اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1400 | دوره:13 | شماره:48 |تعداد مقالات:8

تالاب بین المللی انزلی جز تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور است که در جنوب غربی سواحل دریای خزر در استان گیلان واقع شده است. هدف این تحقیق بررسی روند توالی سرزمینی تالاب انزلی از طریق بررسی تغییرات زمانی الگوی سیمای سرزمین و نیروهای محرک این تغییرات می باشد. بدین منظور از تصاویر ماهواره ای TM و OLI در سال های 1994، 2008 و 2018 برای تولید نقشه تغییرات پوشش اراضی و جهت کمی سازی و پدیده های رخ داده در سرزمین از متریک های NP, CA, PD, LPI و PLAND استفاده شد. سپس از چارچوب علی-معلولی نیرومحرکه-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ (DPSIR) جهت ارایه راهکارهای مناسب حفاظت، احیا و مدیریت تالاب استفاده گردید. طبق نتایج حاصل از این مطالعه از سال 1994 تا 2018 در سطح کلاس کشاورزی-جنگل با افزایش NP و افزایش CA پدیده خلق و ایجاد، در سطح کلاس های گیاهان تالابی و زمین های تالابی با کاهش NP و افزایش CA پدیده تجمیع و به دلیل کاهش متریک های PLAND, PD, NP, CA و LPI برای کلاس آب شاهد پدیده حذف و از بین رفتن این کلاس بوده ایم. نیرومحرکه های شناسایی شده در این تحقیق کشاورزی، رشد جمعیت، صنایع و گردشگری هستند که افزایش آن ها اثرات منفی بسیاری ازجمله افزایش سطح زیر کشت حاشیه تالاب، ورود پساب های خانگی، صنعتی و کشاورزی به تالاب، کاهش کیفیت آب های زیرزمینی، کاهش زیستگاه گونه های آبزی، پرندگان را به همراه دارد. بررسی تغییرات الگوی سیمای سرزمین بیانگر وقوع توالی طبیعی با منشا انسانی در محدوده موردبررسی می باشد که به تدریج توالی انسانی غالب گردیده است.

پژوهش حاضر سال 1398 باهدف مطالعه ی تاثیر عصاره ی هیدرو الکلی جوز هندی Myristica fragrans و فلفل سفید Piper nigrum بر شاخص های خونی ماهی کپور معمولی، با مقادیر 2، 4، 6 و 8 و 10 گرم در لیتر جهت بی هوشی 72 عدد ماهی کپور معمولی با میانگین وزنی 33/3 ±,45/34 گرم انجام گرفت. برای هر عصاره تعداد 30 ماهی در نظر گرفته و یک گروه 12 تایی از ماهیان به عنوان شاهد تحت تاثیر هیچ یک از عصاره ها قرار نگرفتند. خون گیری از ماهیان در حین بی هوشی و 24 ساعت بعد از هوشیاری ماهیان انجام و شاخص های خونی شامل تعداد گلبول های سفید و قرمز و مقدار هموگلوبین و هماتوکریت اندازه گیری شدند. مقادیر فوق الذکر از عصاره ی هیدرو الکلی جوز هندی و فلفل سفید در مدت زمان از دست دادن تعادل (شروع بی هوشی)، بی هوشی کامل و مدت زمان بازگشت هوشیاری، اختلاف معنی داری را نشان دادند (05/0p)، اما در مورد گلبول های سفید که مقدار آن در حین بی هوشی و 24 ساعت بعد از بی هوشی به ترتیب، 31/1 ±,74/ 10 و 22/1 ±,30/9 بود، اختلاف معنی دار در 24 ساعت بعد از بی هوشی نسبت به گروه شاهد مشاهده گردید (05/0p)، ولی در تعداد گلبول های سفید در 24 ساعت بعد از بی هوشی و در هماتوکریت و هموگلوبین در حین بی هوشی نسبت به شاهد اختلاف معنی داری مشاهده شد (05/0

