توسعه محلی (روستائی ـ شهری)
سال:1393 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

در مقاله ی حاضر، به تأثیر گردشگری روستایی بر کاهش فقر در چارچوب رویکرد معیشت پایدار در دو روستای قلعه نو و کلین پرداخته شده است. دو روستا به لحاظ ویژگی های منطقه ای و توسعه ای مشابه، ولی به لحاظ میزان گردشگری متفاوت هستند. فرض مطالعه بر این است که گردشگری می تواند تأثیر مثبتی بر معیشت پایدار افراد بگذارد. در پژوهش حاضر، معیشت پایدار با تعریف دپارتمان توسعه ی بین الملل بریتانیا مشخص شده است و پنج بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و نهادی را شامل می شود که در کنار مؤلفه های معیشت پایدار (سرمایه طبیعی، فیزیکی، مالی، اجتماعی و انسانی) به عنوان چارچوبی برای مطالعه حاضر در نظر گرفته شده است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش با استفاده از روش های کمی و کیفی جمع آوری شده است. جامعه آماری، خانوارهای روستاهای قلعه نو و کلین در بازه زمانی دهه 90 است. در دو روستای مورد مطالعه 274 خانوار وجود دارد که با استفاده از نمونه گیری 80 خانوار از هر روستا به عنوان نمونه ی تحقیق شناسایی شدند. در روش کیفی نیز با استفاده از نمونه گیری گلوله برفی با 31 نفر از افراد مسئول و مطلعین روستاهای مورد مطالعه مصاحبه انجام شد. بر اساس یافته های پژوهش، اغلب افراد نمونه در روستای قلعه نو نسبت به روستای کلین، که به ترتیب بیشترین و کمترین میزان گردشگر را در طی سال جذب می کنند، به تأثیر بیشتر گردشگری بر معیشت پایدار و مؤلفه های آن اعتقاد داشتند. به همین ترتیب در روستای قلعه نو اغلب متغیرهای زمینه ای، اقتصادی و اجتماعی با پنداشت افراد درباره معیشت پایدار و مؤلفه های آن رابطه معنادار و مثبتی داشتند. در بین متغیرهای مستقل، رابطه دارایی و درآمد با متغیر وابسته از شدت بیشتری برخوردار بود. یافته های پژوهش حاضر، دیدگاه بدبینان به گردشگری روستایی، که بر پیامدهای منفی گردشگری در جامعه میزبان تاکید دارند، را رد می کند.

مقاله حاضر تلاش می کند سیر تحول در معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی ایران را بررسی نماید. در این مقاله از نظریه گفتمان لاکلا و موفه و از تحلیل گفتمان به عنوان روش تحقیق استفاده شده است. این پژوهش جریان کشمکش بر سر تثبیت معنای توسعه را تحلیل نموده است. تحلیل گفتمان های توسعه پس از انقلاب نشان می دهد که هر گفتمان توسعه از مفصل بندی چند دال شناور حول یک دال مرکزی تشکیل شده است. نگرش به توسعه در گفتمان های پس از انقلاب متنوع است و خصلتی کاملاً تخاصم آمیز دارد. بنابراین خصلت انکارنشدنی معنا و مفهوم توسعه پس از انقلاب اسلامی، تخاصم آمیز بودن آن هاست، به طوری که منازعه عنصر تعیین کننده ی توسعه بوده است. منازعه میان گفتمان های توسعه پس از انقلاب اسلامی نشان می دهد که نمی توان اصول ناب و دقیقی برای توسعه ترسیم کرد که به زایش یک برداشت خاص از توسعه منجر شود. در قلمرو توسعه پس از انقلاب اسلامی، هویت مایی و آن هایی شکل گرفته است؛ مایی و آن هایی که کاملاً خصلت طرد و کنار گذاری دارند.

