کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی
سال:1389 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

توسعه شهری باعث افزایش تقاضای سفر شده است. با بررسی های انجام شده ملاحظه می شود که حمل و نقل عمومی موجود، توانایی پاسخگویی به این تقاضا را ندارد. از سوی دیگر مشاهده می شود که روند افزایشی تقاضای سفر در آینده، استفاده بیش از پیش از سیستم های حمل و نقل عمومی را توجیه می کند. از این رو بهبود سیستم حمل و نقل عمومی بالاخص سیستم اتوبوس رانی می تواند نقش مهمی را ایفا کند. این بهبود، از دو طریق امکانپذیر است که یکی از آنها اصلاح سیستم اتوبوس رانی است که در دو سطح انجام می شود. یکی ارتقاء سیستم از طریق تغییر در شبکه اتوبوس رانی از نظر مسیر، تعداد خطوط و طراحی یک شبکه جدید و دیگری بهبود عملکرد خطوط. بنابراین طراحی شبکه اتوبوس رانی با هدف بهبود وضعیت ناوگان عمومی از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این پژوهش یکی از پرترددترین مناطق شهرستان اهواز (منطقه گلستان) جهت منطقه نمونه در نظر گرفته شد. با در نظر گرفتن معیارهای شاخص در مسیریابی خطوط اتوبوس رانی و با استفاده از سیستم تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مسیرهای جدید و بهینه شناسایی گردیدند. به همین منظور 8 فاکتور برای ایجاد یک خط اتوبوس تشخیص داده شد و با اعمال این فاکتورها و با استفاده از عملیات یافتن نزدیکترین مسیر از 17 خط اتوبوس عبوری از منطقه گلستان، 15 خط اتوبوس در بعضی از محدوده ها تغییر کردند.

کاربری اراضی شهری یکی از اساسی ترین مفاهیم در برنامه ریزی شهری است که از آن به عنوان قلب برنامه ریزی شهری نیز یاد می شود. بررسی کاربری اراضی شهری و بالاخص تخصیص کاربری ها نیازمند مطالعه و بررسی های موشکافانه ای است. بنابراین برای دست یابی به یک الگوی بهینه از کاربری های شهری لازم است تا یک فرآیند علمی و منطقی از تحلیل و بررسی، مورد استفاده قرار گیرد. در این تحقیق کاربری فضای سبز در سرآسیاب ملارد که یکی از کانون های جمعیتی نوظهور در حوزه های شهری تهران و کرج می باشد، به عنوان مطالعه موضوعی و موردی انتخاب گردیده است. روش تحقیق در این پ‍‍ژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی است که در شناسایی و ارزیابی وضع موجود و با به کار بردن استاندارد و معیارهای بهینه کاربری فضای سبز عمومی و نحوه توزیع، از روش های معیاری استفاده شده است که با استفاده از تکنیک GIS به بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز عمومی در محله سرآسیاب پرداخته و چگونگی این نوع کاربری در سطح محدوده خدماتی، مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از نتایج حاصل از تحلیل های موجود در سیستم اطلاعات جغرافیایی و نتایج بررسی های وضع موجود در محله، پیشنهادهایی برای مکان گزینی فضای سبز عمومی و بر اساس سلسله مراتبی کارکردی این نوع کاربری ارائه گردیده است.

