مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی(مطالعات راهبردی جهانی شدن)
سال:1394 | دوره:6 | شماره:16 (پیاپی 19) |تعداد مقالات:8

اندیشه ی گذار از جهانی شدن، سال هاست که در حوزه ی نخبگی و آکادمیک – به ویژه در غرب-مطرح است. این موضوع اگرچه در بنیان خود، اقتصاد محور است، اما دارای مبانی فرهنگی و هویتی جدّی ای نیز هست. در فرایند این گذار، در مؤلّفه ها، اصول، نشانه ها، مدلول ها و مصادیق، فرایندها، ساختارها و رویکردها، بازخوانی هایی اساسی صورت گرفته است. یکی از این مفاهیم که در گذار به عصر پَساجهانی شدن دستخوش تحول بسیار شده، امر سیاسی یا سیاست است. بر پایه ی فرضیه و مدّعای این نوشتار، در شرایط گذار کنونی و در سایه ی نمودیابی عصری که شاید بتوان آن را پَسامدرنیسم متأخر یا پَساپسامدرن نامید، امر سیاسی در دو حوزه ی نظر و عمل، معنایی متفاوت از ادوار گذشته یافته است. در این صورت بندی جدید، این اصل در بافتاری متکثّر، هویّت پایه، جامعه محور، غیرساختاری و فراگیر، فهم می شود. نوشتار پیش رو بر آن است تا با بازخوانی آرا و خوانش ویژه ی ژاک رانسیر از امر سیاسی، به درکی متناسب و گویا از این مفهوم در عصر پَساجهانی شدن دست بیابد. رانسیر، نماینده ی طیف نوینی از پژوهشگران سیاسی-اجتماعی است که می کوشد تا به گونه ای سیستماتیک با طرح مفاهیمی هم چون پولیس، فهم ساختاری از دموکراسی، پَسادموکراسی، عدالت، الیگارشی، مبانی زیبایی شناسانه ی سیاست، سیاست راستین، کهن سیاست، فراسیاست، پَساسیاست و. . .، مفهوم امر سیاسی را باتوجه به الزامات نخبگی و مبانی انضمامی سیاسی-اجتماعی عصر گذار از جهانی شدن فهم نموده و تئوریزه نماید.

روابط ایران و اروپا که نتیجه ی سیاست خارجی متقابل آن هاست، و در چند دهه ی اخیر با فراز و فرودهای گوناگونی روبرو بود، با پیروزی انقلاب اسلامی به شدّت تیره شد. اوج تیرگی روابط مزبور، در دوران جنگ 8 ساله ی عراق علیه ایران، به دلیل حمایت های همه جانبه ای که کشورهای اروپایی از عراق می نمودند، به اوج خود رسید. پس از پایان جنگ تحمیلی، دولت سازندگی تلاش کرد تا ضمن بازسازی خرابی های گسترده ی ناشی از جنگ، روابط خارجی ایران را نیز ساماندهی کند. در این چارچوب، گفت وگوهای انتقادی با اروپا آغاز شد که با رخداد میکونوس، گفت وگوهای مذکور متوقف گردید و تمامی کشورهای عضو اتحادیه ی اروپا با اتخاذ سیاستی واحد در قبال جمهوری اسلامی ایران، سفرای خود را از این کشور فرا خواندند. با برگزاری هفتمین دوره ی انتخابات ریاست جمهوری در دوم خرداد 1376، سیدمحمد خاتمی به ریاست جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. با روی کار آمدن دولت اصلاحات و تفاوت معنادار گفتمان دولت مذکور در عرصه های داخلی و بین المللی نسبت به گذشته و اتخاذ سیاست ها و راهبردهایی جدید نظیر سیاست تنش زدایی و اعتمادسازی، ائتلاف برای صلح و گفت وگوی تمدن ها، موجبات بهبود روابط خارجی ایران از جمله با اتحادیه ی اروپا فراهم شد. در این پژوهش، تلاش گردیده تا چرایی موفقیت نسبی دولت اصلاحات در زمینه ی بهبود روابط ایران و اتحادیه ی اروپا، تبیین و تحلیل شود. برای این منظور، نظریه ی سازه انگاری که بر مفاهیم مهمی همچون انگاره ها، هویت، گفتمان، باورهای بین الاذهانی و. . . . . که به طورکلی بر ساختارهای اجتماعی و معنوی روابط بین الملل تأکید دارد، به عنوان چارچوب نظری تحقیق انتخاب شد. بر اساس آموزه های مکتب سازه انگاری، ساختارهای اجتماعی و معنوی روابط بین الملل، نقش مؤثری در بهبود روابط ایران و اروپا در زمان دولت اصلاحات ایفا کردند، به نحوی که گفتمان فرهنگی، اخلاق گرا و صلح محور دولت اصلاحات که بر تعامل، گفت وگو، احترام متقابل و مدارا به جای ستیز و نزاع در صحنه ی بین المللی تأکید داشت، سبب گردید تا میان ایران و اروپا، نوعی باور بین الاذهانی و درک متقابل شکل گیرد و باعث بهبود و روابط آن ها شود.

