معرفت اخلاقی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:3 (پیاپی 11) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:یکی از مهم ترین مباحث فرا اخلاق، بحث درباره معرفت شناسی اخلاقی است. در این میان، بحث درباره جایگاه عقل در کشف ارزش های اخلاقی، از اهمیت بیشتری برخوردار است. این بحث، دیرینه ای فرقه ساز در میان اندیشمندان اسلامی داشته است. امامیه و معتزله، از توانایی عقل در کشف ارزش های اخلاقی دفاع کرده اند؛ اما اشاعره عقل را از ابزار معرفت اخلاقی به شمار نیاورده و شرع را یگانه راه کشف و فهم اخلاقیات دانسته اند. هریک از طرفین برای تثبیت دیدگاه خود و رد دیدگاه مقابل، ادله ای اقامه کرده اند.در این نوشتار، اهم ادله مدافعان توانایی عقل در کشف ارزش های اخلاقی بررسی شده نشان داده ایم که هر چند برخی از این ادله از اثبات مدعا ناتوان اند و نقد هایی بر آنها وارد است، اما پاره ای دیگر از آنها به درستی این مدعا را اثبات می کنند.   چکیده عربی:إن مبحث المعرفة الأخلاقیة یعد من أهم الأبحاث التی تفوق الأخلاق، وفی هذا المضمار فإن البحث حول مکانة العقل فی کشف القیم الأخلاقیة یحظی بأهمیة أکبر. ولهذا المبحث خلفیة تأسیس فرق بین العلماء المسلمین. أما الإمامیة والمعتزلة فقد دافعوا عن مقدرة العقل علی کشف القیم الأخلاقیة، وأما الأشاعرة فإنهم لم یعتبروا العقل جزءا من وسائل المعرفة الأخلاقیة بل ادعوا أن الشرع هو الطریق الوحید لکشف وفهم المسائل الأخلاقیة. وکل واحد من هاذین الطرفین قد ساق دلیلا لإثبات رأیه ودحض الرأی الآخر. یقوم الباحث فی هذه المقالة بدراسة أهم أدلة المدافعین عن قدرة العقل فی کشف القیم الأخلاقیة، وبالرغم من أن بعض هذه الأدلة قاصرة عن إثبات المدعی ومعرضة للنقد، إلا أن بعضها یثبت صحة ذلک.

چکیده فارسی:از موضوعات مطرح در انسان شناسی، سعادت انسان است. سعادت در اسلام، قرب به خداوند است. نزدیک شدن به خداوند در اسلام، موضوعی محوری است. این نزدیک شدن را می توان از ابعاد گوناگون، همچون حقیقت قرب به خدا، اسباب نیل به قرب، تاثیر آن در زندگی دنیوی و اخروی، و ویژگی های مقرب بررسی کرد. یکی از پرسش های مطرح درباره این موضوع، جایگاه مقربان در دین است؛ اینکه در اسلام، مقربان خداوند به چه جایگاه، مقام یا مقاماتی دست می یابند. قرآن کریم و احادیث معصومان (ع) به جایگاه سالکان مقرب اشاره کرده اند که شاکله این نوشتار همین موضوع است.   چکیده عربی:إن سعادة الإنسان هی من المواضیع المطروحة فی أبحاث علم الوجود الإنسانی، والسعادة حسب المبادئ الإسلامیة تعنی القرب من الله تعالی. وبالطبع فإن التقرب إلی الله تعالی فی الإسلام هو موضوع محوری. ویمکننا دراسة مسألة التقرب من أبعاد عدیدة، کحقیقة القربة إلی الله وأسباب نیل درجة القربة وتأثیر القربة علی الحیاتین الدنیویة والأخرویة، وکذلک میزات المقرب. ومن المسائل المطروحة فی هذا الصدد، هی مکانة المقربین فی الدین، أی ما هو المقام أو المقامات التی ینالها المقربون إلی الله تعالی فی الإسلام؟ القرآن الکریم والسنة الإسلامیة قد تطرقا إلی دراسة مکانة السالکین المقربین باصطلاحات متعددة الموارد، وهی التی تعد صبغة هذه المقالة.

