معرفت اخلاقی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:4 (پیاپی 12) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:نظریه امر الهی از نظریه های معروف فلسفه اخلاق است. این نظریه از دیرباز هجمه انتقادهای پرشماری بوده است. رابرت آدامز به دفاع از این نظریه پرداخته و تقریر جدیدی از آن عرضه کرده است. در حالی که روش مدافعان نظریه امر الهی سنتی روشی متافیزیکی است، روش آدامز در دفاع از آن روش سمانتیکی است. آدامز، برخلاف نظریه امر الهی سنتی، معتقد است که مفاهیم اخلاقی واقعیت عینی دارند. ازاین رو به امر الهی وابسته نیستند؛ اما الزامات اخلاقی وابسته به اوامر الهی اند. دلیل وی برای اثبات این مطلب، این همانی الزامات اخلاقی با اوامر الهی است. از دیدگاه این مقاله مهم ترین اشکال نظریه آدامز این است که با وجود پذیرفتن واقعیات عینی مفاهیم اخلاقی، الزامات اخلاقی را از آنها استنتاج شدنی نمی داند.   چکیده عربی:نظریة (الأمر الإلهی) هی إحدی النظریات المعروفة فی فلسفة الأخلاق، ومنذ القدم کانت عرضة لانتقادات عدیدة، وقد قام روبرت آدمز بالدفاع عنها وطرح تقریرا جدیدا حولها، فی حین أن أسلوب المدافعین عن نظریة الأمر الإلهی التقلدیة هو أسلوب ما وراء طبیعی، لکن أسلوب آدمز فی الدفاع عنها هو أسلوب دلالی. فرأیه یتعارض مع نظریة الأمر الإلهی التقلیدی کونه یعتقد بأن المفاهیم الأخلاقیة تحظی بحقیقة عینیة، لذا فهی لا ترتبط بالأمر الإلهی ولکنه یعتقد بأن الإلزامات الأخلاقیة تتعلق بالأوامر الإلهیة. وبرهانه علی ذلک هو انسجام الإلزامات الأخلاقیة مع الأوامر الإلهیة. وأهم مؤاخذة علی نظریة آدمز هی عدم إمکان استنتاج الإلزامات الأخلاقیة من المفاهیم الأخلاقیة رغم قبول حقائقها العینیة.

چکیده فارسی:مسوولیت اخلاقی، که در معرض بازخواست بودن نسبت به وظایف اخلاقی است، در مکتب اسلام، در برابر خداوند معنا پیدا می کند. مهمترین بحث مرتبط با این موضوع، بحث از مبانی نظری آن است. این مبانی شامل مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، ارزش شناختی و جامعه شناختی است.هدف این تحقیق، بررسی خاستگاه جامعه شناختی مسوولیت اخلاقی انسان است. از جمله این مبانی، می توان به اجتماعی بودن انسان، اصالت فرد و اعتباریت جامعه، رابطه متقابل فرد و جامعه و قانون مندی امور اجتماعی اشاره نمود. با بهره گیری از مبانی جامعه شناختی و مباحثی چون تکلیف اخلاقی، حق اخلاقی و تلازم آن با تکلیف، همچنین تلازم میان تکلیف و مسوولیت، می توان اصل مسوولیت اخلاقی انسان را برهانی و بر اساس آن تبیین نمود. ابتدا مبانی مرتبط با بحث مسوولیت را استخراج نموده، سپس بر اساس آنها برهانی تنظیم خواهد شد. روش بحث در این پژوهش، روش کتابخانه ای و تحلیلی عقلی به همراه استدلال برهانی است.   چکیده عربی:المسؤولیة الأخلاقیة التی هی عرضة للاستفسار فی مجال الوظائف الأخلاقیة، تحظی بمعنی خاص أمام الله تعالی فی المدرسة الإسلامیة. و أهم مبحث یتعلق بهذه المسؤولیة هو دراسة أصولها النظریة، وهذه الأصول تتضمن المعرفة الوجودیة والوجودیة الإنسانیة والمعرفة المبدئیة والمعرفة الاجتماعیة. الهدف من تدوین هذا البحث هو دراسة منشأ المعرفة الاجتماعیة للمسؤولیة الأخلاقیة لدی الإنسان. ومن هذه الأصول: النزعة الاجتماعیة للإنسان، أصالة الفرد و اعتباریة المجتمع، العلاقة المتبادلة بین الفرد والمجتمع، قانونیة الشؤون الاجتماعیة. وعبر استثمار الأصول المعرفیة الاجتماعیة وبعض الأبحاث، کالتکلیف الأخلاقی والحق الأخلاقی وملازمته للتکلیف، وأیضا الملازمة بین التکلیف والمسؤولیة، یمکن بیان أصل المسؤولیة الأخلاقیة للإنسان بشکل مبرهن. قام الباحث فی هذه المقالة باستکشاف الأصول المتعلقة بمبحث المسؤولیة الأخلاقیة أولا، ثم نظم برهانا علی أساسها، حیث اتبع منهجا مکتبیا تحلیلیا عقلیا إضافة إلی الاستدلال البرهانی.