شبکه ی خوشه سار بوم گردی ایران طی چند سال اخیر با شکل گیری حلقه ای از فعالان گردشگری روستایی در چند نقطه ی کشور ایجاد شده است. فعالیت اصلی اعضای شبکه شامل آماده سازی خانه ای بومی در یک روستا، پذیرایی از گردشگران با آداب و رسوم خاص و معرفی فرهنگ، صنایع دستی و دیگر تولیدات منطقه با مشارکت جماعت محلی است. مقاله ی حاضر به تحلیل توسعه ی فعالیت های گردشگری در روستای گرمه ی اصفهان (نمونه ای بسیار موفق در خوشه سار بوم گردی) از منظر نقش تسهیل گر، آثار توسعه ی فعالیت ها و پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی می پردازد. جهت مقاله، از طریق مشاهده، مصاحبه با 41 نفر از اهالی و ارزیابی مشارکتی روستایی (با حضور 11 گروه مختلف)، اطلاعات کیفی مبسوطی در سه محور اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی جمع آوری شده است. تحلیل نتایج پژوهش میدانی نشان می دهد که توسعه ی گردشگری در گرمه توام با مجموعه ای از پایداریها و ناپایداریها در زمینه های اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی است. به واسطه ی تمهیدات تسهیل گر، بازار نسبتاً گسترده ای در دسترس روستا قرار گرفته است. در عین حال، مشارکت اهالی در فعالیتهای توسعه ی گردشگری شکلی از بالا به پایین دارد و خالی از جنبه های انحصاری نیست. مردم گرمه در کل از توسعه ی گردشگری در روستایشان رضایت دارند، هرچند که فرهنگ و رفتار متفاوت گردشگران، تفاوت اولویتهای گردشگری و اولویتهای روستائیان و رقابتهای میان طایفه ای موجب بروز پاره ای نارضایتیها نسبت به حضور گردشگران و فعالیتهای تسهیل گر شده است.

نظام غذایی و تغذیه هر قوم دربرگیرنده مؤلفه های مهم فرهنگی و ارتباطی انسان با محیط است. غذا در جوامع انسانی ابعاد مختلفی از حیات زیستی و فرهنگی انسان را به نمایش می گذارد. ترجیح رنگ، طعم، ذائقه، شیوه تدارک، ابزار به کار رفته، چگونگی توزیع غذا در سطوح مختلف اجتماعی، آداب و رسوم و آیین های تولید، تدارک، توزیع، مصرف و ملاحظات خاص جنسیتی در این رابطه پیچیدگی خاص غذا و تغذیه در بستر فرهنگ را نشان می دهند. هدف این مطالعه بررسی نظام غذایی و تغذیه در فرهنگ روستایی و عشایری قوم لک در استان لرستان است. به طور مشخص این مطالعه بدنبال توصیفی فربه از ابعاد فرهنگی-اجتماعی ناظر بر غذا و تغذیه مانند روابط اجتماعی، جنسیت، تقسیم کار، عادات غذایی و جایگاه نمادین غذا در فرهنگ این مردم و تأثیرات این نظام بر محیط زندگی و پایداری معیشت آن ها است. برای تحقّق این هدف، رویکرد پژوهشی کیفی و به طور مشخص اتنوگرافی و مطالعه میدانی شامل مصاحبه مردم نگارانه، مشاهده مشارکتی و یادداشت در عرصه، طی اقامت طولانی مدت در محل به کار گرفته شده است. این مطالعه در تمام مدت انجام آن، رویکردی باز و پذیرنده نسبت به پرسش های جدید داشته و با در پیش گرفتن فرآیندی چرخشی یا ازسرگیرانه، متشکل از گردآوری، آنالیز، پرسش های تازه و مراجعه مجدّد به میدان برای پاسخ گویی به پرسش ها، انعطاف و توانمندی پهن دامنه ای را برای فهم عمیق تر موضوع پرورش داده است. نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان می دهد که تنوع قابل ملاحظه ای در مؤلفه های نظام غذایی بومی، منابع غذایی و آیین های تغذیه ای عشایر و روستائیان قوم لک وجود دارد از جمله تنوعی که آن ها در نحوه شکار، گردآوری و تولید غذا و نحوه تهیه و خرید غذا از بازار و مصرف غذا دارند. این شیوه های غذایی در بستری اجتماعی-فرهنگی و با توجه به مؤلفه هایی مانند روابط اجتماعی، خویشاوندی، جنسیت، تاریخ و ویژگی های زیست-محیطی صورت بندی می شود و بطور بالقوه می تواند منبع مهمی برای توسعه پایدار و درون زای اجتماع لک های لرستان باشد.

