وانحلال و پوسته پوسته شدن اشکال ثانویه درون غار را در پی دارد. از این رو، در این مقاله تلاش شده است تا با شبیه سازی و بازسازی شرایط اقلیمی درون غار در محیط آزمایشگاهی کنترل شده، مقدار انحلال سالانه اشکال ثانویه درون غار به تفکیک سهم گردشگران، به شیوه وزنی محاسبه گردد. برای این منظور، با تفکیک فضای درون غار به دو بخش آزمایش و کنترل، اقدام به جمع آوری داده های مربوط به مقادیر درجه حرارت، رطوبت نسبی و دی اکسید کربن موجود در درون غار در دو دوره 30 روزه در فصول تابستان و پاییز گردید. در مرحله بعد، با شبیه سازی همین شرایط در محیط آزمایشگاهی کنترل شده، مقدار سالانه انحلال و پوسته پوسته شدن اشکال ثانویه درون غار، به روش وزنی محاسبه گردید. با به دست آوردن تفاضل بین مقادیر دی اکسید کربن مناطق آزمایش و کنترل و تعیین سهم عوامل طبیعی و انسانی، سهم گردشگران در انحلال و پوسته پوسته نمودن اشکال ثانویه درون غار به دست آورده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مقدار انحلال و پوسته پوسته شدن اشکال ثانویه درون غار علیصدر 0.078 گرم بر سانتی متر مکعب در سال است.از این مقدار، 0.060 گرم بر سانتی متر مکعب در سال، معادل 77 درصد کل انحلال سالانه سهم گردشگران می باشد. این امر در درازمدت اثرات قابل توجهی در تخریب اشکال کارست ثانویه درون غار ودر نهایتکاهش پایداری صنعت گردشگری منطقه دارد.

رشد کالبدی-فضایی شهرها سبب مشکلات فراوانی از جمله اتلاف انرژی، تخریب محیط زیست، افزایش هزینه زیرساخت ها و خدمات، تغییر کاربری زمین های مرغوب کشاورزی، آلودگی هوا و آلودگی خاک، عدم تامین نیازهای ساکنان و... شده است. از رویکردهای مطرح شده در انتقاد به این مسائل می توان از رشد هوشمند، مدیریت رشد، نوشهرگرایی، شهر فشرده و توسعه میان افزای شهر نام برد. توسعه میان افزا به دنبال بهره برداری از زمین های خالی، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و توسعه مجدد و استفاده از ظرفیت های استفاده نشده زمین در شهر است. جهت اجرای رویکرد توسعه میان افزا در شهر ابتدا باید به شناسایی ظرفیت ها و اولویت های توسعه در شهرپرداخت. در همین راستا، در این پژوهش، هدف شناسایی اراضی و بافت های مناسب جهت توسعه میان افزا و توسعه مجدد است. تحقیق از نظر هدف کاربردی و روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی است. ابتدا معیارهای مناسب موضوع انتخاب گردید و در محیط GIS لایه های مناسب با استفاده از نرمال سازی فازی و توابع مناسب، نرمال سازی شده اند. جهت تخصیص وزن به لایه ها، از دو مدل دیمتل و ANP استفاده شد بدین ترتیب که روابط معیارها با استفاده از مدل دیمتل در محیط نرم افزار Excel و Matlab مشخص گردید سپس با تعیین روابط، وزن شاخص ها با روش ANP محاسبه گردید و در لایه های مورد نظر ضرب شده و از مدل ویکور جهت تلفیق نقشه ها در محیط GIS استفاده شد و نقشه نهایی اولویت بندی بافت کالبدی جهت توسعه میان افزا در پنج طبقه ارائه شده است و همچنین کاربری ها را بر اساس اولویت (با توجه به ارزش پیکسل) جهت توسعه میان افزا طبقه بندی کرده و اولویت اول با مساحت 26646871.04 مترمربع شامل کاربری هایمخروبه، صنعتی، نظامی، ورزشی، تاسیسات شهری و تجهیزات شهری می شود که در کل شهر پراکنده شده اند، همچنین سایر اولویت ها همانند اولویت اول در کل شهر پراکنده شده اند و فقط اولویت چهارم بیشتر در محدوده مرکزی شهر قرار دارد.

