اخلاق زیستی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

اخلاق زیستی رشته ای است که دانش زیست شناختی را با دانش نظام ارزش های انسانی، ترکیب می کند تا پلی میان علوم تجربی و انسانی ساخته، به انسانیت برای بقا، تداوم و بهبود وضع جهان کمک کند.موضوع اخلاق زیستی بررسی موضوعات اخلاقی ناشی از کاربست رشته های زیست شناختی عنوان شده و این رشته ها مشتمل بر پزشکی و سایر حرفه های مراقبت بهداشتی، همچنین سایر علوم زیستی از جمله علوم زیست محیطی، جمعیت شناسی و علوم اجتماعی می باشد.

مقدمه: مساله «رشد اخلاقی» در طول قرن ها از مهم ترین مسایل اجتماعی مورد توجه بوده است. قرآن به عنوان کامل ترین کتاب راهنمای بشر دربردارنده بحث های عمیق اخلاقی است. مسائل اخلاقی در زمان ما اهمیت ویژه ای دارد، چرا که نظریه پردازان مختلفی هر یک بنابر زمینه ایدئولوژیکی و فرهنگی، در این زمینه نظریه پردازی نموده اند و اکثریت آنها نتوانسته اند از زندگی عرفی انسان فراتر رفته و بنیان های روحانی و عقلانی و انگیزشی در اخلاق را که ریشه در خلقت الهی و فطرت آدمی دارد، مورد توجه قرار دهند. مطالعه و بررسی رشد اخلاقی از دیدگاه اسلامی و مبتنی برقرآن کریم نیازمند بررسی گسترده و از ابعاد مختلف می باشد. در این مطالعه سعی شده است به عنوان مقدمه و ورود در این مبحث عظیم، نظریه رشد اخلاقی کولبرگ با رویکرد قرآنی مورد بررسی قرار گیرد.روش کار: این مطالعه از نوع مطالعات مروری است که با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای و اینترنتی انجام شده است و منابع مرتبط با موضوع استخراج گردیده و مورد بررسی قرار گرفته است.یافته ها: از دید قرآن، انسان در طول زندگی از مراحلی با ویژگی های مخصوص آن مرحله می گذرد و این دیدگاه در نظریه رشد شناختی و اخلاقی روان شناسان معاصر از جمله پیاژه و کولبرگ نیز مطرح شده است. از منظر کولبرگ مراحل رشد اخلاقی ثابت و بدون تغییر هستند و استدلال و داوری های اخلاقی با جنبه های شناختی ارتباط دارد. اما از نظر اسلام قوانین و احکام اخلاقی مطلق و واقعی هستند و از این رو در برخی موارد نظریات روان شناسان غربی کاملا متفاوت و حتی متضاد با رویکرد اسلامی است. از جمله اینکه روان شناسان غربی، به تمامیت رشد اخلاقی انسان کمتر توجه دارند و یا چنان متمرکز بر سطوح پایین تحول اخلاق آدمی هستند که سطوح متعالی روحانی و عقلانی در اخلاق را نادیده می گیرند.نتیجه گیری: مهمترین انتقاد به نظریه رشد اخلاقی کولبرگ این است که تا حدی ماهیت چندبعدی حوزه اخلاق را نادیده گرفته است و دچار محدودیت ها و ضعف های نظری است. اتکاء به نظریه های روان شناسی و ابزارهای تهیه شده برای سنجش رشد اخلاق در غرب، با فرهنگ دینی و ملی ما کاملا تطابق ندارد. هرچند در زمینه مباحث رشد اخلاقی از دیدگاه قرآن، کتب ارزشمندی در منابع شیعی یافت می شود، اما مطالعات کمی در زمینه بررسی و نقد نظریه های نشات گرفته از ذهن روان شناسان غربی با رویکرد قرآنی یا اسلامی انجام شده است. بنابراین لازم است که دانشمندان ایرانی به تولید دانش های مبتنی بر بنیادهای دینی و حکمت و فرهنگ اسلامی - ایرانی روی آورند.

هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه بین اخلاق کار اسلامی با تعهد سازمانی و رضایت شغلی در پرستاران استان یزد بود. جامعه آماری این تحقیق را پرستاران بیمارستان های دولتی استان یزد که 1300 پرستار می باشند، تشکیل می داد. 190 نفر از پرستاران با روش تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده های لازم این پژوهش نیز با استفاده از پرسشنامه جمع آوری گردید. این پژوهش با توجه به ماهیت آن از نوع توصیفی همبستگی می باشد. نتایج حاکی است که بین اخلاق کار اسلامی و تعهد سازمانی پرستاران رابطه ای معنادار وجود دارد، ولی بین اخلاق کار اسلامی و رضایت شغلی رابطه معناداری وجود ندارد. ضمن این که نقش تعهد سازمانی در پیش بینی واریانس اخلاق کار اسلامی بالاتر می باشد.

در دنیا مکاتب اخلاقی متفاوتی وجود دارد که هر کدام تفسیر خاص خود را از اخلاق و کارهای اخلاقی ارائه داده اند، مکتب اخلاق اسلامی با چهار اصل اخلاقی مطرح در اخلاق پزشکی، شامل: سودمندی، عدم اضرار، اختیار فردی و عدالت، سازگاری دارد اما همان طور که بسیاری از اندیشمندان غربی نیز به این نکته اشاره کرده اند در عمل به این اصول در فرهنگ های مختلف، تعاریفی متناسب با آنها وجود دارد. اسلام از اصول اخلاقی جامعی برخوردار است که این چهار اصل در آن بستر باید تفسیر گردد.این مقاله با رجوع به مقالات معتبر یافت شده در موتورهای جستجو، پایگاه های معتبر علمی و رجوع به برخی کتب تدوین شده است.اندیشه اخلاق پزشکی متداول در جوامع غربی (و پیروان آن در سایر جوامع) با مبانی سکولار بودن تدوین شده است. این پیش فرض مبانی متفاوتی با نگرش اسلامی دارد که می تواند رویکردی متفاوت به مسائل اخلاقی ایجاد نماید. مبانی اخلاق اسلام، اخلاق را امری درونی (عقلانی وحیانی و قلبی، شهودی) می داند که فقط در مکتب خداپرستی قابل توجیه است.با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و تفاوت های فلسفه و اخلاق اسلامی با فلسفه و اخلاق غربی، ضرورت توجه سریع تر مجامع اسلامی به این موضوع به منظور جلوگیری از نفوذ اخلاق با تفکرات غربی در کشورهای اسلامی احساس می شود. تعامل پزشکان با فقها، حکما، فلاسفه، اخلاقیون و اندیشمندان علوم اسلامی مرتبط در این حوزه امری است که می تواند در پایه گذاری اصولی یک نظام اخلاق پزشکی و تعیین چارچوب های تصمیم گیری اخلاقی در طب ارزشمند و تاثیرگذار باشد. آنچه از اندیشمندان علوم مختلف از فلاسفه تا صاحبنظران علوم پزشکی انتظار می رود در دو جنبه بیان می گردد: الف) بیان شفاف و تدوین مناسب مفاهیم فلسفه اخلاق در علوم پزشکی، ب) تبیین چارچوب اخلاقی برای تصمیم گیری پزشکان در موارد مشکل و تعریف حدود و کاربردهای آن و این دو میسر نمی شود مگر با تعامل و همفکری اساتید حوزه و دانشگاه.

