برنامه ریزی منطقه ای
سال:1391 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:8

توسعه روستایی از عوامل مختلفی نشات می گیرد که یکی از آنها مسکن مطلوب می باشد. مسکن به مثابه واحد تسهیلات فیزیکی یا به عنوان کالایی اقتصادی و پر دوام است که نقش اجتماعی یا جمعی نیز دارد. از این رو هدف اصلی این پژوهش ارزیابی شاخص ها و نماگرهای تبیین کننده پایداری اجتماعی مسکن در مناطق روستایی است که به صورت مطالعه موردی در مناطق روستایی شهرستان ازنا صورت گرفته است. روش تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی و پیمایشی می باشد. برای گردآوری داده ها از دو روش کتابخانه ای- اسنادی و از روش میدانی همچون مشاهده و پرسشنامه استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق سرپرستان خانوارهای واحدهای مسکونی مناطق روستایی شهرستان ازنا می باشد که با استفاده از فرمول کوکران نمونه ای به حجم 239 نفر از بین آنها به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب گردیده و با ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفته اند. به منظور سنجش ضریب اعتبار پرسشنامه آزمون پیش آهنگی انجام گرفت که ضریب اطمینان آلفای کرونباخ آن بیش از 0.77 درصد بدست آمد. نتایج حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که شاخص های «میزان تاثیر واحدهای مسکونی روستایی در تولید مواد زاید» و «میزان تاثیر واحدهای مسکونی روستایی در تخریب منابع طبیعی» در شرایط پایین تر از حد متوسط پایداری می باشند و بطورکلی پایداری اجتماعی مساکن روستایی منطقه در شرایط پایینی قرار دارد.

امروزه رونق اقتصادی کشور و تامین منافع کل جمعیت ایران بی ارتباط با توسعه فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و تولیدی روستائیان نیست. به این لحاظ هرگونه برنامه ریزی در نواحی روستایی دارای اهمیت و ضرورت بسیار است. در این راستا جوامع روستایی اگرچه یکپارچه و بی دغدغه به نظر می رسد اما مطالعات اخیر ناپایداری ها و آشفتگی هایی را در این جوامع نشان داده است و نگرانی روستائیان به یک مساله حاد در بخش معیشتی روستاها تبدیل شده است. جامعه روستایی بخصوص کشاورزان در معرض نگرانی و استرس های بی شماری قرار دارند که تغییرات ناگهانی در محیط کار، بلایای طبیعی، نگرانی های زمان کاشت، داشت و برداشت محصول، شرایط آب و هوایی نامساعد، سیاستهای دولت و .... بخشی از این موارد است. مقاله حاضر به شیوه تحلیلی و با انجام مطالعات میدانی و پیمایشی به بررسی عوامل نگران کننده کشاورزان روستایی شهرستان داراب پرداخته است. جامعه آماری پژوهش شامل 725 خانوار از 15 روستای منطقه می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که عوامل طبیعی نسبت به سایر عوامل تاثیر بیشتری در بروز استرس در نزد کشاورزان روستایی داشته است. همچنین بین عوامل اقتصادی، طبیعی و جغرافیایی تفاوت معناداری به لحاظ آماری وجود دارد. در صورتی که بین عوامل اقتصادی و اجتماعی تفاوت معناداری وحود ندارد. در نهایت برآورد گردید که جهت مقابله با عوامل نگران کننده کشاورزان بهتر است تحقیقات دامنه داری انجام گیرد تا افزایش بهره وری را در بعد اقتصادی و اجتماعی تقویت نماید.