چکیده فارسی:آنگاه که سخن از مهار نفس به میان می آید ذهن بسیاری از انسان ها به سوی تهذیب نفس و سیر و سلوک عرفانی و دشواری های پیش روی آن می رود و چنین تصور می شود که موضوع کنترل نفس امری است بسیار دشوار و نیازمند استاد و مرشد، و بنابراین، خارج از توان افراد عادی. مقاله به دنبال تبیین مفهوم و اهمیت و سپس راه کار مهار نفس از طریق مهار فکر، قلب و جوارح است. موضوع کنترل نفس با وجود دشوار بودنش، در سه حوزه مزبور دست یافتنی است، گرچه به نظر می رسد در مرتبه عالی آن، بهره مندی از راهنمایی های پیری مرشد اجتناب ناپذیر خواهد بود.   چکیده عربی:عند الحدیث عن السیطرة علی النفس، فإن ذهن الکثیر من الناس یتجه نحو تهذیب النفس والسیر والسلوک العرفانی والصعوبات التی تکمن فی هذا الطریق، ویتصور أن مسألة السیطرة علی النفس هی أمر صعب للغایة وأن السالک بحاجة إلی أستاذ ومرشد، لذا فإنه خارج عن قدرة الأشخاص العادیین. یتمحور البحث فی هذه المقالة حول بیان مفهوم السیطرة علی النفس کذلک وبیان أهمیته وتوضیح سبل السیطرة علی النفس عن طریق السیطرة علی الفکر والقلب والأعضاء والجوارح. یقوم الباحث فی هذه المقالة بطرح هذا الموضوع برؤیة جدیدة، ویثبت أن موضوع السیطرة علی النفس رغم صعوبته، إلا أنه یتحقق ویتم الحصول علیه فی ثلاثة مجالات هی الفکر والقلب والجوارح، وعند ملاحظة هذا الموضوع من هذه الزاویة فإن السیطرة علی النفس سوف لا یکون بعیدا، علی الرغم من أنه فی مرتبته العالیة یتطلب وصایا من هم ذوی کفاءة وحنکة.

چکیده فارسی:حرکت در راستای بومی سازی علوم انسانی و تدوین الگوی اسلامی ایرانی در ابعاد گوناگون، نیازمند مطالعه و تحلیل درباره آرا و اندیشه های اندیشمندان مسلمان است. امام خمینی (ره) به عنوان مصداقی از انسان کامل و اندیشمندی مسلمان، آرا و رهنمودهای ارزنده ای در وجوه عرفانی، اخلاقی، کلامی، فلسفی، فقهی و تربیتی ارائه کرده است. ایشان اهداف و خط مشی کلی را در باب تربیت، بیان نموده و برترین مکتب تربیتی را نیز، مکتب اسلام دانسته است. همچنین نماز را عمود دین و بنا بر اندیشه اسلامی «رأس الاسلام» دانسته و برای آن جایگاهی ویژه قائل شده است. امام خمینی (ره) نماز را «ترکیب قدسی» و «نسخه جامعه» برای بشر شمرده است. با عنایت به مباحث فوق، مساله اساسی، بازشناسی دلالت های تربیتی نماز از دیدگاه امام خمینی (ره) با محوریت کتاب سرالصلوه است.روش پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتوا بوده و عمده ترین دلالت های تربیتی حاصل از مطالعه انجام شده نیز در ساختاری از مبانی، اصول و روش های تربیت اسلامی تنظیم و ارائه شده است. یافته ها نشان می دهد که از نظر امام خمینی (ره)، نماز وجوه متعددی در جنبه های گوناگون فرایند تربیتی داشته (مبانی، اصول، اهداف و روش) و نمازگزار می تواند سیر به طریق حق و مراحل اسفار اربعه عرفان و احوال سالک را در هر رکعت خود محقق و متبلور کند.   چکیده عربی:لقد طرح الإمام الخمینی (رحمه الله) آراءا ونصائح قیمة فی مجالات العرفان والأخلاق والکلام والفلسفة والفقه والتربیة. ففی مجال التربیة، قام ببیان أهداف وسبل عامة واعتبر أن الإسلام هو أفضل المدارس التربویة، ورأی أن الصلاة هی عمود الدین، وانطلاقا من الفکر الإسلامی فقد اعتبرها (رأس الإسلام) وأکد علی مکانتها السامیة فی کونها (ترکیب قدسی) و (وصفة المجتمع) بالنسبة لبنی آدم. موضوع البحث فی هذه المقالة یتمحور حول دراسة تجدیدیة لمؤشرات الصلاة التربویة من وجهة نظر الإمام الخمینی (رحمه الله) بالاعتماد علی کتاب (سر الصلاة). أما الأسلوب الذی اتبعه الباحث فهو نظری من نوع تحلیل المضمون، حیث قام بتنظیم أهم المؤشرات التربویة التی توصل إلیها من خلال دراسته فی إطار مؤلف من مبادئ وأصول وأسالیب تربویة إسلامیة. وقد أثبتت نتائج البحث إلی أن الإمام الخمینی (رحمه الله) یری أن الصلاة تتضمن عدة أوجه فی نواحی مختلفة خلال عملیة التربیة (المبادئ، الأصول، الأهداف، الأسلوب)، إذ من شأنها أن تحقق وتبلور السیر فی طریق الحق ومراحل الأسفار الأربعة للعرفان وأحوال السالک فی کل رکعة من رکعاتها.

