مطالعات تفسیری
سال:1392 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:علامه طباطبایی یکی از سرشناس ترین مفسران شیعه در عصر حاضر است. ویژگی های ممتاز روش تفسیری او المیزان را به یکی از پر مراجعه ترین تفاسیر تبدیل کرده است. روش او، در تفسیر همه آیات یکسان نیست. آیات بسیاری به بحث از جنبه های مختلف دین یهود اختصاص دارد که تفسیر این آیات نیازمند به روش ها، ابزارها و دانش های خاصی است تا بتواند مفاهیم نهفته در آنها را آشکار سازد؛ روش صاحب المیزان در تفسیر این آیات، متمایز از روش کلی او در تفسیر نیست؛ جز اینکه در مقایسه مباحث قرآنی و توراتی، روش تفسیر تطبیقی نیز مشاهده می شود. علامه در این مباحث به برخی از منابع ادیانی نیز مراجعه نموده است. این مقاله به تحلیل کم و کیف استفاده علامه از روش های تفسیری و منابع مورد استفاده او در تفسیر این دسته از آیات است.   چکیده عربی:العلامة محمد حسین الطباطبایی من أبرز مفسری الشیعة فی العصر الحاضر. المیزات الفریدة التی یتسم بها منهجه التفسیری فی تفسیره المعروف باسم المیزان فی تفسیر القرآن، جعلت منه واحدا من اکثر التفاسیر مراجعة. المنهج الذی سار علیه لم یکن علی نمط واحد فی تفسیره لجمیع الآیات. هناک آیات کثیرة تتحدث عن جوانب مختلفة من الدیانة الیهودیة. و تفسیر هذه الآیات یحتاج إلی أسالیب و أدوات وعلوم خاصة لکی یتسنی للمفسر استجلاء ما فیها من مفاهیم کامنة. والمنهج الذی سار علیه العلامة فی تفسیر هذه الآیات لا یختلف عن منهجه العام فی التفسیر، سوی فی وجود التفسیر المقارن و ذلک عند مقارنته بین المباحث القرآنیة والمباحث التوراتیة. و قد رجع العلامة فی هذه المباحث إلی بعض مصادر الأیادن. تتناول هذه المقالة تحلیل کیفیة و مدی اتباع العلامة الطباطبائی للمناهج التفسیریة والمصادر التی عول علیها عند تفسیره لهذه المجموعة من الآیات.

چکیده فارسی:ادعای تناقض در آیات علم غیب، یکی از شبهاتی است که در باره قرآن از سوی باراشر - خاورشناس یهودی - مطرح شده است. وی معتقد است آیاتی که علم غیب را در انحصار خداوند می داند با آیاتی که از آگاهی پیامبر اکرم| و برخی از برگزیدگان الهی از غیب خبر می دهد، در تناقض است. دسته بندی آیات این موضوع بیانگر آن است که آنچه را قرآن در انحصار خداوند بیان فرموده، «علم غیب ذاتی و مستقل» است و خداوند به مقتضای حکمت و مشیت خود، برخی از رسولان را به واسطه وحی، از غیب آگاه می نماید تا رسالت ایشان را اثبات و امر تبیین دین را تسهیل نماید. به فرمان الهی پیامبر نیز مامور تعلیم جانشین خود است و این علم در کنار دیگر روش های کسب علم امام نظیر: الهام و تحدیث با فرشتگان، سینه به سینه به اوصیای الهی انتقال می یابد، بی آنکه هیچ یک از آنان ادعای استقلال در علم غیب نمایند.   چکیده عربی:إن الشبهات التی أثارها المستشرق الیهودی باراشر حول القرآن هو ما زعمه من وجود تناقض بین الآیات التی تحدثت عن علم الغیب. اذ یری هذا المستشرق أن الآیات التی تنص علی حصر علم الغیب بالله، تتعارض مع الآیات الاخری التی تبین أن النبی و بعض من یشاء الله من عباده، یعلمون الغیب أیضا. ولکن یتضح عند تبویب آیات هذا الموضوع أن ما نص القرآن علی کونه مختصا یختص بالله من علم الغیب هو «علم الغیب الذاتی والمستقل»، و أن الله تبارک و تعالی و بمقتضی حکمته و مشیئته یطلع بعض رسله علی الغیب عن طریق الوحی من أجل اثبات رسالتهم و تسهیل تبیین الدین. کما أن النبی مکلف بأمر الله بتعلیم وصیه و هذا العلم الی جانب الأسالیب الاخری التی یکتسب بها الامام العلم، کالالهام وتحدیث الملائکة، ینتقل الی الأوصیاء، من غیر أن یدعی أی منهم الاستقلال فی علم الغیب.