از دهه 1970 م. به این سو راهبرد صنعتی سازی روستاها به عنوان راهکاری با کارکرد اقتصادی که زمینه دستیابی به پیشرفت و توسعه روستایی را امکان پذیر می سازد، مورد توجه برنامه ریزان توسعه روستایی قرار گرفت. مدیریت صنایع هنگامی موفق ارزیابی می شود که علاوه بر کارآیی اقتصادی، همراه و سازگار با اصول حفاظت از محیط زیست باشد. پژوهش حاضر با انتخاب صنایع تولید پوشاک قهرود به عنوان نمونه موردی که طی سه دهه گذشته به رغم معضلات بازارهای داخلی و خارجی، موفقیت های قابل توجهی در زمینه اقتصادی، از نظر توسعه صادرات و ایجاد اشتغال برای جوانان روستایی دست یافته؛ درصدد است تا با بکارگیری روش شناسی کیفی و کمی، وضعیت صنایع تولید پوشاک قهرود را از دیدگاه حفاظت محیط زیست تحلیل و بررسی نماید. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی و ابزارهای اصلی تحقیق نیز مصاحبه، پرسشنامه و مشاهده است. جامعه آماری پژوهش در 2 سطح شامل 1- مدیران وکارکنان صنایع تولید پوشاک قهرود و 2- مردم محلی است. به طوری که، 18 نفر از مدیران و کارکنان صنایع مورد مطالعه، و 35 نفر از مردم محلی به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. داده های بدست آمده در سطح نخست برای مقایسه و تحلیل وضعیت صنایع تولید پوشاک قهرود با شاخص های صنایع سبز، و داده های بدست آمده از سطح دوم برای آگاهی از دیدگاه مردم محلی درباره موضوع تحقیق به کار رفت. یافته های تحقیق نشان می دهد که: صنایع تولید پوشاک قهرود به علت بهره گیری از مدیریت کارآمد، وابستگی اندک به سوخت های فسیلی و سایر مواد آلاینده با دیدگاه حفاظت محیط زیست سازگاری مناسبی دارد. همچنین موجب توسعه فضای سبز در روستا، بهبود سیستم دفن زباله و دفع فاضلاب، استفاده بهینه از انرژی و منابع طبیعی، کمک به توسعه پروژه های عمرانی روستا، بهبود روند اجرایی طرح هادی روستایی، ساخت واحدهای مسکونی مناسب در روستا و فقرزدایی از طریق ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد شده است.

با الگوی وارداتی برنامه ریزی شهری، بسیاری از ساختارهای فضایی شهر کهن اسلامی که در سرزمین ایران استقرار یافته بودند؛ دچار دگرگونی شده اند. شهر ری نیز از این تغییرات بی نصیب نمانده و دچار تحولات فراوانی در کالبد و بافت خود شده است. این پژوهش به دنبال شناخت مشخصه های هویت کالبدی شهر اسلامی (مسجد، بازار و محله) در شهر ری است. این مقاله سعی دارد به الگوی متداول از عناصر شهر اسلامی دست یافته و کارکرد آنها را تبیین نماید. همچنین به این سوال پاسخ دهد که آیا می توان شهر ری را به لحاظ مشخصه های کالبدی به عنوان شهری با هویت اسلامی شناخت؟ روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است و با روش های اسنادی و مطالعات میدانی (از قبیل مشاهده) اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است. یافته ها نشان می دهد که شهر ری در طول تاریخ تحول خود کارکردهای شهر اسلامی را به عنوان مرکز سیاسی، مذهبی و اداری از خود نشان داده است. در زمان کنونی نیز همین کارکردها را با چهره ای امروزین بازتاب می دهد. همچنین نتایج نشان می دهد که مشخصه های کالبدی شهر اسلامی در شهر ری قابل بازشناسی هستند و شهر ری در سرزمین ایران هویت یک شهر اسلامی را از نظر عناصر کالبدی داراست و کارکردهای لازم را ارائه می دهد.

