جستارهای سیاسی معاصر
سال:1396 | دوره:8 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

اندیشمندان و مکاتب گوناگون بر اهمیت صلح و ضرورت تحقق آن به عنوان اصلی اساسی و ضرورتی بنیادی در حیات انسان، تاکید کرده اند. حکیمان مسلمان چون فارابی در جهان اسلام و فیلسوفان اخلاق گرای غرب معاصر چون کانت و پیروانش این موضوع را به صورت خاص مورد توجه قرار داده اند. بنابراین، هدف این پژوهش بررسی و تبیین صلح پایدار در نگرش ابونصر فارابی و کانت به شیوه ای مقایسه ای است. پرسش اصلی تحقیق این است که با توجه به جهان نگری این دو اندیشمند، کدامیک از دو نظریه صلح کانت و فارابی در تبیین ماهیت صلح و تحقق آن در قالبی پایدار توانایی لازم را دارند؟یافته های تحقیق نشان می دهد که در بررسی مقایسه ای، اتکای هردو نگرش بر انسان است و هردو به نحوی نگرش اخلاقی را در باب تحقق صلح مطرح ساخته اند، اما فارابی با نگاهی فراگیر و کمال طلبانه و فضیلت گرا، انسان و جامعه و نیازهای او چون صلح و آرامش را موردتوجه قرار می دهد. به علاوه مبانی صلح مطرح در فلسفه سیاسی فارابی به دلیل الهی- انسانی و فطری بودن، به عنوان یکی از سرچشمه های هویت انسانی و امنیت وجودی بشر، به مراتب قابلیت امکان و تحقق بالاتری در مقایسه با مبانی صلح پایدار موردنظر کانت در عرصه عمل دارد.

«امر سیاسی» یکی از مفاهیم اصلی در سیاست نظری و عملی است، از مفاهیم مغلق و پیچیده ای که فهم نظری و تطبیق مصداقی آن دارای ظرافت های علمی خاصی است و اگر بدون در نظر داشتن روش و چارچوب مفهومی، دنبال شود که تابحال به این نحو بوده، هر موضوعی می تواند در حوزه و قلمرو «امر سیاسی» تعبیر یا نشود. در منابع جدی و مهم در زمینه ماهیت قدرت سیاسی، عموما «امر سیاسی» با توجه به «ساخت قدرت» و نگاه و رویکرد ناشی و حاصل از آن، تعریف و استخراج شده است.شایان ذکر است که ساختار قدرت می تواند محدوده امر سیاسی را تا حدودی تعریف کند اما باید گفت یک اشکال جدی در این میان وجود دارد و آن اینکه تعریف حاصل از توجه صرف به ساختار قدرت، جامع نیست. مثلا اینکه، مقوله هایی چون «جامعه» یا «مردم» و «افراد در عرصه عمومی» در آن کمتر مورد توجه هستند. یا اینکه اجزاء قدرت در لایه های پنهان داخل ساختار قدرت، مورد توجه قرار نمی گیرند. با توجه به این مساله به نظر می آید می توان با ارائه چارچوبی معطوف به مفاهیمی چون سیاست، قدرت سیاسی، حاکمیت و انواع و منابع قدرت و اعمال آن در قالب سه حوزه جامعه، حکومت و قدرت، دیدگاهی جامع تر برای شناخت «امر سیاسی»، طراحی و تنظیم کرد.

مقاله حاضر کوشیده است تا به این پرسش پاسخ دهد که فلسفه سیاسی از ابتدای شکل گیری تا کنون، چگونه ازحیث مضامین دستخوش تحول و تطور شده است؟ فرضیه این مقاله آن است که تحول در بینش موردپذیرش درباب هستی، معرفت و انسان، سبب تحول و تطور مضمونی فلسفه سیاسی و سرانجام انحلال آن گردیده است.یافته های این پژوهش نشان می دهد که فلسفه سیاسی با گذر از حقیقت مداری، فضیلت گرایی و سعادت گرایی شکل گرفته درچارچوب بینش سلسله مراتبی کیهان /خدامحور و مبانی معرفت شناسی قیاسی و انسان شناسی نخبه گرای متناظر با آن در پارادایم پیشامدرن، از یک سو به نوعی تلقی در زمانی و افقی بر پایه مفاهیم حق، تاریخ و آزادی در پارادایم مدرن انسان محور و ازسوی دیگر، بنابر عنصرشکاکیت نهفته در عقل مدرن به طیفی از جریان های انتقادی و یا خواهان احیای فلسفه سیاسی کلاسیک می انجامد و سرانجام فلسفه سیاسی در پارادایم جوهرستیز، خردگریز و انسان ستیز پسامدرن به روایت تبدیل می شود. این نوشتار از رویکرد پارادایمی سود جسته و گونه شناسی از فلسفه سیاسی در سه پارادایم پیشامدرن، مدرن و پسامدرن ارائه کرده و در خلال آن، سیر تحول مضامین فلسفه سیاسی را نشان داده است.