کیفیت زندگی مفهومی است که در سال های اخیر به واسطه نقشی که در سلامت اجتماعی و روانی افراد دارد، اهمیت بسزایی یافته است. در همین راستا و با توجه به این که سوءمصرف مواد والدین، مشکلات زیادی را ایجاد می کند که باعث اختلال در روند کیفیت زندگی فرزندان آنان می شود؛ شناخت مسایلی که می تواند کیفیت زندگی و سطح سلامت آنان را به مخاطره بیاندازد، ضروری به نظر می رسد. این مطالعه با هدف ارزیابی کیفیت زندگی و بررسی ابعاد مختلف آن در فرزندان افراد معتاد روستایی ساکن در حومه شهرستان اردبیل طراحی و اجرا شده است. روش تحقیق این پژوهش از نوع مقطعی و توصیفی-تحلیلی بوده که بر روی 100 نفر از فرزندان افراد معتاد انجام گرفته است. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل سیاهه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه 26 سوالی کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت بود. همچنین، اطلاعات گردآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 19 و با بهره گیری شاخص های آمار توصیفی و آزمون های آماری تی تست، و همبستگی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. طبق نتایج به دست آمده در تمام ابعاد کیفیت زندگی، دختران افراد معتاد وضعیت بهتری نسبت به پسران دارند. یافته ها نشان داد بین هر چهار بعد کیفیت زندگی با سن، جنسیت، تعداد افراد خانواده (پرجمعیت یا کم جمعیت بودن خانواده) و نیز نوع ماده مصرفی توسط والدین (مواد سبک یا سنگین) ارتباط آماری معنی دار (01/0< p) برقرار است. همچنین، کیفیت زندگی 7 درصد فرزندان افراد معتاد بالا، 45 درصد متوسط و کیفیت زندگی 48 درصد در سطح پایین قرار داشته است. یافته های پژوهش حاضر، ما را در زمینه تأثیر اعتیاد والدین و عوارض آن بر کیفیت زندگی فرزندان آن ها آگاه می سازد که با توجه به این نتایج، کیفیت زندگی فرزندان افراد معتاد پایین تر از متوسط است و انجام ارزیابی های روانشناختی فرزندان افراد معتاد و ارائه خدمات روانشناختی در زمینه-های مختلف برای ارتقای سطح سلامت و کیفیت زندگی آنان توصیه می شود.

گروه جمعیتی متشکل از دختران مجرد در برخی نواحی روستایی کشور پدید آمده است که به دلیل عدم ازدواج، در معرض طرد اجتماعی قرار گرفته اند. هدف پژوهش حاضر، بررسی فرایند موجد طرد اجتماعی دختران روستایی در اجتماع محلی، وضعیت کنونی شان و پیامدهای طرد اجتماعی آن ها است. بررسی حاضر با روش پژوهش کیفی در روستای چکوچه پشت و نواحی کوهستانی گَن گَله واه و دوران در شهرستان رضوانشهر انجام شده است. برای جمع آوری اطلاعات از مشاهده مشارکتی و مصاحبه های نیمه سازمان یافته فردی و برای تحلیل اطلاعات از روش نظریه بنیانی استفاده شده است. نگاه ها و حرف های طعنه آمیز، تحقیرآمیز و ترحم سایرین؛ گسترش شایعات؛ تبعیض؛ وابستگی؛ شرمساری؛ سرزنش؛ احساس تنهایی؛ ترس؛ انتظار؛ رنج؛ بیماری جسمی؛ افسردگی؛ و نگرانی درباره آینده، برخی مسائل دختران مذکور است. انزوا، ضعف روابط اجتماعی با افرادی خارج از دایره خانواده و خویشاوندان؛ عدم حضور در اجتماع به منظور شرکت در مراسم، اشتغال، یادگیری مهارت و گذران اوقات فراغت از پیامدهای وضعیت فوق است.

با گسترده شدن حیطه ها و حوزه های تحقیق و پیچیدگی مطالعه پدیده های گوناگون ضرورت جدیدی در روش های تحقیق به وجود آمده است، بر پایه آن در هر طرح تحقیقی از روش های گوناگونی استفاده می شود. در این میان روش های آمیخته (ترکیبی) به عنوان ابزاری کاربردی به پژوهش گران این فرصت را می دهد تا داده های متنوع و یافته های به دست آمده از روش های گوناگون (اعم از کمی و کیفی) پژوهشی را در قالبی علمی و منسجم با یکدیگر تلفیق نمایند و از این راه به بهترین راه حل برای مسائل گوناگون دست یافته و به شناخت کافی از مشکلات نائل آیند. در این مقاله سعی شده است به بررسی مکاتب فلسفی پیشینیان سه جنبش روش شناختی کمی و کیفی و ترکیبی (آمیخته) پرداخته شود و مزایای استفاده از روش آمیخته در پروژه های کوچک مقیاس مثل پروژه های توسعه روستایی و به ویژه توریسم روستایی عنوان گردد.