شهرنشینی در ایران امنیت آب، غذا و انرژی را تهدید می نماید. همچنین دلیل اصلی شهرنشینی و گسترش شهرها مهاجرت از مناطق روستایی به شهری است. در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی روند شهرنشینی در شهر شیراز از سال 1335 تا 1385 و تاثیر این گسترش بر امنیت غذا، آب و مصرف انرژی شهروندان مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. شهر شیراز در جنوب ایران دارای جمعیت 170659 نفر در سال 1335 و 1351181 نفر در سال 1384 بوده است. بنابراین جمعیت شیراز در این بازه 8 برابر گردیده است. این مطلب مهاجرت بسیار و رشد سریع شهرنشینی را نشان می دهد. همچنین در سال 1335 مساحت شهر 894 هکتار بود و به باغهای زیبای 1565 هکتاری و زمین های زراعی، حاصلخیز و مراتعی 35714 هکتاری مزین بود و در سال 1368 مساحت باغهای شیراز به 5962 هکتار رشد نمود. در سال 1385 مساحت شهر 21 برابرگردید و این شهرنشینی سریع نه تنها 2987 هکتار از باغها را بلعید، بلکه 18000 هکتار از زمین های زراعی، حاصلخیز و مراتع را نیز ناپدید کرد. بنابراین تغییر کاربری زمین در شیراز بدلیل شهرنشینی بسیار زیاد بوده و این مطلب نه تنها به کاهش جدی محصولات کشاورزی و باغی منجر گردیده، بلکه مشکلات بسیاری برای مردم ایجاد نمود. نیاز به آب در همین بازه تقریبا افزایشی 15 برابر داشته و مصرف انرژی الکتریسیته شیراز از سال 1347 تا 1385 افزایشی 70 برابری داشته است. بدین منوال؛ بررسی های اولیه نیاز به تعمق درباره تاثیرگذاری شهرنشینی بر منابع آب، امنیت غذا و مصرف انرژی را نشان می دهد.

طی چند دهه اخیر شهرنشینی در ایران از رشد شتابانی برخوردار بوده است. یکی از پیامدهای این رشد شتابان، شکل گیری حاشیه ها و محلات اسکان غیررسمی در اطراف شهرها است. در شهر کرمانشاه نیز طی دوره مذکور نرخ رشد شهری انفجاری رخ داده و مهاجران زیادی در حاشیه های این شهر بویژه در بزرگترین حاشیه آن یعنی جعفرآباد مستقر شده اند، از یکسو نسبت قابل توجه جمعیت این حاشیه و از سوی دیگر بافت اجتماعی و اقتصادی آن، مطالعه روی این محله را ضروری می نماید. در اینجا موضوعاتی همچون علل مهاجرت، دوره زمانی و منشا جغرافیائی مهاجران، وضعیت تحصیلات، آرزوها و مشکلات در حاشیه ها، وضعیت اقتصادی خانوار و کم و کیف مسکن، بعد خانوار، تعلق شهروندی، آسیب های اجتماعی، رضایت از زندگی در شهر و بطور کلی سیمای اجتماعی- اقتصادی حاشیه جعفرآباد، بررسی شده است. روش مطالعه حاضر پیمایشی مبتنی بر «پرسشنامه محقق ساخته» با حجم نمونه شامل 374 نفر از حاشیه نشینان جعفرآباد کرمانشاه می باشد که با استفاده از نمونه گیری خوشه ای مورد مصاحبه قرار گرفته اند. یافته ها بیانگر آن است که بیش از هفتاد درصد سکنه در خانه های با بیش از 5 نفر زندگی می کنند. نزدیک به تمامی (97 درصد) خانه ها به صورت قولنامه ای تملک شده اند. برخورداری از آب، گاز و برق بسیار بالاست. نرخ بیکاری بالا و ناپایداری شغلی به همراه تنوع مشاغل کارگری ویژگی بارز ساکنان است. عمده اندک درآمد خانوارها صرف خوراک و پوشاک می شود (89 درصد) و هزینه های دیگر مانند درمان ناچیز است. اغلب وضعیت پس از مهاجرت را بهتر ارزیابی کرده اند. علل اقتصادی مهاجرت در رتبه اول مطرح است. شبکه اجتماعی و مهاجرت تبعی بسیار موثر بوده است. رضایت از خدمات شهری و سازمان های متولی متوسط است. نرخ آسیب های اجتماعی بالاست و میزان تعلق شهروندی به نسبت سایر شهرها بالاتر، و تمایل به مشارکت در امور شهر و محله نیز بیشتر است. بر اساس یافته های استنباطی تحقیق نیز بین سابقه سکونت و رضایت از عملکرد نهادهای رسمی همبستگی منفی و ضعیفی وجود داشت اما معنی دار نبود. مسن ترها رضایت بیشتری از عملکرد نهادهای و مشارکت اجتماعی بیشتری نسبت به جوان ترها داشته اند. همچنین بین زنان و مردان در نمونه مورد بررسی از لحاظ نگرش به وجود آسیب های اجتماعی تفاوت معنی داری وجود نداشت اما نگرش به وجود آسیب اجتماعی بر حسب سطح تحصیلات تفاوت وجود داشت یعنی پاسخگویانی که از سطح تحصیلات بالاتری برخوردارند نگرش آنها به وجود آسیب های اجتماعی متفاوت از کسانی است که دارای سطح تحصیلات پائین تری هستند.