چکیده فارسی:تعارض تعقل و تعبد محصول تصوری نا صواب از درک جایگاه عقل در نظام معرفتی دین و بیگانه شدن از معارف خالص وحیانی است. گرچه برخی تعالیم کتاب الهی جنبه تعبدی داشته و از دسترس عقل متعارف بیرون است، لکن تامل در آیات نشان می دهد که این امر به مفهوم گریز از تعقل و خردورزی نیست. هندسه معرفتی سوره حجرات که متضمن آداب و سبک زندگی دینی است، یک هرم چند وجهی است که وجهی از آن به ادب بندگان با حق تعالی، وجهی دیگر به ادب پیروان با رسول خدا (ص) و وجهی به ادب اهل ایمان با یکدیگر نظر دارد، آنچه در راس این هرم می درخشد خردپذیری گزاره های آن و سوق دادن مخاطبان به تعقل در جریان تعبد است. این مقاله با تاملی در مفردات، مضامین و سیاق سوره، در کنار اسلوب بیان نشان می دهد که چگونه این آیات، از سویی دارای گزاره های خردپذیر است و از سوی دیگر خرد انسانی را در دستیابی به حقایق، مدد و در جهت شکوفایی آن بسترسازی می کند. تعلیل احکام، تشبیه محسوس، وضع احکام اعتباری، تغییر خطاب، و مرزبندی مفهومی شیوه های این بسترسازی است.   چکیده عربی: إن التعارض بین التعقل والتعبد یأتی کحصیلة لتصور مغلوط حول ادراک مکانة العقل فی النظام المعرفی للدین والابتعاد عن المعارف الوحیانیة الخالصة. إن بعض تعالیم الکتاب الإلهی ذات طابع تعبدی و بعیدة عن متناول العقل المتعارف، غیر أن التأمل فی آیات القرآن الکریم یکشف أن هذا الأمر لیس بمفهوم التهرب من التعقل. إن الهندسة المعرفیة لسورة الحجرات التی تتحدث عن نمط الحیاة الدینیة و آدابها تمثل هرما متعدد الأوجه، أحد هذه الأوجه یختص بأدب العبودیة لله، والوجه الآخر أدب اتباع الرسول (ص)، والوجه الآخر بأدب أهل الایمان مع بعضهم. والشیء الذی یسطع فی قمة هذا الهرم عقلیة موضوعاتها وحث المتلقین علی التعقل فی سیاق التعبد. تبین هذه المقالة من خلال التأمل فی معانی الالفاظ، و مضامین السورة وسیاقها الی جانب تحلیل اسلوب البیان، کیف أن هذه الآیات ذات مواضیع تتصف بطابع عقلی من جهة، و تعمل من جهة أخری علی مساعدة العقل الانسانی من أجل التوصل الی الحقائق و تمهد من أجل الارتقاء بمستواه. و کانت الأسالیب التی سارت علیها من أجل ایجاد هذا التمهید هی تعلیل الأحکام، والتشبیه بالمحسوس، و وضع الأحکام الاعتباریة، و تغییر صیغة الخطاب، و رسم الحدود بین المفاهیم.