برای تصمیم گیری در مورد موضوعات نظام سلامت علاوه بر علمی بودن تصمیمات، بایستی مسائل ارزشی نیز لحاظ شود تا به نگرانی های ارزشی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیز پاسخ داده شود. در کشورهای با درآمد پایین، نظام های سلامت با سرمایه گذاری پایین، فقدان ظرفیت نیروی انسانی، فقدان رضایت عمومی، بهره برداری پایین از خدمات و پیامدهای ضعیف سلامت، مواجهند. علم اخلاق یک نیروی توسعه مدار و سازمانی است که از کارکنان بهداشت عمومی و سیاستگذاران سلامت، پشتیبانی متدولوژیکی و انگیزشی به عمل می آورد. هدف تخصیص منابع، تصمیم گیری عادلانه است. تخصیص منابع در سه سطح کلان (کل نظام سلامت)، میانی (بیمارستان) و سطح خرد (فردی) انجام می گیرد و در هر سطح مسائل اخلاقی خاصی مطرح است. ویژگی های یک فرایند تنظیم اولویت عادلانه در تخصیص منابع در سطح کلان شامل ارتباط، عمومیت، اصلاح، اجبار و توانمندسازی می باشد و معیارهای تخصیص منابع در سطح میانی شامل رسالت، کیفیت، کارایی، نیاز و فرایند می باشد. موضوعات اخلاقی در تخصیص منابع در سطح خرد شامل عدالت و انصاف، آزادی عمل (استقلال) است. امروزه نیازمند ایجاد نظریه ای از تخصیص منابع هستیم که بین رشته ای، مبتنی بر محیط و کاربردی باشد. بررسی واضح و منظم موضوعات اخلاقی در فرایند تصمیم گیری در زمینه تخصیص منابع کاملا ضروری است.

در اخلاق هنجاری، دو دسته بزرگ نظریات وظیفه گرایانه و غایت گرایانه در مقابل هم قرار گرفته اند. این دو دسته نظریات در اخلاق کاربردی، و به خصوص در اخلاق پزشکی، به سبب همین تقابلی که دارند، می توانند پاسخگوی بسیاری از مسائل و معضلات اخلاقی در این حوزه باشند. از موارد چالش برانگیز در حوزه اخلاق پزشکی می توان به دو مورد سقط جنین و مرگ مغزی اشاره کرد، نظریات وظیفه گرایانه و غایت گرایانه در پاسخ به این گونه مسائل، راه حل های مختلفی پیشنهاد می کنند که بررسی و مقایسه این دو رهیافت را در پاسخ به مسائل مذکور الزامی می کند. مقاله حاضر با در نظر داشتن جایگاه دو نظریه وظیفه گرایی و غایت گرایی در اخلاق هنجاری، درصدد است تا برای مسائل اخلاقی سقط جنین و مرگ مغزی، پاسخ های مناسبی ارائه کند و با تحلیل و مقایسه آن پاسخ ها، معقولیت و مقبولیت هر یک از این دو نظریه را در پاسخ به آن مسائل و معضلات اخلاقی مورد کاوش قرار دهد.

زمینه: تربیت پذیر بودن انسان، هر چند به ظاهر بدیهی می نماید، اما از دیرباز با چالش های فراوانی روبرو بوده است. صرف نظر از برخی نظریه ها درباره امکان ناپذیری تربیت انسان و وجود شواهدی بر درستی آن ها، مهم ترین چالش فراروی تربیت پذیر بودن انسان، وراثتی بودن صفات اخلاقی اوست. اگر بپذیریم صفات اخلاقی همچون صفات جسمانی از طریق وراثت از یک نسل به نسل دیگر، بدون دخالت اراده افراد، منتقل می شوند، هر انسانی ناخواسته دارای خلق و خویی است که به واسطه وجود آن، رفتارهای معینی از او سر می زند. روش کار: این پژوهش به صورت توصیفی و کتابخانه ای انجام و تلاش شده است، پس از توضیح مفاهیم، مبانی تربیت پذیری و تربیت ناپذیری انسان مورد بحث قرار گرفته، سپس بر اساس آموزه های دینی، میزان تاثیر وراثت بر تربیت ناپذیری انسان بررسی شده است.یافته ها: آن گونه که در این پژوهش خواهد آمد، هرچند اصل وراثت و کارکرد آن نسبت به انسان مورد تایید رهبران دینی است، اما آیات وروایاتی که برای موروثی بودن صفات اخلاقی به آن ها استشهاد شده، به چیزی بیشتر از تمایل ذاتی و نهادینه شده بشر به ارزش ها و فضایل اخلاقی و بیزاری از نابهنجاری ها و رذایل اخلاقی دلالت ندارند، از این رو، از منظر دینی، انسان موجودی است که در تمام صفات اخلاقی خود، تربیت پذیر است.