تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1396 | دوره:15 | شماره:2 (پیاپی 30) |تعداد مقالات:8

ساخت شبکه جاده های جنگلی از جمله دخالت های انسانی است که سبب آشفتگی در جنگل می شود. هدف از این پژوهش، تعیین فاصله اثرگذار جاده های درجه دو جنگلی بر فلور، شکل زیستی و انتشار جغرافیایی گونه های گیاهی در تیپ ممرز-راش، جنگل خیرود نوشهر بود. بدین منظور، 36 خط نمونه به طول 100 متر (در هر دامنه خاک ریزی و خاک برداری 18 خط نمونه) از حاشیه جاده تا درون جنگل انتخاب و در طول هر خط نمونه، هشت قطعه نمونه به ابعاد 2×1 متر با فواصل صفر متری (حاشیه جاده)، پنج، 10، 15، 20، 30، 45 و 100 متری برداشت شدند. نتایج نشان داد که بیشینه فاصله اثرگذار جاده بر فلور، 15 متر است زیرا که از این فاصله به بعد، درصد فراوانی دو خانواده ی Fagaceae و Betulaceae به صورت غالب در می آید و خانواده های Rosaceae، Cyperaceae و Poaceae درصد حضورشان کاهش می یابد. بیشترین فاصله اثرگذار بر شکل زیستی، 20 متر است زیرا بعد از این فاصله درصد حضور ژئوفیت ها و همی کریپتوفیت ها کم و بر درصد حضور فانروفیت ها افزوده می شود. جاده های جنگلی تا بیشینه فاصله 15 متر بر انتشار جغرافیایی گیاهان اثرگذارند زیرا بعد از این فاصله، کروتیپ های جهان وطنی و نیمه جهان وطنی حضور ندارند و درصد حضور گونه های چندناحیه ای کاهش و شکل غالب انتشار جغرافیایی به صورت اروپا-سیبری یا اروپا-سیبری و مدیترانه ای تغییر می یابد. استفاده از بیل مکانیکی به جای بولدوزر در هنگام ساخت جاده که تخریب کمتری در عرصه ایجاد می کند و رعایت دقیق استانداردهای پروفیل های طولی و عرضی جاده جنگلی می تواند باعث کاهش اثرات منفی جاده بر بوم سازگان شود.

شناسایی مناطق جنگلی مستعد خشکیدگی به منظور انجام اقدامات پیشگیرانه می تواند نقش بسزایی در مبارزه با این پدیده ایفا کند. مطالعات قبلی حاکی از کارآمدی مدل سازی در شناسایی این گونه مناطق است. از این رو برای شناسایی مناطق جنگلی مستعد خشکیدگی در استان لرستان از 15 مدل به صورت ترکیبی استفاده شد. مناطقی از جنگل که دارای زوال بالای 50% بودند به عنوان متغیر وابسته و عوامل محیطی میانگین بارندگی سالیانه، میانگین دمای سالیانه، میانگین رطوبت نسبی، شاخص خشکی، شاخص خشکسالی، تبخیر و تعرق، شاخص گرد و غبار، فاصله از اراضی کشاورزی و آبراهه ها، شیب، جهت و NDVI به عنوان متغیرهای مستقل وارد مدل ها شدند. میزان AUC هر مدل در نقشه خروجی حاصل از آن ضرب و میانگین 15 مدل به عنوان مدل ترکیبی در نظر گرفته شد. نقشه احتمال خشکیدگی حاصله بیانگر افزایش احتمال خشکیدگی از قسمت های مرکزی جنگل های استان به سمت قسمت های جنوب و جنوب غربی بود. مدل های جنگل تصادفی و ماشین بردار پشتیبان با AUC برابر 1 بالاترین و مدل Bioclim با AUC برابر با 75/0 کمترین کارایی را داشتند. طبق مدل ترکیبی حدود 7/23، 5/7 و 5/19 درصد از جنگل های استان لرستان به ترتیب احتمال خشکیدگی کم، متوسط و زیاد را دارا هستند. عوامل اقلیمی شاخص خشکی، بارش، دما و تبخیر و تعرق به ترتیب بیشترین تأثیرگذاری را در مدل ها داشتند. پژوهش پیش رو علاوه بر تأکید بر کارایی مدل سازی در شناسایی مناطق جنگلی دارای احتمال خشکیدگی، نشان داد که استفاده ترکیبی از مدل ها نتایج بهتری را نسبت به استفاده مجزا از آن ها به بار می آورد.