چکیده فارسی:این مقاله با هدف بررسی تحلیلی اصول تربیت اخلاقی و اصول تربیت عرفانی به معنای قواعد تجویزی، عام و کلی ای که در فرایند تحول اخلاقی و عرفانی به کار گرفته می شود، و تعیین میزان انطباق و عدم انطباق آنها با یکدیگر سامان یافته است. پرسش اصلی این است که اصول و قواعد کلی حاکم بر دو فرایند تربیت عرفانی و اخلاقی به چه میزان انطباق دارند. روش پژوهش، روش کتابخانه ای و تحلیل محتوای کتب اخلاقی، و عمدتا عرفان عملی و استنطاق این متون برای به دست آوردن اصول تربیتی و مقایسه آن دو دسته اصول بود. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که علی رغم اینکه ماهیت تربیتی دو فرایند تربیت عرفانی و اخلاقی، اقتضای اصول مشترکی مانند تدریج، شریعت محوری و ترابط تاثیری ظاهر و باطن را دارند، اما در بخشی از اصول ناهمپوشان هستند. دو اصل توده محوری و پرورش تعقل اخلاقی از اصول مختص تربیت اخلاقی و اصول فردمحوری، ترتب اندراجی، انحلال فردیت و لزوم مرشد محوری از اصول مختص تربیت عرفانی شناخته شد.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو دراسة و تحلیل أصول التربیة الأخلاقیة وأصول التربیة العرفانیة التی تعنی القواعد التجویزیة والعامة والکلیة التی یعتمد علیها فی عملیة التحول الأخلاقی والعرفانی. کما یقوم الباحث بتحدید مستوی انطباقها أو عدم انطباقها علی بعضها. والسؤال الأساسی المطروح فیها هو: ما مدی انطباق الأصول والقواعد الکلیة الحاکمة علی عملیتی التربیة العرفانیة والأخلاقیة؟ أما منهج البحث المعتمد فهو مکتبی تم الاعتماد فیه علی تحلیل مضامین الکتب الأخلاقیة، ولا سیما کتب العرفان العملی، حیث اعتمد علیها لأجل استنتاج الأصول التربویة والمقارنة بین الأصول العرفانیة والأخلاقیة. و قد أثبتت نتائج البحث أنه بالرغم من کون طبیعة التربیة فی عملیتی التربیة العرفانیة والأخلاقیة تتضمن أصولا مشترکة کالتدریج والتمرکز علی الشریعة والارتباط التأثیری ظاهریا وباطنیا، لکن هذین الأصلین غیر متناغمین فی بعض الأصول. یذکر أن أصلی التکتل المحوری وتربیة التعقل الأخلاقی هما من الأصول المختصة بالتربیة الأخلاقیة، أما الأصول فردیة المحور والتربیة المتدرجة و انحلال الفردیة و لزوم محوریة المرشد فهی من الأصول المختصة بالتربیة العرفانیة.