چکیده فارسی:قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی، رسالت هدایت نسل های بشر را به عهده دارد و اهل بیت (ع) مخاطبان اصلی آن، مفسر و مبین آن هستند. تفسیر معصومین (ع) به دلیل گستره و عمق معانی و ارتباط و اتصال آموزه های این خاندان به وحی، ویژه ایشان است به گونه ای که دیگران توانایی چنین فهم و تفسیری را ندارند و از ورود به این وادی ناتوانند. معرفت و تفسیر ویژه اهل بیت (ع) شامل: درک مراد اصلی آیات، فهم دقیق و غیر قابل خطا از بطون قرآن، تاویل صحیح آیات متشابه، بیان مصادیق باطنی برای آیات و بیان امور غیبی است که تنها در انحصار معصومین است و دیگر مفسران به فراخور سطح علمی خود، به مراتبی از تفسیر دست یافته و از بیانات تفسیری اهل بیت برخوردارند. این مقاله با استناد به روایات تفسیری اهل بیت (ع) و بیان نمونه هایی از آن، در صدد اثبات معرفت خاص اهل بیت (ع) نسبت به قرآن و انحصار فهم کامل قرآن به ایشان است.   چکیده عربی:القرآن الکریم بصفته آخر کتاب سماوی یحمل رسالة هدایة أبناء البشریة، والخطاب فیه موجه بشکل أساسی إلی أهل البیت وهم المفسرون له والمبینون لمعانیه. إن تفسیر المعصومین (ع) یتسم بالسعة و عمق المعانی، اضافة إلی ارتباط تعالیم أهل هذا البیت بالوحی بحیث أن الآخرین یفتقرون إلی مثل هذا الفهم والتفسیر و یعجزون عن الدخول فی هذا المعترک. إن معرفة و تفسیر أهل البیت (ع) یشمل الامور التالیة: ادراک المقصود الاساسی للآیات، الفهم الدقیق الذی لا خطأ فیه لبطون القرآن، والتأویل الصحیح لما تشابه من آیاته، و بیان المصادیق الباطنیة للآیات و ما تنطوی علیه من المغیبات. و علم ذلک کله عند المعصومین، واما المفسرون الآخرون فیأخذ کل واحد نصیبه من المعطیاتوالبیانات التفسیریة لأهل البیت، تبعا لمستواه العلمی. ترمی هذه المقالة من خلال الاستناد الی الروایات التفسیریة لأهل البیت (ع) و عن طریق استعراض امثلة منها، اثبات المعرفة الخاصة لأهل البیت بالقرآن، و ان الفهم الکامل للقرآن یختص بهم دون سواهم من سائر الناس.

چکیده فارسی:در باره آخرین حجت الهی حضرت مهدی (عج) و مهدویت، آیه صریحی در قرآن وجود ندارد؛ اما با کمک روایات فراوانی که به عنوان تاویل یا تطبیق در منابع فریقین وجود دارد، می توان مهدویت و منجی گرایی را یکی از جلوه های معرفتی قرآن دانست که برای هدایت و رستگاری بشر نازل شده است. آیات 4 تا 8 سوره اسرا از جمله آیاتی است که به گونه تاویلی به ظهور آن حضرت پرداخته و مفهوم آن را از زمان بنی اسرائیل و دین یهود، به حوادث مشابه در دین اسلام می کشاند. این آیات که به بخشی از تاریخ پر فراز و نشیب بنی اسرائیل، صعود و نزول اخلاقی و معرفتی و فساد و عقاب آنان اشاره دارد، به کمک روایاتی که ابتلا و امتحان امت خاتم را همانند روش و سنت زمان بنی اسرائیل می داند، سبب هوشیاری و مراقبت بیشتر در برابر فتنه های پیش از ظهور و وظیفه شناسی و آمادگی و انتظار خردمندانه تر نسبت به عصر منجی موعود و ایام ظهور مصلح کل و حکومت جهانی آن حضرت می گردد.   