منطقه «کره بس» یکی از رویشگاه های گونه های متعدد بادام وحشی در استانچهارمحال و بختیاری است. طی سال های 1393-1391 جمع آوری و شناسایی آفات چهارگونه بادام وحشی Amygdalus arabica Oliver، Amygdalus elaeagnifolia Spach، Amygdalus haussknechtii (C. K. Schneider) و Amygdalus scoparia Spach در این منطقه انجام شد. نمونه ها ازابتدا تا پایان فصل رویش به روش های معمول جمع آوری و شناسایی شد. جهت تعیین میزان آلودگی آفات تعداد ده پایه از هر گونه در سه طبقه ارتفاعی 1600-1800، 1800-2000 و 2000 متری در دو دامنه شمالی و جنوبی در این منطقه انتخاب و درصد آلودگی پایه های یاد شده نسبت به آفات تعیین شد. نتایج به دست آمده نشان داد سوسک طوقه و ریشه Capnodis tenebrionis Linnaeus، سوسک چوبخوارOsphranteria coerulescens Redt، سوسک پوستخوارGuerinScolytus amygdali، زنبور مغزخوار بادام Eurytoma amygdali End، زنجره هایCicadatra alhageosKolenati، Chlorosalta smaragdula، زنجرک Paoli Empoasca decedens، پروانه Staudinge Lasiocampa nanaو جوجه تیغی Hystrix indica Kerrنقش مهمی در تخریب بادام های وحشی در این منطقه دارند. به علاوه دو گونه انگل گل دارLoranthus grewinskii Boiss & Buhse و. Orobanch spروی گونه ها فعالیت قابل چشم گیری دارند و خسارت وارد میکنند. همچنین میزان آلودگی آفات مختلف براساس گونه بادام و گونه آفت متفاوت است. در مجموع متوسط آلودگی آفات بر روی کل پایه های انتخاب شده چهار گونه بادام در این رویشگاه نشان داد سوسک طوقه و ریشه sinoirbenet. Cدارای بیشترین میزان آلودگیو پروانه برگخوار anan. L دارای کمترین میزان آلودگی به ترتیب با 25/11 درصد و 66/1 درصد بودند.

جنگل های زاگرس در دهه اخیر، با پدیده خشکیدگی مواجه شده اند و تبدیل به یکی از دغدغه های مهم ذی نفعان از جمله جوامع روستایی و عشایری شده است. موفقیت مدیریت خشکیدگی مستلزم مشارکت خانوارهای روستایی وابسته به این جنگل ها است. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان مشارکت جوامع روستایی در تصمیم گیری، تهیه، نظارت و ارزشیابی مدیریت خشکیدگی جنگل های بلوط است. داده ها از طریق یک روش شناسی توصیفی-تحلیلی با استفاده از مصاحبه ساختارمند گردآوری شده و نمونه ای متشکل از 250 خانوار روستایی ساکن در اطراف جنگل های آلوده به خشکیدگی در استان کهگیلویه و بویراحمد از طریق یک روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. روایی محتوایی پرسشنامه از طریق نظرات متخصصان مرتبط و پایایی ابزار با استفاده از آزمون راهنما و محاسبه ضریب کرونباخ آلفا (مقادیر بین 662/0 تا 981/0) بدست آمد برای تحلیل روایی سازه از تحلیل عاملی تأییدی استفاده گردید. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که بیشتر پاسخگویان مشارکت ضعیفی در مراحل مختلف مدیریت خشکیدگی داشتند و مشارکت کنندگان اغلب در نقش دریافت کننده اطلاعات یا ارائه دهندگان اطلاعات در مرحله شناسایی خشکیدگی و حفاظت از پروژه های اجرا شده فعالیت کرده بودند. تحلیل همبستگی و رگرسیون نشان داد که مشارکت روستاییان به طور مثبت و معنی داری تحت تأثیر متغیرهایی همچون خسارت خانوارها ناشی از خشکیدگی، درصد جنگل آلوده شده در منطقه، سطح تحصیلات، توانایی مالی و فکری خانوار در مشارکت، میزان تعاملات با کنشگران بیرونی، شرکت در دوره های ترویجی، و مداخله و حمایت های مالی برای ارتقای مشارکت توسط سازمان های بیرونی است.