چکیده فارسی:این مقاله با استفاده از روش توصیفی کتابخانه ای و با تکیه بر منابع اسلامی، به شناسایی و طبقه بندی نشانه های صبر بر معصیت در چهار بعد شناختی، هیجانی، انگیزشی و رفتاری پرداخته است. ضمن بررسی نشانگان کلی صبر، به طور ویژه آن دسته از نشانه هایی که می توانند در موقعیت معصیت محقق شوند، شناسایی و تبیین شده اند. نتایج نشان داد که در بعد شناختی سه نشانه، در بعد هیجانی چهار نشانه، در بعد انگیزشی یک نشانه و در بعد رفتاری سه نشانه می تواند حاکی از ویژگی صبر بر معصیت باشند. در پایان مباحثی برای تشخیص ممدوح یا غیرممدوح بودن صبر و شناخت مراتب صبر، حد نصاب نشانه ها برای صدق ویژگی صبر بیان شده است.   چکیده عربی:یتطرق الباحث فی هذه المقالة إلی تشخیص و تصنیف علائم الصبر علی المعصیة فی أربعة أبعاد، هی معرفیة وانفعالیة وتحریکیة وسلوکیة وذلک اعتمادا علی المصادر الإسلامیة وبمنهج تحلیلی مکتبی، فی إطار دراسة العلائم العامة للصبر وتشخیصها وبیانها، ولا سیما العلائم التی یمکن أن تتحقق أثناء المعصیة. و قد أثبتت نتائج البحث وجود ثلاث علائم فی البعد المعرفی وأربع علائم فی البعد الانفعالی وعلامة واحدة فی البعد التحریکی وثلاث علائم فی البعد السلوکی، وهذه العلائم تحکی عن میزة الصبر علی المعصیة. و فی النهایة تطرق الباحث إلی بیان مباحث لتشخیص الممدوح وغیر الممدوح من أنواع الصبر ومعرفة مراتب الصبر وذکر نصاب العلائم المختصة بصدق میزة الصبر.

چکیده فارسی:این مقاله به تبیین ارکان مدینه فاضله فارابی و شرایط رئیس و نایب رییس و سایر حاکمان مدینه و شرایط و صفاتی که وی برای آنها بیان کرده، پرداخته است و با ذکر وظایف مردم در این مدینه و غایت آن، که رسیدن به سعادت در پرتو تعاون، محبت و عدالت است، جایگاه اخلاق را در مدینه فاضله تبیین کرده است. فارابی، راه رسیدن به سعادت و کمال را در زندگی جمعی تحت ریاست حکیم فاضل، که دارای صفات ویژه اخلاقی است، می داند. وظیفه اهالی مدینه را اطاعت محض از ریاست مدینه دانسته است. از نظر وی، اخلاق در همه ارکان مدینه فاضله، یکی از امور اساسی به شمار می رود.   چکیده عربی:قام الباحث فی هذه المقالة ببیان أرکان مدینة الفارابی الفاضلة وذکر شروط الرئیس ونائب الرئیس وسائر حکام هذه المدینة، وشروطهم وصفاتهم، کما تطرق إلی بیان مکانة الأخلاق فی المدینة الفاضلة من خلال ذکر وظائف الناس فیها وغاتهم التی هی تحقیق السعادة فی رحاب التعاون والمحبة والعدالة. یعتقد الفارابی أن طریق الوصول إلی السعادة والکمال یکمن فی الحیاة الجماعیة التی یرأسها حکیم فاضل یتمتع بصفات أخلاقیة خاصة، ویری أن واجب أهالی المدینة هو الطاعة المحضة لرئاسة مدینتهم، وحسب رأیه فإن الأخلاق تعد واحدة من الأمور الأساسیة فی جمیع أرکان المدینة الفاضلة.