امروزه یکی از مسائل و معضلات زندگی شهری، مساله مسکن و مکان زندگی است. عوارض نوسازی املاک از دیرباز به عنوان منبع درآمد شهرداری ها مورد توجه مدیران شهری قرار داشته و افزایش سطح درآمد شهرداری از طریق اخذ عوارض نوسازی املاک، نیازمند روش هایی دقیق و بروز است تا با بالارفتن قیمت املاک بسته به شرایط گوناگون، عوارض نوسازی نیز افزایش یابد. از آنجا که بررسی یکپارچه داده های مکانی و غیرمکانی تنها در سیستم های اطلاعات مکانی و با کمک آنالیزهای آن امکان پذیر است، تحقیق حاضر صورت گرفته است. در زمینه ارزش گذاری املاک و روش های ارزیابی سابقه ای طولانی وجود دارد. روش هدانی معروف ترین روش سنتی ارزیابی بر پایه روش های رگرسیون می باشد. مزیت آن این است که برای بازه وسیعی از داده های مرتبط با ملک می تواند مورد استفاده قرار گیرد، هرچند نوعی از یکنواختی و همگونی را در داده ها تصور می کند. روش شبکه عصبی مصنوعی، روشی استنتاجی برای تقسیم بندی بازار بوده که روابط غیرخطی بین عوامل موثر در ارزش ملک را تعیین می کند. در کنار شبکه عصبی مصنوعی، روش آنالیز رگرسیون چندگانه قرار دارد که روشی شناخته شده در ارزش گذاری می باشد و با استفاده از فرم های لگاریتمی می توان رفتار غیرخطی عوامل موثر روی ارزش ملک را مدل نمود. در زمینه آماری با دو فرض کمینه نمودن واریانس خطا و عدم وجود بایاس، می توان خوشه بندی و خودهمبستگی موجود در ساختار داده مکانی را مدل نمود.ارزش قطعه ای از زمین شهری که تحت عنوان ملک شناخته می شود، وابسته به تعداد زیادی فاکتورهای موثر است. تمام تکنیک های ارزش گذاری برمبنای جمع آوری و آنالیز داده مانند داده های اجتماعی، اقتصادی، طراحی و توصیفات محیطی قرار دارند. در سوی دیگر توصیفات به خصوص، مانند شرایط بازار محلی، جزئیات نقل و انتقال ملک مانند موقعیت، مشخصات فیزیکی و قانونی موجود هستند. اعتبار نهایی مدل ارزش گذاری به نزدیکی تخمین و قیمت واقعی در بازار آزاد متکی است. تئوری های سنتی ارزش گذاری ضرائب جزئی را برای اندازه گیری تاثیر بعضی متغیرها روی متغیر وابسته محاسبه می نمودند. در روش رگرسیون چندگانه لگاریتمی که مبنای محاسبات این تحقیق است، میزان تاثیر متغیرهای گوناگون هنگامی که بقیه ثابت باشند محاسبه می شود و در ادامه به منظور اجتناب از کاربرد نامناسب متغیرها، اثرات هم خطی چندگانه در مدل ارزش گذاری مورد کاوش، توجه قرار می گیرد.

در این مقاله نواحی مستعد کشت برنج در استان لرستان شناسایی و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی پهنه بندی شده است. بدین منظور ابتدا به بررسی شرایط محیطی و بویژه شرایط اقلیمی موثر برکشت برنج و تعیین آستانه های اقلیمی آن، سپس ویژگی های اقلیمی منطقه پرداخته شده است. پس از جمع آوری اطلاعات اقلیمی پایه و انجام عملیات آماری، نقشه های رقومی مورد نیاز در این پژوهش همچون نقشه های توپوگرافی، شبکه آبراهه ها، منابع خاک و غیره در مقیاس (1:250000) به همراه اطلاعات توصیفی آنها وارد محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی شده، سپس با استفاده از قابلیت های آنالیز فضایی سامانه اطلاعات جغرافیایی، نقشه های هم ارزش هر کدام از پارامترهای مورد نظر (نقشه شیب، نقشه دما، نقشه هم بارش و ...) تهیه شده و پس از طبقه بندی و وزن دهی، نقشه اولیه مناطق مستعد کشت برنج استخراج شده است. در ادامه نقشه استخراج شده با نقشه کاربری اراضی فعلی استان، نقشه بهترین محدوده دسترسی به رودخانه تلفیق و نهایتا نقشه بهترین نواحی مناسب کشت برنج در استان لرستان ارائه گردید. نتایج این مطالعه نشان می دهد که محدوده مناسب کشت برنج در استان لرستان حدود 28 هزار کیلومتر مربع است که حدود 27 درصد مساحت استان را شامل می شود.