جوانه خوار بلوط1758 Tortrix viridana L. دارای دشمنان طبیعی متعددی است، به منظور شناسایی پارازیتوییدهای جوانه خوار بلوط و بررسی میزان تأثیر این عوامل طبیعی در کنترل جمعیت آفت، مطالعه حاضر، در شهرستان های مریوان و بانه طی سال های 1391 و 1392 انجام شد. نمونه برداری به صورت هر ماه یکبار، از اواسط اسفند ماه با بازدید از جنگل های آلوده، انجام شد که حداقل 50 تخم آفت جمع آوری و به منظور خروج پارازیت های احتمالی تخم، به آزمایشگاه منتقل شدند. همزمان با ظهور لاروها و شفیره های آفت، با بازدید هفتگی از مناطق آلوده، از هر منطقه مشخص، حداقل 100 لارو و یا شفیره جمع آوری و پس از انتقال به آزمایشگاه در ظروف پرورش قرار داده شده و با بازدید مرتب قفس ها، پارازیتوییدهای خارج شده جمع آوری و شناسایی و میزان پارازیتیسم و نوع پارازیتویید در هر مرحله مشخص شد و در نهایت درصد کلی پارازیتیسم تعیین گردید. بر اساس نتایج، هیچ گونه پارازیتوییدی از تخم های آفت خارج نشد. اما با بررسی لاروها و شفیره های آفت، در مجموع 10 گونه زنبور پارازیتویید متعلق به 6 خانواده مختلف و 3 گونه مگس پارازیتویید متعلق به خانواده Tachinidae شناسایی شدند. بررسی ها نشان داد که میزان پارازیتیسم لاروهای سنین پایین بسیار ناچیز بود اما در لاروهای سنین بالا و شفیره ها، پارازیتیسم بین 15 تا 25 درصد بود. بر اساس نتایج به دست آمده، در هر دو سال اجرای پروژه، گونهGoniozus yezo Terayama, 2006 با میانگین 7/66 درصد، بیشترین فراوانی را داشت و پس از آن گونه-هایBrachymeria minuta (Linnaeus, 1767) با 13 و Apantelessp. با 5/8 درصد، نسبت به سایر گونه ها فراوانی بیشتری داشتند.