گزارشات متعدد وقوع زمین لغزش در کیلومتر 194 پروژه راه آهن غرب در استان کرمانشاه، منجر به انجام تحقیق پیش روی در مورد علل و نحوه گسترش لغزش زمین در منطقه مذکور و مطالعه روش های پایدارسازی زمین لغزش گردید. در این پژوهش، به بررسی نقش جاده سازی در وقوع زمین لغزش و بررسی روش های موثر در پایدارسازی زمین لغزش و مقایسه عملکرد و کارایی روش های مذکور پرداخته شده است. در این تحقیق، با عملیات نقشه برداری، جابه جایی و حرکت نقاط معینی در محدوده زمین لغزش در فواصل زمانی مشخص نسبت به نقطه مبنا در خارج از محدوده لغزش طی 4 ماه متوالی قرائت و کنترل گردید. آزمایش های شناسایی در محل، توسط کارشناسان پژوهشگاه بین المللی زلزله و آزمایشگاه فنی مکانیک خاک استان انجام گردید. مدل سازی سه بعدی زمین لغزش در نرم افزار FLAC-3D بر اساس نتایج نقشه برداری و حفر گمانه ها، انجام شد. برای پایدارسازی زمین لغزش از روش اصلاح هندسی شیب و نصب زه کش استفاده شده و شیروانی پس از اصلاح شیب مجددا در نرم افزار، مدل و تحلیل گردید. نتایج مدل سازی شیب اصلاح شده نشان از کاهش میزان جابه جایی و پایداری شیب دارد. در ادامه، روش پیشنهاد شده توسط مهندس مشاور طرح نیز در نرم افزار مدل سازی و نتایج با روش اصلاح هندسی مقایسه شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که روش اصلاح هندسی نسبت به روش های دیگر در پایدارسازی زمین لغزش عملکرد بهتری دارد.

نظام شهری ایران به دلیل تمرکز امکانات و خدمات در شهرهای بزرگ، از الگوی کهکشانی در قبل از سال 1300، به الگوی زنجیره ای متمایل شده است. این الگو، ضمن بر هم زدن روابط منطقی شهرهای کوچک، میانی و بزرگ با یکدیگر، باعث آشفتگی و عدم تعادل فضایی در نظام شهری - منطقه ای آن شده است که در غرب کلان منطقه زاگرس نیز به مقدار بیشتری وجود دارد. هدف این پژوهش، تحلیل و کاهش عدم تعادل های شهری - منطقه ای و فضایی منطقه مطالعاتی با روش توصیفی - تحلیلی است، از روش های کتابخانه ای بر مبنای سرشماری ها و در تحلیل فضایی از مدل رتبه - اندازه و شاخص های چهارشهر و نخست شهری و فن GIS و نرم افزار Excel نیز استفاده شده است. نتایج نشان می دهد علی رغم استقرار متوازن شهرها در سطح منطقه، توزیع و بارگذاری جمعیت در بین رده های جمعیتی و طبقات شهری آن با ناموزونی و عدم تعادل های شدید در نظام شهری مواجه است. به طوری که روستا - شهرها و شهرهای کوچک با 90 درصد شهرها، 32 درصد جمعیت را داشته اند که فقط به اندازه جمعیت نخست شهر کرمانشاه است. رتبه - اندازه موجود شهرها به ویژه در قاعده هرم شهری به شدت با رتبه - اندازه مطلوب آنها اختلاف دارد و سنجش بلندمدت درجه نخست شهری بر اساس شاخص های یاد شدهروند صعودی به سمت عدم تعادل و ناموزونی بیشتر را نشان می دهد. علی رغم تاکید سیاست های توسعه شهری - منطقه ای بر رویکرد شهرهای کوچک در رفع نابرابری ها، اما روندهای شهرنشینی منطقه، برخلاف سیاست های فوق، تمرکزگرایی و قطبش بیشتر را موجب شده و شهرهای کوچک با وجود سهم 40 درصدی، نه تنها نتوانسته اند یکپارچگی و تعادل فضایی را پس از 35 سال بهبود بخشند، خود نیز با ناپایداری و ناکارآمدی مواجه اند. این مسائل با نبود پیوندهای لازم بین طبقات شهری منطقه، موجب ناهمگونی، ناکارآمدی و تکامل نیافتگی نظام شهری آن شده است.