بین تحوّل و تکامل جنبش های اجتماعی در جوامع غربی و تطوّر نظام سرمایه داری در دهه های اخیر، رابطه ا ی درهم تنیده وجود دارد. خصلت این جنبش ها در نظام اقتصاد سیاسی بین الملل بعد از جنگ دوم جهانی تا 1970، غالباً هویتی-فرهنگی بوده و بر نیازها و مطالبات فرامادی متمرکز بوده اند. جنبش های طرفدار محیط زیست، دانشجویی و جنبش زنان، در شمار این نیروهای اجتماعی فعال در برهه ی یاد شده محسوب می شوند. با وقوع بحران ساختاری در نظام سرمایه داری طی سال های دهه ی 1970 و تطوّر این نظام در قالب تقسیم کار و مدل نوینی از انباشت سرمایه یعنی شیوه ی تولید پسافوردیسم و تحرک سرمایه و تکنولوژی در مقابل نیروهای اجتماعی ضد سیستم، از یک سو زمینه برای جهانی شدن سرمایه و ساختار نوینی از تولید و انباشت فراهم شده، و از دیگر سو، قاطبه ی نیروهای اجتماعی ناراضی نیز متناسب با منطق عملکرد سرمایه و در واکنش به بحران های اخیر آن، خصلت متفاوتی به خود گرفته اند. در این راستا، پرسشی که مقاله ی حاضر را راهبری می کند، این است که جهانی شدن چه تأثیری بر ماهیت جنبش های اجتماعی موجود در جوامع پیشرفته ی غربی بر جای گذاشته است؟ فرضیه ای که در چارچوب نظریه ی دگرگونی ارزشی رونالد اینگلهارت طراحی گردیده، این است که جهانی شدن، زمینه ساز تحوّل ماهیت هویتی-فرهنگی جنبش های اجتماعی دوران جنگ سرد به جنبش های اقتصادی – مادی گرا در دوره ی پساجنگ سرد بوده است. پژوهش حاضر، تحقیقی کاربردی محسوب می شود که با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانه ای انجام گرفته است.

جهانی شدن، فرآیندی پیشرونده و نیرومند است که با به چالش کشیدن قدرت دولت در کلیه ی ابعاد سیاسی، اقتصادی، تکنولوژیک و فرهنگی، فرصت ها و تهدیدهایی را در عرصه ی سیاست گذاری به دنبال می آورد. نظریه پردازان جهانی شدن بر این باورند که انقلاب اطلاعات، موجب گردیده که بُعد فرهنگی جهانی شدن به قدرت مندترین و گسترده ترین رُکن آن تبدیل شده، و روند سیاست گذاری فرهنگی در کشورها را به چالش کشیده و مواضع و واکنش ها ی متفاوتی را به همراه داشته باشد. در این میان، بررسی واکنش ها و مواضع فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به علت هویت فرهنگی انقلاب آن، از اهمیتی ویژه برخوردار است. با توجه به تغییراتی که در مواضع دولت مردان ایرانی در قبال این پدیده ی عظیم مشاهده می شود، این مقاله بر آن است تا از منظر جامعه شناختی و در چارچوب نظریه ی ساختار– کارگزار، موضوع مذکور را در سه دوره ی ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی و محمود احمدی نژاد مورد بررسی قرار دهد. سؤال اصلی مقاله این است که نقش تعاملی ساختار-کارگزار در قبال فرایند جهانی شدن فرهنگ و شکل گیری مواضع فرهنگی دولت ها ی بعد جنگ، چگونه بوده است؟ بر اساس همین سؤال، این فرضیه ارائه گردیده که مواضع فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قبال فرایند جهانی شدن فرهنگ در سه دوره ی مذکور با توجه به تئوری ساختار-کارگزار، متغیر بوده است. با توجه به این که هدف پژوهش، بررسی علمی میان ساختار– کارگزار و مواضع فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قبال فرایند جهانی شدن است، طبیعتا نوع پژوهش، توصیفی– تبیینی است که با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای-اسنادی، منابع و داده های مختلف، جمع آوری و مورد تحلیل قرار می گیرد.