ارتباط بین اندازه ی بدن، رژیم غذایی، باروری و برخی جنبه های تولیدمثلی در شب پره ی برگ خوار دو نواریStreblote siva (Lefebvre) (Lep., Lasiocampidae) در آزمایشگاه ارزیابی شد. به منظور بررسی تأثیر کیفیت گیاه میزبان در افزایش وزن این حشره، میزان ازت خام برگ های گیاهان مورد آزمایش با استفاده از دستگاه کجلدال اندازه گیری شد. دامنه ی به نسبت زیاد در وزن لارو سن ششم، شفیره، حشره ی ماده بالغ باعث به وجود آمدن دامنه ی زیاد تخم ریزی شده که نتیجه ی تغذیه روی گونه های گیاهی متفاوت می باشد. نتایج نشان داد اختلاف معنی داری روی وزن، طول بال جلو و تعداد تخم حشرات ماده بالغ پرورش یافته روی میزبان های مختلف گیاهی، وجود دارد در حالی که از نظر اندازه ی تخم اختلاف معنی داری دیده نشد (P<0. 05). وزن لارو سن ششم با وزن شفیره ی ماده، وزن حشره ی ماده بالغ و تعداد تخم ارتباط معنی داری داشت اما با اندازه ی تخم تفاوت معنی داری نشان نداد (P<0. 05). برای میانگین RAF50 مقدار 01/0± 23/0 به دست آمد که نشانگر بیشترین تخم ریزی حشرات ماده در اوایل دوره ی زندگی نسبت به بقیه ی طول عمر می باشد. حشرات ماده ی جفت گیری کرده به طور معنی داری دارای طول عمر بیشتر بودند (P<0. 05). نسبت حشرات نر به ماده ی جمع آوری شده 1 به 1 به دست آمد (P=0. 66). افزایش وزن لاروها روی دو تیمار غذایی کُنوکارپوس و کُنار اختلاف معنی داری نشان نداد در حالی که با آکاسیا اختلاف معنی داری داشتند (P<0. 05).

شمشاد خزری (Buxus hyrcana Pojark. ) از معدود درختان پهن برگ همیشه سبز جنگل های خزری است که دیر زیستی بالایی (بالغ بر 500 سال) داشته و امروزه به دلیل کاهش چشمگیر جنگل های آن، در فهرست گونه های گیاهی در خطر انقراض اتحادیه بین المللی حفظ طبیعت (IUCN) قرار دارد (Jalili & Jamzad, 1999). متاسفانه در حال حاضر آفت شب پره شمشاد (Cydalima perspectalis Walker) به سرعت روی این میزبان در مناطق شمالی کشور در حال توسعه است و درختان شمشاد (از نهال تا درخت مسن) در اثر تغذیه لاروهای این آفت دچار خشکیدگی شده اند. این مسئله، ضرورت اقدامی جدی را برای کنترل این آفت ایجاب می کند. با توجه به وجود درخت شمشاد در اکوسیستم های طبیعی جنگل و نیز در فضای سبز و مناطق شهری، باید از ترکیبات ایمن و دوستدار محیط زیست در جهت کنترل این آفت استفاده کرد. هدف این تحقیق جمع آوری و شناسایی هیفومیست های بیمارگر شب پره شمشاد در مناطق آلوده بود. در این ارتباط، ضمن بازدید از مناطق آسیب دیده شمشاد در استان گیلان، اقدام به جمع آوری حشرات مشکوک به آلودگی قارچی شد (شکل 1). پس از ضدعفونی و کشت نمونه حشرات آلوده در آزمایشگاه، جدایه های قارچی بدست آمده شناسایی شدند.

زنبور برگخوار بلوط Periclista sp. (Hymenoptera: Tenthredinidae) آفت مهم درخت بلوط در سراسر دنیاست. طی چند سال گذشته در جنگل های بلوط منطقه قلایی شهرستان الشتر استان لرستان، منحصراً روی گونه بلوط Quercus infectoria، یک گونه حشره آفت برگخوار طی اردیبهشت و خرداد ضمن برگخواری شدید خسارات جدی به این درختان تحمیل می کند. پس از جمع آوری و شناسایی مقدماتی نمونه های لارو، با استفاده از تکثیر و توالی یابی قسمتی از ژنcytochrome oxidase subunit I هویت آنها تأیید شد که این آفت یک نوع زنبور از خانواده Tenthredinidae متعلق به جنس Periclista است. تنها میزبان شناخته شده آن در منطقه گونه Q. infectoria است. خسارات وارده توسط این آفت بسیار زیاد و جدی است زیرا لاروهای آن به شدت برگخوار بوده و درختان بلوط را به طور کامل فاقد برگ می کنند. به منظور شناسایی دقیق گونه در آینده دستیابی به حشره بالغ ضروری است.