استفاده از مطالعات ژئومورفولوژی، باتوجه به پیشرفت های اخیر در هیدرولوژی دیرینه سیلاب، به عنوان مکملی برای نگرش های هیدرولوژی متداول مورد نیاز است. رودخانه سیروان به عنوان یکی از شاخص ترین رودخانه های واقع در غرب کشور، سیلاب های زیادی در طول سال داردو با توجه به شواهد ژئومورفولوژیک موجود در مسیر جریان رودخانه، سیلاب های بزرگ تری نیز در گذشته داشته است. هدف این پژوهش، برآورد حداکثر دبی در دوره های مختلف 2 تا 1000 ساله، بر اساس شواهد ژئومورفولوژیک موجود در مسیر رودخانه هست. با شناسایی شواهد سیلاب های دیرینه در 17 مقطع از دره رودخانه، به صورت سایت های مجزا نقشه برداری شد و نقشه با مقیاس 1:1000 تهیه گردید تا بر اساس آن بالاترین سطح تراز آب تعین شود. از نرم افزار LAND، HEC-RAS و GIS جهت بازسازی چینه ها، ترسیم نقشه ها و تحلیل های هیدرولیکی بهره گرفته شد. نتایج نشان داد که حداکثر دبی سیلابی برای دوره 2 ساله، 103.66 و برای دوره 1000 ساله 4785.78 مترمکعب بر ثانیه و تراز آب در دوره 2 ساله، 868.42 متر و برای دوره 1000 ساله 885.91 متر و تراز آب در حالت بحرانی برای دوره بازگشت 2 ساله، 866.28 متر و برای دوره 1000 ساله 874.35 به دست آمد. حداکثر دبی لحظه ای رودخانه در سال های 1347 و 1352 با دبی 137.89 مترمکعب در ثانیه نشان داد که وقوع سیلاب های بزرگ دور از انتظار نیست. با استفاده از شاخص دیرینه تراز PSI، می توان سیلاب های بزرگ (حداکثر دبی) را در کانال رودخانه از طریق نرم افزار HEC-RAS و HEC-GEORAS برآورد و تشریح نمود. بهره گیری از شواهد ژئومورفولوژیک سیل، داده های بیشتری را برای داده های سیستماتیک در حوضه رودخانه های بدون ایستگاه های هیدرومتری فراهم کرده است و در نتیجه منجر به برنامه ریزی دقیق تر در طراحی سازه ها و پهنه های خطر سیلاب در حاشیه رودخانه می شود.