تالاب بوجاق، پهنه آبی وسیع با عمق آب مناسب در مجموعه تالاب بین المللی پارک ملی بوجاق در استان گیلان واقع شده است. با توجه به اهمیت این تالاب در حفظ حیات زیستگاه های متنوع گونه های در معرض خطر، مطالعه حاضر، باهدف محاسبه نیاز آبی زیست محیطی تالاب بوجاق و ارایه راهکارهای مناسب برای تامین آن در شرایط مختلف آب و هوایی، بر اساس یک روش جامع در سال 1398 انجام شد. مطالعات جامعی از کلیه شاخص های هیدرومورفولوژیکی، اکولوژیکی، بیولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی صورت گرفت و درنهایت با تحلیل پرسشنامه ها و ارزش گذاری شاخص ها و انتخاب شاخص های موردنظر برای هر بخش، اردک سرحنایی با اختصاص بالاترین درجه اهمیت به عنوان شاخص نهایی اکولوژیکی و گردشگری به عنوان شاخص نهایی اقتصادی-اجتماعی انتخاب گردید. به منظور برآورد مساحت پهنه آبی تالاب، تصاویر ماهواره ای LandSat با استفاده از نرم افزارهای ENVI و ArcGIS طبقه بندی و تفسیر شدند. جهت محاسبه نیاز آبی زیست محیطی تالاب، ارتباط بین تعداد اردک سرحنایی با مساحت تالاب در شرایط هدف گذاری شده در سه سطح بررسی و نتیجه شد که حجم آب موردنیاز جهت رسیدن به شرایط مطلوب، قابل قبول و حداقل به ترتیب برابر با 340، 285 و 235 هزار مترمکعب می باشد. همچنین به منظور بررسی میزان کمبود آب در سناریوهای خشک سالی، نرمال و ترسالی در مقیاس ماهانه، کلیه اجزای معادله بیلان جهت رسیدن به ترازهای اکولوژیک مطلوب و حداقل به صورت میانگین بلندمدت در نظر گرفته و نتیجه شد که در شرایط نرمال و خشک سالی حجم تالاب با شرایط حداقل اکولوژیکی فاصله دارد. به طوری که سالانه به ترتیب حدود 4/539 و 9/933 هزار مترمکعب کمبود آب در مقایسه با شرایط متناظر وجود خواهد داشت. لذا به عنوان راهکار مدیریتی می توان با ایجاد منابع آب ورودی جدید به تالاب، آب موردنیاز تالاب را بدون لطمه به سایر مصرف کنندگان از رودخانه های سفیدرود و اشمک تامین کرد و تراز آب تالاب را به تراز اکولوژیکی هدف گذاری شده رساند.

آب های زیرزمینی از منابع اصلی تامین آب شرب، صنعت و کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران می باشند. برداشت بی رویه و ورود مواد آلاینده به داخل این آب ها باعث شده کیفیت این آب ها در مناطق مختلف دست خوش تغییراتی باشد. هدف از انجام این پژوهش مقایسه روش های درون یابی قطعی و زمین آماری جهت پهنه بندی داده های کیفی دشت برخوار استان اصفهان می باشد. در این مطالعه از اطلاعات کیفی 29 چاه آب زیرزمینی برای بررسی پارامترهای کیفی شامل EC، TDS، Cl، SAR، SO4، Na، Mg و HCO3 در سال های 1385 و 1395 استفاده شده است. از نرم افزار GS+ و محیط GIS جهت تعیین و ترسیم نقشه های پهنه بندی با استفاده از روش های مختلف درون یابی استفاده شد. سپس ویژگی های کیفی با استفاده از روش های درون یابی قطعی و زمین آمار پهنه بندی گردیدند و با استفاده از معیارهای ارزیابی خطا، روش برتر برای هر ویژگی کیفی در هر دوره مشخص گردید و نقشه ی پهنه بندی آن ها در محیط GIS ترسیم گردید. نتیجه این مطالعه به منظور درک بهتر رفتار کیفی آب های زیرزمینی بر اساس ویژگی های مختلف، مورداستفاده قرارگرفته و تطابق رویکردها و شاخص های مختلف پهنه بندی موردسنجش قرارگرفته و نقشه های کیفیت آب زیرزمینی با توجه به ویژگی های کیفی طی دوره موردمطالعه ترسیم گردید. نتایج نشان داد که میانگین ویژگی های کیفی EC، TDS، Cl، SAR، SO4، Na، Mg و HCO3 در سال 1385 به ترتیب برابر با 942، 7/281، 28/27، 428/6، 409/10، 602/22، 936/8 و 178/4 بوده که این مقدار در سال 1395 به ترتیب برابر با 1002، 4/352، 604/21، 059/6، 645/10، 869/18، 185/5 و 126/7 می باشد که این افزایش حاکی از کاهش کیفیت آب بوده است.