چکیده فارسی:نظام خانواده، جامعه کوچکی است که هریک از اعضای آن باید به وظایفی پایبند باشند. زن و شوهر (همسران) که ارکان اصلی خانواده شمرده می شوند، وظایف مهم تری داشته و پایبندی به آن وظایف، نقش ارزنده ای در روابط خودشان و در روابط سایر اعضای خانواده دارد. حسن معاشرت و رعایت پاک دامنی از وظایفی است که در مقایسه با وظایف اخلاقی دیگر شاخص تر و پراهمیت تر است.در آموزه های دینی و تربیتی به این دو وظیفه، عنایت ویژه ای شده و به نقش آن در سلامتی خانواده، توجه خاصی شده است. در این مقاله با نگاهی تحلیلی توصیفی به وظایف اخلاقی همسران، به ویژه حسن معاشرت و پاکدامنی همسران پرداخته شده است. هدف از پژوهش حاضر این است که این دو نقش و وظیفه اساسی از نگاه دینی و تربیتی و روان شناختی بررسی شود.   چکیده عربی:فی النظام الأسری بصفته مجتمع مصغر، فإن کل عضو مکلف بأداء واجبات معینة. أما الزوج والزوجة اللذان یعتبران الرکنان الأساسیان للأسرة، فهما یتحملان واجبات أهم من غیرهما، وبالطبع فإن التزامهما بهذه الواجبات له دور هام فی العلاقات الثنائیة فیما بینهما وفی علاقاتهما مع سائر أبناء الأسرة. ومن أبرز هذه الواجبات، حسن العشرة والتعفف، إذ إن هاتین الخصلتین لهما أهمیة أکثر من سائر الخصال الخلقیة. ولقد أعارت التعالیم الدینیة والتربویة اهتماما بالغا لهاتین الخصلتین، حیث لهما دور هام فی سلامة الأسرة. یقوم الباحث فی هذه المقالة ببیان الواجبات الخلقیة للزوجین، ولا سیما حسن العشرة والتعفف، وذلک برؤیة نظریة تحلیلیة، فالهدف هو دراسة هاتین الخصلتین وبیان دورهما ووظیفتهما الأساسیة برؤیة دینیة وتربویة وعلم نفسیة.