با توجه به مصرف بیش از 90 درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی، مدیریت منابع آب در این بخش، از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است و برنامه ریزان و سیاست گذاران کشور را بر آن داشته تا با به کارگیری ابزار و فن آوری های مختلف، میزان آب مصرفی در این بخش را با حفظ میزان تولیدات، به حداقل برساند. تجهیز اراضی زراعی به سیستم های آبیاری بارانی از جمله اقدامات مهم برنامه ریزان کشور در راستای مدیریت منابع آب است که در سال های گذشته تا کنون، در مناطق مختلف کشور از جمله شهرستان روانسر مورد استفاده کشاورزان قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل اثرات سیستم های آبیاری بارانی بر فعالیت های کشاورزان و همچنین، شناسایی عوامل پیش برنده تجهیز اراضی زراعی به سیستم های مذکور در مدیریت منابع آب روستاهای شهرستان روانسر است. جامعه آماری پژوهش را کلیه کشاورزان استفاده کننده از سیستم های آبیاری بارانی طی سال های گذشته در شهرستان روانسر تشکیل می دهد (190 نفر) که از میان آنها، 181 نفر در دسترس بوده و حاضر به مصاحبه با محققان شده و نظراتشان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ابزار اصلی پژوهش پرسشنامه محقق ساخته بوده که روایی و پایایی آن به ترتیب توسط اساتید و کارشناسان مربوطه و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت. نتایج پژوهش با استفاده از آزمون ویل کاکسون نشان داد اثر سیستم های آبیاری بارانی بر فعالیت کشاورزان در کلیه شاخص های مورد بررسی، مثبت و معنی دار بوده است. نتایج آزمون t تک نمونه ای نشان داد میزان رضایت مندی کشاورزان از سیستم های مذکور با میانگین 3.762، بالاتر از حد متوسط بوده است. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی در شناسایی پیش برنده های تجهیز اراضی زراعی به سیستم های آبیاری بارانی در محدوده مورد مطالعه نشان داد پنج عامل شناسایی شده توانسته اند حدود 73 درصد واریانس متغیر وابسته پژوهش را تبیین کنند. عوامل شناسایی شده و مقدار واریانس آنها به ترتیب اهمیت عبارت اند از: سیاست های حمایتی (19.168)، تقویت نظام آموزشی – ترویجی (17.308)، مشارکت فعال کشاورزان (13.459)، قابلیت و کارآیی اراضی زراعی (12.181) و عوامل زمینه ای (10.893).

نابرابری های بین منطقه ای و درون منطقه ای، به عنوان مشکلی بزرگ در توسعه منطقه ای کشورهای در حال توسعه وجود دارد. این نابرابری ها از نتایج سیاست های رشد قطبی به شمار می آید و این نابرابری ها مخالف اصول توسعه پایدار و متوازن و عدالت محور است. دغدغه اصلی این کشورها، همواره رسیدن به یک توسعه متعادل بوده است. برخلاف سیاست های توسعه منطقه ای در ایران که بر اساس کاهش شکاف میان توسعه مناطق مختلف و ایجاد تعادل در توسعه منطقه ای است، هنوز هم برخی مناطق و نواحی از کمبود خدمات و تسهیلات پایه ای رنج می برند. هدف این پژوهش سنجش وضعیت توسعه یافتگی و تعیین میزان نابرابری های آن در بین نواحی (شهرستان های) استان لرستان است. در این پژوهش، برای گردآوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در راستای انجام پژوهش، از 40 شاخص در قالب 6 متغیر (خدمات عمومی شهری و زیربنایی، اجتماعی - جمعیتی، اقتصادی - صنعتی، آموزشی، بهداشتی - درمانی و کشاورزی) بهره گرفته شده است. این پژوهش درصدد بررسی نابرابری های توسعه ای در طول دوره مورد نظر است و از تکنیک های ویکور و ضریب تمرکز و ضریب توزیع برای بررسی نابرابری در استان استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان دهنده عدم توزیع هماهنگ امکانات و خدمات در سطح نواحی استان می باشد. تصمیمات سیاسی، امکانات محیطی، محورهای توسعه، محدوده های صنعتی و شبکه های زیر بنایی عمده، نقش موثری در سطوح برخورداری شهرستان های استان دارند. همچنین روند نابرابری ها در طول دوره افزایش داشته است و سیاست های تمرکز زدایی در استان نتوانسته است موفق عمل کند. در ادامه نیز با تاکید بر تقویت بخش های حاشیه ای و توسعه نیافته استان، پیشنهادهایی جهت کاهش عدم تعادل توسعه در استان لرستان ارائه شده است.