شاخص های فرهنگ سیاسی از ملزومات سیاست گذاری و برنامه ریزی استراتژیک در سیاست های فرهنگی کشورها محسوب می شود، از این رو احصاء و تبیین شاخص های فرهنگی سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران می تواند ضرورتی برای سیاست گذاری های کلان و خرد را در کشور فراهم نماید.روش تحقیق در این پژوهش روش ترکیبی کیو می باشد و جامعه آماری شامل 54 نفر از اساتید و صاحب نظران سیاسی دانشکده های علوم سیاسی دانشگاه های دولتی و دانشگاه های آزاد اسلامی استان تهران و البرز می باشند که به صورت هدفمند و کاملا غیراحتمالی انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخت با گویه هایی مبتنی بر شاخص های مستخرج از مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه های دلفی اساتید و کارشناسان سیاسی بوده و روایی پرسشنامه بصورت صوری و محتوایی مورد تایید صاحب نظران قرار گرفته و پایایی پرسشنامه نیز از طریق آلفای کرونباخ مورد توجه بوده است. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آمار توصیفی و استنباطی و تحلیل عاملی کیو انجام پذیرفته است.یافته های تحقیق نشان داد گزاره های «بازتولید مبانی دینی- سیاسی» و «افراط و تفریط گرایی» بیشترین اثرگذاری و « عاملیت سیاسی نخبگان» و «رضایت دائم از شرایط موجود» کمترین تبیین کنندگی را در بعد خرد فرهنگ سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران به خود اختصاص داده اند.

مشغله ذهنی عمده آرامش دوستدار اثبات عقیم بودن فرهنگ دینی است و اینکه دین هرچه که باشد نه تنها نمی تواند مولد اندیشه و تفکر باشد، بلکه آن را در نطفه می کشد. این متفکر چنان که خود می گوید در تلاش است در دوره ها و پدیده های مهمی از ایران باستان و ایران اسلامی بنگرد و با تحلیل کاویده ها و نگریسته ها، فرهنگمان را چنان به ما بشناساند که تاکنون برایمان ناشناخته مانده است. بر این اساس او بر این باور است نخستین و تنها مشکل جدی در خودشناسی فرهنگی ما، مقاومت درونی جامعه ما در برابر شناخت خود است که این مقاومت، خود یکی از عوارض فرهنگ دینی است. این نوشتار، ضمن ارائه گزارشی از آرا آرامش دوستدار، تلاش می کند این دیدگاه را با سنجه واقعیات تاریخی و اجتماعی، عیارسنجی کند. از این رو جنبه «نقضی» در این نقد برجسته است و بیشتر به شواهدی پرداخته شده است که نظریه امتناع تفکر در فرهنگ دینی را نقض می کند.

امام خمینی (ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی و از رهبران تاثیرگذار در کل تاریخ بشریت و بویژه جهان اسلام است. دیدگاه های امام خمینی همواره روشنگر و چراغ هدایت بشریت و مسلمانان می باشد. امام در حوزه های مختلف اجتماعی، حقوقی، سیاسی و فرهنگی دارای ایده ها و نظرات بدیع و منحصر بفردی است. ایده پردازی و گفتمان سازی پیرامون حکومت اسلامی، تشکیل نظام اسلامی و حقوق متقابل حکومت و مردم به وسیله امام از اصلی ترین ریشه های شکل گیری و استمرار نهضت های اسلامی قرن حاضر در ایران و سایر کشورهای اسلامی است. تحلیل گفتمان انتقادی علاوه بر ویژگی های زبان شناختی، به مناسبات و روابط اجتماعی و فرهنگی پرداخته، لایه های زیرین متن را بررسی نموده و نکات پنهان در متن را آشکار می کند. هدف پژوهش حاضر بررسی کلام امام خمینی (ره) درباره حکومت متقابل حکومت و مردم از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف می باشد. روش تحقیق کیفی و از نوع تحلیل محتوی و جامعه آماری آن، کلام امام از مجموعه سخنرانی های امام در صحیفه است و نمونه های تحقیق به صورت هدفمند مرتبط با موضوع انتخاب شدند. یافته های این تحقیق نشان می دهد که در نگاه حقوقی و سیاسی امام، رابطه حکومت و مردم و حقوق و تکالیف این دو نسبت به هم، به صورت دوجانبه و متقابل است.

اولین مواجهه جدی ایران با جهان غرب در دوره قاجار اتفاق افتاد و این دوره ای است که هر دو طرف این مواجهه شرایطی خاص را تجربه می کردند. از یک طرف ایران در دوره کشمکش های بعد از فروپاشی حکومت صفویه بود که تا مدتها گریبانگیر دولتمردان قاجار بود و از طرف دیگر توسعه طلبی های پیشگامان مغرب زمین بعد از رنسانس بدنبال بسط و گسترش تسلط اقتصادی و فرهنگی خود در دیار شرق و سرزمین هایی چون ایران بود. نقطه عطف این توسعه طلبی ها در توجه به ایران در جنگ های ایران و روس رقم می خورد که نهایتا به شکست ایران در این جنگ ها ختم می شود و پیامدهایی برای ایران به دنبال دارد.در این میان نقش آن نسل از نخبگان ایرانی که غرب را از نزدیک درک کرده و الگوهای موردنظر و عمل آن را انتقال داده بودند غیرقابل کتمان است که در قالب اندیشه های آزادی خواهی، دموکراسی، قانون اساسی، پارلمانیسم و حتی حیرت درمواجهه با ترقیات غرب نخستین بار ازطریق همین افراد و سفرنامه های آنها ایران مورد توجه قرار گرفت.در این پژوهش سفرنامه میرعبدالطیف شوشتری انتخاب شده است که می تواند ابزار مطالعاتی مناسبی در جهت بازخوانی نحوه و مبادی نگرش روشنفکران نسل اول قرار گیرد.