چکیده فارسی:رعایت اخلاق حرفه ای کارکنان موجب ارتقای جایگاه یک سازمان در حوزه کسب و کار می شود. بررسی عوامل موثر بر رعایت اخلاق در جامعه و یا سازمان، در پرورش و رشد اخلاقیات مفید است. پژوهش پیش رو از نوع «توصیفی پیمایشی» است که با هدف ارزیابی رابطه مدیریت امنیت اطلاعات و رعایت اخلاق کاری انجام شده است. این تحقیق ضمن بررسی مفاهیم امنیت اطلاعات و اخلاق کاری در سازمان، به معرفی ابعاد آنها می پردازد، سپس ارتباط بین اجزای آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. جامعه آماری مدیران و کارکنان شرکت های فعال در حوزه فناوری اطلاعات هستند که توسط شورای عالی انفورماتیک رتبه بندی شده اند. برای آزمون فرضیه های تحقیق، از ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون Z استفاده شده است. از جمله مهم ترین نتایج پژوهش، شناسایی ارتباط مثبت و معنادار بین به کارگیری امنیت اطلاعات و رعایت اخلاق کاری در سازمان است.   چکیده عربی:إن مراعاة الأخلاق الحرفیة للموظفین تستتبع ارتقاء مکانة المؤسسة التی تزاول نشاطها فی مجال الکسب والعمل، ودراسة العومل المؤثرة علی مراعاة الأخلاق فی المجتمع أو المنظمة فی مجال التربیة الخلقیة المفیدة. أسلوب البحث فی هذه المقالة هو استقرائی تحلیلی، والهدف منه تقییم الصلة بین إدارة الأمن المعلوماتی ومراعاة الأخلاق الوظیفیة. فقد قام الباحثان بدراسة مفاهیم الأمن المعلوماتی والأخلاق الوظیفیة فی المؤسسة وقاما ببیان أبعادها، ثم تطرقا إلی بیان وتحلیل العلاقة بین أجزائها. وقد شمل نطاق البحث مدراء وموظفی الشرکات الفعالة فی مجال تقنیة المعلومات الذین تم تصنیفهم بواسطة المجلس الأعلا للتوظیف. أما فرضیات البحث فقد أثبتت وفق معدل سبایرمان واختبار (Z). وقد شخصت نتائج البحث وجود صلة إیجابیة معتبر بین استخدام الأمن المعلوماتی ومراعاة أخلاق العمل فی المؤسسة.

چکیده فارسی:در یک تقسیم بندی می توان علوم انسانی را به دو بخش توصیفی و دستوری تقسیم کرد. علوم انسانی توصیفی به علومی گفته می شود که به تبیین و توصیف پدیده های انسانی می پردازند. در مقابل، علوم انسانی دستوری به آن بخش از علوم انسانی گفته می شود که مجموعه ای از گزاره های دستوری (باید و نبایدهای) متناسب با مبانی از پیش پذیرفته شده را برای تحقق اهداف مورد نظر ارائه می دهند.اثبات یا انکار علوم انسانی دستوری همواره یکی از موارد اختلاف میان دانشمندان علوم انسانی بوده است، به گونه ای که گروهی آن را جزء علم می شمارند، اما گروهی دیگر، منکر علم بودن آن هستند. اتخاذ برخی روش ها در علوم انسانی و نیز اعتقاد به عدم ارتباط منطقی میان واقعیت و ارزش، زمینه انکار علوم انسانی دستوری را فراهم می کند. بر همین اساس، نقد دو عامل یاد شده می تواند زمینه را برای اعتقاد به علوم انسانی دستوری هموار کند. در این پژوهش، پس از تبیین چیستی و ویژگی های علوم انسانی دستوری، دلایل منکران علوم انسانی دستوری، نقد و بررسی است.   چکیده عربی:هناک تقسیم للعلوم الإنسانیة یصنفها فی قسمین، وصفی وأمری. أما العلوم الإنسانیة الوصفیة فهی العلوم التی تتکفل ببیان ووصف الظواهر الإنسانیة. وأما العلوم الإنسانیة الأمریة (الآمرة) فهی مجموعة الأصول الآمرة (الأمر والردع) التی تتناسب مع مبادئ متبناة مسبقا وتطرح بغیة تحقیق الأهداف المرجوة.ومن الجدیر بالذکر أن إثبات أو إنکار العلوم الإنسانیة الآمرة کان دائما من موارد الاختلاف بین علماء العلوم الإنسانیة، لدرجة أنهم قالوا إن بعضها قسما من العلم، ولکن هناک من أنکر کونها علما.اتباع بعض الطرق فی العلوم الإنسانیة وکذلک الاعتقاد بعدم وجود ارتباط منطقی بین الحقیقة والمبدأ، قد أدی إلی تمهید الأرضیة لإنکار العلوم الإنسانیة الآمرة. ومن هذا المنطلق فإن نقد العاملین المذکورین من شأنه أن یفسح المجال للاعتقاد بالعلوم الإسلامیة الآمرة.یقوم الباحثان فی هذه المقالة بنقد وتحلیل الأدلة التی طرحها منکروا العلوم الإنسانیة الآمرة، وذلک بعد بیان طبیعتها وخصائصها.