اکتشاف مس در کشور با استفاده از تکنولوژی های جدید و پیشرفته در جهت برنامه ریزی های خرد و کلان اقتصادی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این تحقیق با استفاده از روش وزن های نشانگر، ارتباط مکانی بین عوامل موثر در کانه سازی مس با نمونه های تصادفی مس منطقه مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته های تحقیق، حداکثر ارتباط مطلوب بین نمونه ها و امتداد گسل ها در فاصله 500 متری، با آنومالی های کانی های سنگین منطقه در فاصله 1000 متری، همچنین با آنومالی های ژئوشیمیایی در فاصله 500 متری به دست آمده است. این فواصل مطلوب نقش عوامل ژئوشیمیایی، کانی های سنگین و گسل ها را در کانه زایی مس نشان می دهد. همچنین نواحی بین گسل های اصلی مناطق مناسبی جهت کانی سازی مس و جای گیری سنگ های میزبان مس می باشند. علاوه بر عوامل مذکور، لایه های آلتراسیون و لایه واحدهای سنگی، میزبان مناسب کانه زایی مس جهت تلفیق در محیط GIS به کار گرفته شدند. محدوده های آلتراسیونی مطلوب از ترکیب باندی کاذب معادل نسبت های باندی 2.1، 3.4 و 4.7 تصویر ASTER ماهواره TERRA استخراج گردید. از منطق فازی جهت مدل سازی و تلفیق لایه های اطلاعاتی استفاده گردید. منطقه مورد مطالعه به لحاظ پتانسیل مس به چهار کلاس خوب، متوسط، ضعیف و بدون پتانسیل تقسیم شد. مدل های استفاده شده در این تحقیق دارای مزایایی می باشد. از جمله مزایای استفاده از مدل فازی گاما و روش وزن های نشانگر میتوان به استفاده از نمونه های آموزشی به عنوان مدرک که خود سبب افزایش دقت می شود اشاره نمود. از طرفی چون داده ها دارای ابهام بوده و مرز مابین طبقات را نمی توان به طور دقیق مشخص نمود، استفاده از روش فازی نتایج با قابلیت انعطاف پذیری بالاتر و دقت بیشتری ارائه می دهد.

بررسی و مطالعه خاک های مناطق بیابانی با استفاده از تکنولوژی های نوین نظیر سنجش از دور مورد توجه محققان بوده است. اما بررسی توامان ویژگی های طیفی و حرارتی این نواحی تاکنون مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. هدف این تحقیق، مطالعه ویژگی های طیفی و حرارتی برخی از اراضی حاشیه پلایا با یک رویکرد ترکیبی می باشد. بدین منظور از داده های رقومی ماهواره لندست 7 (ETM+) به تاریخ 20 ژولای 2000 و ردیف گذر 162.35 استفاده گردید. با کمک روش های پردازش رقومی نظیر آنالیز مولفه های اصلی، تصاویر رنگی کاذب و همچنین با مطالعات صحرایی و استفاده از سیستم موقعیت یاب جهانی چهار واحد تعلیمی و ویژگی های هریک تعریف گردید. از طرف دیگر با استخراج کمیت های فیزیکی دما و تبدیل های فیزیکی، مقدار نشرهای ثبت شده در باند ترمال به مقادیر حرارتی در روی زمین تبدیل و نقشه حرارتی نسبی منطقه تهیه گردید. سپس نمودارهای طیفی واحدهای تعلیمی ترسیم و در نهایت با چهار ترکیب باندی مختلف شامل (4-3-2-1) و (6-4-3-2) و (7-6-4-3) و (6-5-4-3) اقدام به طبقه بندی حداکثر احتمال گردید. بالاترین دقت بدست امده مربوط به ترکیب باندی (شامل باند حرارتی) 6-4-3-2 با دقت کلی 93.91 درصد و کمترین دقت با حذف باند حرارتی یعنی با حضور باندهای 1-2-3-4 بمیزان 77 درصد بدست آمد.مقایسه نقشه حرارتی منطقه و نمودارهای طیفی کلاس های مختلف به نقش باندهای مادون قرمز خصوصا باند ترمال در تفکیک برخی واحدها و پوشش های مناطق بیابانی اشاره داشت، بگونه ای که بیشترین حرارت سطحی با 46 درجه سانتی گراد مربوط به اراضی شور و میکرویاردانگها و کمترین درجه حرارت مربوط به کلاس پوشش گیاهی با 13 درجه سانتی گراد بدست آمد.

استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سنجش از دور، در تسهیل تخمین رواناب حوزه و زمین های کشاورزی در قرن اخیر رواج یافته است. این عمل با استفاده از مدل بارش رواناب که شامل تغیرات اقلیمی و ژئومورفولوژیکی است انجام می گیرد. روش سازمان کشاورزی ایالت متحده امریکا و سرویس حفاظت از منابع ملی و شماره منحنی (USDA-NRCS-CN)، برای تعین عمق رواناب در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است، شماره منحنی با استفاده از عامل هیدرولوژیکی خاک، کاربری زمین، شکل زمین و شرایط هیدرولوژیکی مشخص گردید. سامانه اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور برای کمی کردن اطلاعات مرفولوژی حوزه که جزء ورودی مدل می باشد مورد استفاده قرار گرفتند. این تحقیق در محدوده پسکوه شهرستان قاین انجام شد. کاربری زمین از تصاویر لندست 2000 استخراج گردید. توزیع مکانی رواناب در این تحقیق با استفاده از GIS و فرآیندهای تصویر ماهواره ای مشخص گردید. توزیع مکانی شماره منحنی و عمق رواناب در کلاس های مختلف کاربری اراضی مشخص گردید نتایج تحقیق نشان داد که نوع کاربری که با استفاده از تصاویر ماهواره ای بدست آمده بود در عکس العمل هیدرولوژیکی حوزه موثر بوده است. این نکته بیانگر این بود که مناطقی از حوزه که گروه هیدروژیک خاک D می باشد (مناطق کوهستانی) شماره منحنی بالاتر و در نتیجه رواناب بیشتری تولید می کند.

توسعه پایدار راه جذاب دیگری نسبت به مسیر ناپایدار فعلی بشمار می آید. افزایش میزان آسیب پذیری جوامع انسانی از الگوهای مرسوم رشد و توسعه و فروسایی منابع محیطی، ضرورت توسعه پایدار را مطرح نمود، با تصویب بیانیه 21 و تشکیل کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل در سال 1993، زمینه برای عملیاتی نمودن رهیافت توسعه پایدار، ارایه شاخص های پایداری و ارزیابی آن فراهم شد.برای همسویی با فرایند ارزیابی شاخص های پایداری، تلاش شده است تا با اتخاذ روش شناسی توصیفی - تحلیلی و بهره گیری از روش و ابزار گردآوری اطلاعات اسنادی و میدانی (مشاهده و پرسشنامه) در قالب بخش منتخب سربند به عنوان یکی از بخش های تابعه شهرستان شازند، بستر مناسب برای ارزیابی پایداری اجتماعی در حوزه های روستایی فراهم گردد. در راستای موقعیت مساله ای و اهداف پژوهش، در ابتدا مبانی نظری توسعه پایدار و چارچوب مفهومی - راهبردی ارزیابی شاخص های پایداری طرح شده است و سپس با مروری بر ادبیات، فرایند مقتضی برای طراحی و ارزیابی شاخص های پایداری اجتماعی تعریف و عملیاتی گردید و در نهایت شاخص های پایداری اجتماعی مبتنی بر رویکرد ارزیابی پایداری و مدل معیارهای سیستمی، در ابتدا نرمال و پس از وزن دار شدن (با استفاده از تکنیک A.H.P)، در معرض اندازه گیری (با استفاده از مدل تاپسیس Topsis) در محیط نرم افزاری سیستم اطلاعات جغرافیایی قرار گرفتند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که وضعیت و شاخص های پایداری اجتماعی به تفکیک معیار های سیستمی تعریف شده و همچنین ابعاد فضایی (موقعیت، اندازه و فاصله) از الگوی متمایزی برخوردار است.