چکیده فارسی:گنجینه روایات معصومان (ع) سرشار از روایاتی است که به مسائل مهم اجتماعی همچون آداب مهمانی می پردازد. مهمانی دادن و به مهمانی رفتن، سبب انس و الفت میان امت اسلامی شده، اتحاد و برادری را ایجاد می کند؛ ازاین رو، در دین اسلام توصیه های فراوانی به مهمانی دادن و دعوت از مهمان شده است. میزبان و مهمان دو طرف این رفتار اجتماعی اند و هریک وظایفی در قبال دیگری دارد. برخی وظایف میزبان، در روایات اسلامی چنین بیان شده است: اکرام و استقبال از مهمان، پذیرایی کافی و مناسب از وی، غذا خوردن با مهمان، پرهیز از به کار گرفتن مهمان و بدرقه کردن وی. اما وظایف مهمان در برابر میزبان عبارت است از همراه نبردن غیر مدعو، نشستن در جایگاه تعیین شده از سوی میزبان، کوتاه کردن زمان مهمانی، نگاه داشتن چشم، تجسس نکردن و رازداری مسائل خانوادگی میزبان.   چکیده عربی:إن موسوعة روایات المعصومین (ع) الثمینة تزخر بالروایات التی تتطرق إلی المسائل الاجتماعیة الهامة، کآداب الضیافة. وبالطبع فإن الاستضافة والذهاب للضیافة قد أصبحا سببا للأنس والألفة بین أبناء الأمة الإسلامیة، وهما یؤدیان إلی الأخوة والوحدة، لذا فإن الدین الإسلامی یزخر بالوصایا التی تحفز المسلمین علی دعوة الضیف والذهاب إلی الضیافة. فالضیف والمستضیف هما طرفا هذا السلوک الاجتماعی، ولکل واحد منهما واجبات تجاه الآخر. وقد تم بیان بعض واجبات المستضیف بالنسبة إلی الضیف فی الروایات الإسلامیة کما یلی: الإکرام، حسن الاستقبال، تقدیم الطعام المناسب بکمیة کافیة، تناول الطعام معه، اجتناب تسخیره فی عمل شیء ما، تشییعه عند تودیعه. وأما بعض واجبات الضیف بالنسبة إلی المستضیف فی الروایات فهی عبارة عن: عدم اصطحاب من لم تتم دعوته، الجلوس فی المکان الذی یعین له من قبل المستضیف، عدم المکوث طویلا، غض النظر، عدم التجسس، کتمان الأسرار العائلیة للمستضیف.

چکیده فارسی:تکریم مهمان یکی از مولفه های اخلاق اسلامی بوده و در بسیاری از کتب اندیشمندان، آیات و روایات اسلامی بر آن تاکید شده است. با نگاهی عمیق به ساختار فضایی خانه های سنتی ایران، می توان توجه به تکریم و بزرگداشت مهمان را در آن به شکل ملموسی مشاهده کرد. هدف این پژوهش، تحلیل و بررسی جلوه یکی از مولفه های اخلاق اسلامی یعنی تکریم مهمان در ساختار فضایی خانه های سنتی ایران می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. ابتدا از طریق شیوه های تحقیق کتابخانه ای، مفهوم تکریم مهمان از کتب برخی صاحب نظران، اندیشمندان و آیات و روایات اسلامی استخراج شده، سپس جلوه تکریم مهمان در ساختار فضایی خانه های سنتی ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.   چکیده عربی:إن إکرام الضیف هو أحد أصول الأخلاق الإسلامیة حیث تم التأکید علیه فی الکثیر من مؤلفات العلماء والآیات والأحادیث الإسلامیة. و لو أمعنا النظر فی الهیکل المکانی للمنازل التقلیدیة فی إیران لوجدنا فیها ما یدل علی الاهتمام بإکرام الضیف وتقدیره بشکل ملموس. الهدف من تدوین هذه المقالة هو دراسة و تحلیل مظاهر أحد الأصول الأخلاقیة الإسلامیة، أی إکرام الضیف فی الهیکل المکانی للمنازل التقلیدیة فی إیران، ومنهج البحث الذی اتبعه الباحثان هو نظری - تحلیلی إذ قاما فی بادئ الأمر باستکشاف مفهوم إکرام الضیف اعتمادا علی مؤلفات بعض العلماء والمفکرین والآیات والأحادیث الإسلامیة عن طریق مناهج بحث مکتبیة، ثم تطرقا إلی دراسة و تحلیل مظاهر إکرام الضیف فی الهیکل المکانی للمنازل التقلیدیة فی إیران.