بحران اقتصاد جهانی که از میانه ی دهه ی نخست هزاره ی سوم با ورشکستگی بانکی و به دنبال آن بحران مالی در آمریکا آغاز شد، به سرعت سایر نقاط جهان را درنوردید. در این میان، اروپا بیش از سایر نقاط جهان درگیر این بحران شد و همچنان نیز از تبعات منفی آن رنج می برد. هر روز بر تعداد کشورهایی که در گرداب بحران اقتصادی قاره ی سبز می افتند، اضافه می گردد. پیامدهای بحران مالی و اقتصادی اروپا که خود متأثر از بحران اقتصاد جهانی بود، به حوزه ی اقتصاد محدود نمانده و عرصه ی سیاست را نیز درگیر خود ساخته است. بر این اساس، پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که بحران اقتصاد جهانی و به دنبال آن بحران اقتصادی اروپا، چه تأثیر ی بر میزان اعتماد شهروندان اروپایی به نظام های دموکراتیک این کشورها داشته است؟ در پاسخ به این سئوال، فرضیه ی اصلی مقاله این است که میان بحران مالی، اقتصادی اروپا و اعتماد شهروندان اروپایی به نظام های سیاسی خود، رابطه ای مستقیم وجود دارد و این بحران، موجب شکل گیری نوعی بی اعتمادی در میان شهروندان اروپایی نسبت به سیاست های نئولیبرالیستی کشورهای اتحادیه ی اروپا و در نهایت تضعیف مفروضات بنیادین نظام های دموکراتیک این کشورها گردیده است. روش پژوهش کیفی از نوع تبیین علّی و روش گردآوری اطلاعات به شیوه ی کتابخانه ای و نیز بهره گیری از داده های مجازی است؛ به عبارت دقیق تر، جهت آزمون فرضیه و سنجش میزان ارتباط و تأثیر گذاری متغیر مستقل بر متغیر وابسته، از داده های آماری در کنار تحلیل استنباطی بهره گرفته می شود.

جهانی شدن، پدیده ای است که بروز آن در عصر حاضر موجب تغییر و تحولات بسیاری در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در عرصه ی بین الملل شده است. بر این اساس، این پدیده به یکی از چالش های مهم پیش روی سیاست گذاران بخش سلامت تبدیل شده است. اگرچه مطالعات متعددی در زمینه ی اهمیت و تأثیرات جهانی شدن بر سلامت انجام گردیده، اما همچنان در مورد تأثیراتی که پدیده ی مزبور بر سلامت می گذارد و سیاست هایی که می باید در قبال آن اعمال شود، اتفاق نظر وجود ندارد. در این مطالعه، هدف، بررسی اثر جهانی شدن بر سلامت افراد جامعه با استفاده از یک نمونهی 144 کشوری از کشورهای در حال توسعه در دوره ی زمانی 2009-1970 است. روش شناسی تحقیق، رگرسیون مبتنی بر داده های پانل و با به کارگیری نرم افزار Ststs11 می باشد. بدین منظور از سه متغیر نرخ مرگ و میر کودکان، نرخ مرگ و میر زیر 5 سال و متوسط امید به زندگی در بدو تولد به عنوان شاخص های سلامت بهره مند گردیده، و از سه متغیر جهانی شدن اقتصادی، جهانی شدن اجتماعی و جهانی شدن سیاسی به عنوان شاخص جهانی شدن استفاده شده است. علاوه بر این ها، دو متغیر تعداد پزشکان به ازای هر 1000 نفر و تولید ناخالص داخلی به ازای هر واحد سرمایه، به عنوان متغیرهای کنترل به کار گرفته شده اند.