چکیده عربی:لا توجد فی القرآن الکریم آیة صریحة فی ما یخص آخر حجة إلهی و هو المهدی (عج) أو المهدویة. و لکن یمکن من خلال الاستعانة بالروایات الکثیرة الموجودة فی مصادر الفریقین علی نحو التأویل أو التطبیق، یمکن اعتبار المهدویة والمنجی من المعالم المعرفیة للقرآن التی نزلت لانقاذ و هدایة بنی الانسان. الآیات 4 إلی 8 من سورة الاسراء من الآیات التی لمحت إلی ظهوره، وسحبت مفهومه منذ زمان بنی اسرائیل والدیانة الیهودیة إلی حوادث مشابهة فی الدین الإسلامی. تشیر هذه الآیات إلی مقاطع من تاریخ بنی اسرائیل الحافل بالمنعطفات وما مروا به فی حیاتهم و ما عاشوه من سمو و انحطاط اخلاقی و معرفی و فساد و ما جری من عقاب لهم. و عند القاء نظرة علی الروایات التی تحدثت عما سیقع لامة خاتم الانبیاء من ابتلاء و امتحان علی ذات السنن التی وقعت فی زمان بنی اسرائیل، فإن ذلک یدعو إلی المزید من الیقظة والحذر من الفتن التی تسبق الظهور، اضافة إلی أخذ الأهبة والاستعداد و معرفة ما ینبغی أن یکون علیه المرء من التکلیف والانتظار الواعی و البناء لعصر المنجی الموعود و ایام ظهور المصلح و حکومته العالمیة.  

چکیده فارسی:بخشی از آیات قرآن به بیان احکام شرعی دین مبین اسلام می پردازد. از این رو قرآن کریم اولین و مهم ترین منبع استناد و استخراج احکام فقهی میان فقهای فریقین است. به نظر مشهور اندیشمندان علوم قرآنی تعداد این آیات، که به آیات الاحکام شهرت دارد، 500 آیه است. این تحقیق بر آن است تا به بررسی آیاتی بپردازد که امامان معصوم (ع) از آن آیات، استنباط فقهی داشته اند اما جزء آیات الاحکام مشهور شمرده نشده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که با توجه به وسعت دلالت آیات قرآن و نیز استشهادهای امامان معصوم (ع) به آیاتی که در ظاهر و دلالت اولیه خود ارتباطی به احکام و مسائل فقهی ندارند، می توان دایره آیات الاحکام را وسیع تر از آنچه تاکنون پذیرفته شده، دانست. همچنین این گونه استنادهای امامان معصوم (ع) و برداشت های ظریف فقهی آنان از برخی آیات قرآن، حاکی از بینش الهی ویژه آنان در پرتو امامت است.   چکیده عربی:بعض آیات القرآن الکریم تتناول بیان الأحکام الشرعیة للدین الاسلامی الحنیف. و من هنا فالقرآن الکریم أول و أهم مصدر لاستخراج الأحکام الفقهیة لدی فقهاء کلا الفریقین. والرأی المشهور لدی ذوی الاختصاص فی العلوم القرآنیة هو أن عدد هذه الآیات التی تعرف باسم آیات الأحکام هو 500 آیة. یرمی هذا التحقیق إلی تسلیط الضوء علی الآیات التی استنبط منها الائمة المعصومون استنباطات فقهیة ولکن هذه الآیات لا تدخل فی عداد آیات الأحکام المشهورة. تکشف معطیات هذا التحقیق أنه نظرا الی سعة دلالة آیات القرآن، و کذلک نظرا إلی استشهادات الائمة المعصومین بالآیات التی تبدو ظاهریا وللوهلة الاولی و کأنها لا صلة لها بالأحکام الفقهیة أو القضایا الفقهیة، یمکن اعتبار دائرة آیات الأحکام أوسع مما کان متعارفا إلی الآن. کما أن استناد الائمة المعصومین (ع) الی بعض آیات القرآن الکریم و استنباطاتهم الفقهیة الدقیقة منها یدل علی ما لدیهم من رؤیة إلهیة خاصة نالوها فی ظل الإمامة.