فرایند تدوین طرح آمایش منطقه ای شامل شناخت وضعیت موجود، آینده نگری و سیاستگذاری، تدوین استراتژی و مدیریت آمایش می باشد. این فرایند در مطالعات آمایش استانهای کشور بر اساس شرح خدمات مصوب دفتر امور آمایش و توسعه منطقه ای در برخی از استان های کشور اعمال شده است. یکی از مراحل مهم در این فرایند، آینده نگری و تدوین سناریوهای مطرح، انتخاب سناریوی برتر برای دستیابی به اهداف مورد نظر در هر استان می باشد. در این راستا، در مرحله تدوین سناریوهای مختلف بر مبنای شناخت ایجاد شده از استان لرستان و نظرات کارشناسی و مسوولین استان بر اساس شرایط محتمل آینده، سه سناریو وضع موجود، مطلوب و آرمانی جهت برنامه های همه جانبه توسعه تدوین شد. روش انتخابی برای ارزیابی سناریوها با لحاظ معیارهای مطرح شده در قالب سه ماتریس به عنوان یک روش ابداعی در خصوص ارزیابی و انتخاب سناریوی برتر از میان سناریوهای مطرح در مطالعات برنامه ریزی، آمایشی در موضوعات مختلف در این مقاله ارائه می گردد که می تواند در تحقیقات مشابه در طرح های توسعه ای در استان های دیگر به کار گرفته شود. نتایج نشان داد که اجرای سناریوهای وضع مطلوب توسعه استان، تاثیر وزنی قابل توجهی در برابر سناریو وضع موجود خواهد بود و اجرای سناریوهای آرمانی به علت احتمال وقوع و پیاده سازی سناریوها تاثیر وزنی پایین تر از اجرای سناریوهای مطلوب را دارد که در مقایسه با سناریوهای وضع موجود تاثیر بالاتری دارد که نشانگر بهبود وضعیت در استان در بخش های مختلف خواهد بود.

نقش صنعت گردشگری برای ایجاد تعادل بین توسعه پایدار و ارتقا سطح کیفی زندگی جوامع محلی، بسیار با اهمیت و قابل توجه است و به طور موثری می تواند مشکلات جوامع فقیر و کم درآمد را مهار کند. در این تحقیق تلاش شده است تا ضمن تحلیل وضعیت موجود، به بررسی نقاط ضعف، قوت، فرصت ها و تهدیدات استان ایلام در زمینه توسعه صنعت گردشگری پرداخته شود. به این منظور ابتدا با استفاده از داده های به دست آمده از پرسشنامه به تعیین ابعاد چهارگانه مدل SWOT پرداخته شده و بر پایه نتایج به دست آمده، راهبردهایی برای وضعیت های مختلف تعیین گردید و در نهایت با استفاده از ماتریس اندازه گیری کمی، هر یک از راهبردها با استفاده از مولفه های چندگانه مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان داد امتیاز موزون استان ایلام در ماتریس های عوامل خارجی =3.06 (مطلوب) و عوامل داخلی =2.05 می باشد که بدین ترتیب وضعیت کلی استان، در خانه شماره 2 ماتریس ترکیبی قرار می گیرد که بیانگر اتخاذ راهبردهای رشد و توسعه در رابطه با توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام با توجه به گشایش مرز عراق است. همچنین سنجش کمی راهبردها نشان داد از بین راهبردهای تدوین شده، راهبرد تمرکز بر نیازها و دست یابی به پیش شرطهای اصلی توسعه، نظیرگسترش راه ها، ایجاد شبکه ریلی (ST7) و تاکید بر مزیت های اصلی در معرفی موقعیت مرزی استان (ST1) با داشتن بالاترین نمره (به ترتیب 2.3 و 1.66) دارای بیشترین جذابیت، و راهبرد هماهنگی بین دستگاه های اجرایی (ST4) با نمره 0.81 دارای کمترین جذابیت می باشد.