فساد اداری، پدیده ای است که کم و بیش در کلیه ی کشورهای جهان وجود دارد. با این حال، نوع، شکل، میزان و گستردگی آن در هر کشور متفاوت است. امروزه فساد اداری و مالی به یک معضل جهانی مبدل شده و دولت ها آگاهند که فساد باعث آسیب های بسیاری می شود و هیچ حد و مرزی هم نمی شناسد. این معضل، اقتصاد داخلی را فلج و جریان توسعه را مختل می سازد؛ بنابراین به منظور مبارزه با فساد و کنترل آن ضروری است به صورت علمی، عوامل مؤثر بر فساد شناسایی شود. هدف اصلی این مطالعه، بررسی تأثیر جهانی شدن با استفاده از شاخص جدید و جامع جهانی شدن اقتصاد (KOF) بر فساد اداری در کشورهای منطقه ی خاورمیانه و شمال آفریقا طی سال های 2010-1995 می باشد. برای این منظور از شاخص ادراک فساد برای اندازه گیری فساد اداری (کاهش فساد اداری) در این گروه کشورها استفاده شده است. مدل تحقیق با استفاده از فنون اقتصادسنجی پانلی مانند ریشه ی واحد پانلی، هم انباشتگی پانلی و الگوی اثرات ثابت روش حداقل مربعات تعمیم یافته، تخمین زده شده است. نتایج حاصل از این مطالعه دلالت بر این دارد که جهانی شدن تأثیر منفی و معناداری بر شاخص ادراک فساد (کاهش فساد اداری) در کشورهای مورد بررسی داشته است. علاوه بر این، شاخص توسعه ی اقتصادی، حقوق مالکیت، دموکراسی و سرمایه ی انسانی، اثر مثبت و معنادار و تورم، و شاخص جمعیت و نرخ پس انداز، اثر منفی و معناداری بر شاخص ادراک فساد (کاهش فساد اداری) داشته اند.

این پژوهش تلاش می کند به نقش احتمالی شبکه های ماهواره ای بر شکل گیری تصور جوانان از ازدواج بپردازد و مشخص نماید تا چه اندازه برنامه های شبکه های ماهواره ای توانسته در نگاه جوانان تهرانی در امرازدواج مؤثّر باشد. در این پژوهش، نظریات تأثیر رسانه ها مرور شده، از این میان، نظریه ی «کاشت» انتخاب گردیده که بر آثار درازمدت و تدریجی رسانه ها به ویژه تلویزیون بر شکل گیری تصویر ذهنی مخاطبان از دنیای اطراف و مفهوم سازی آنان از واقعیت اجتماعی، تأکید می کند. برای انجام این پژوهش از تلفیق دو روش تحقیق کیفی و کمّی بهره گرفته شده است. در ابتدا مصاحبه های عمقی با 9 نفر از جوانان تهرانی 18 تا 29 سال انجام شده و بعد از تحلیل محتوای کیفی این مصاحبه ها، گزاره هایی استخراج شد که پرسشنامه ی پژوهشِ کمّی را شکل داد. جامعه ی آماری این پژوهش را جوانان تهرانی 18تا 29 سال تشکیل می دهند که 306 نفر از آن ها به عنوان جمعیت نمونه، براساس نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، انتخاب شدند. تحلیل داده ها و نتایج به دست آمده، فرضیه های این پژوهش را تأیید می کند که بر اساس آن، ماهواره توانسته بر تغییر انگاره های ذهنی جوانان از ازدواج مؤثّر باشد، ضمن این که توجه آن ها را به مسایل جنسی نیز جلب نماید. به نظر می رسد تماشای ماهواره بر الگوی انتخاب همسر در بین جوانان تهرانی تأثیرگذار بوده و میان الگوی همسرگزینی آن ها نوعی همنوایی ایجاد کرده است؛ همچنین تفاوت اندکی در تأثیری که ماهواره بر انگاره های زنان و مردان جوان از ازدواج داشته، قابل مشاهده است.