در حال حاضر آب رودخانه بشار، منبع حیات آبزیان و تامین کننده آب موردنیاز حیات وحش و ساکنان حواشی آن است و یکی از سرشاخه های مهم رودخانه کارون می باشد. این پژوهش باهدف بررسی کیفیت آب قسمتی از رودخانه بشار که از منطقه حفاظت شده دنا عبور می کند، انجام گرفت. در این مطالعه در طول رودخانه بشار در محدوده موردمطالعه یازده ایستگاه انتخاب گردید و نمونه برداری از این مسیر 19068 متری به مدت سه روز متوالی در بهمن 1395 و در هر ایستگاه با سه تکرار انجام گرفت و درمجموع 33 نمونه جمع آوری گردید. درنهایت نمونه ها در ظروف شیشه ای درپوشید به آزمایشگاه منتقل گردید و پارامترهای نیترات (NO3)، فسفر (P)، اکسیژن خواهی بیولوژیکی (BOD)، کل جامدات محلول (TDS) و کلی فرم مدفوعی (Fecal coliform) استخراج گردید. داده های به دست آمده از طریق آزمون تی تک نمونه ای، آزمون تی غیر جفتی، آزمون تجزیه واریانس و آزمون همبستگی اسپیرمن مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد میانگین فسفر (68/0±, 672/0) و کلی فرم مدفوعی (17/0±, 01/4) در آب بیشتر از حد مجاز استاندارد بود (01/0≤, p) و نیز در مقاطعی از رودخانه با حضور هم زمان چند کاربری انسانی، کشاورزی و صنعتی در اطراف آن، میزان دو پارامتر فسفر (همه ایستگاه ها به جز 2، 4 و 9) و کلی فرم مدفوعی (سه ایستگاه 7، 8 و 10) بیشتر از حد استاندارد بود (05/0P≤,≤, 0). همچنین تغییرات مکانی هر پنج فاکتور معلول ورود هم زمان فاضلاب تصفیه نشده سایت های سنگ شکن، استخرهای پرورش ماهی، روستاها و زمین های کشاورزی به آب رودخانه بود. از طرف دیگر، همبستگی مثبت معنی دار بین P، TDS، BOD و Fecal coliform نشانگر افزایش بار آن ها از منابع آلوده کننده در اطراف آب رودخانه به طور هم زمان بود؛ بنابراین آب رودخانه بشار در طی عبور از منطقه حفاظت شده دنا در ایستگاه های 7، 8، 10 و 11 که در مجاورت هم زمان چندین کاربری انسانی، کشاورزی و صنعتی قرارگرفته، تنزل کیفیت داشته و با توجه به مصارف انسانی و حیات وحش از آب آن در مسیر منطقه حفاظت شده، خطر آلودگی، بیماری و مرگ آن ها را تهدید می کند.

گیاهان آبزی ظرفیت جذب فلزات سنگین بالا و متفاوتی دارند و ازاین رو استفاده از آن ها به عنوان یک روش ارزان قیمت و سازگار با محیط زیست برای پالایش فلزات از محیط های آلوده توصیه می گردد. در این تحقیق، انباشت، ضرایب انباشت زیستی و انتقال دو فلز سنگین نیکل و کادمیوم توسط سه گونه گیاهی Scirpus tabernaemontani, Phragmites australis و Typha latifolia از طریق اعمال سه سطح نیکل با سطوح 20، 50 و 150 میلی گرم در کیلوگرم و کادمیوم با سطوح 10، 35 و 85 میلی گرم در کیلوگرم کشت شده در بستر شنی و محیط کشت گلدانی در مدت زمان 60 روز، در تابستان 1396 موردمطالعه قرار گرفت. پس از آماده سازی بستر و افزودن مواد شیمیایی مغذی و تغلیظ بستر به فلزات موردبررسی، هر محیط کشت به صورت تصادفی به یک تیمار و در سه تکرار اختصاص یافت. نتایج تحقیق نشان داد که تاثیر سطوح مختلف غلظت هر دو فلز و نوع گیاه آبزی بر انباشتگی در اندام های گیاهی معنی دار گردید. همچنین انباشت دو فلز موردبررسی در اندام های زیرزمینی به مراتب بیش از مقادیر مشابه در اندام های هوایی بوده است. بیشترین انباشت در اندام های زیرزمینی و هوایی مربوط به گونه گیاهی تیفا با مقادیر 6/71 و 8/35 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک در مورد نیکل و 6/34 و 5/12 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک در مورد کادمیوم مشاهده گردید. بیشترین میزان ضریب انتقال هر دو فلز سنگین نیکل و کادمیوم، برای گونه گیاهی تیفا با مقادیر 44/0 و 34/0 ثبت گردید. هر دو گونه گیاهی نی و تیفا ازنظر فاکتور تجمع زیستی با مقادیر 78/0-68/0 و 84/0-71/0 در مورد کادمیوم و 70/0-48/0 و 70/2-58/0 در مورد نیکل در محدوده قابل ملاحظه ای قرار دارند. با توجه به اینکه آزمایش حاضر در فصل گرم سال در خوزستان انجام شده است با توجه به دمای بالای هوا، تبخیر و تعرق شدید گیاهان آبزی می تواند دلیل خوبی برای جذب بیشتر فلزات سنگین باشد.

در این تحقیق اثر پودر گیاه سیر (Allium sativum) به عنوان یک ماده موثر بر شاخص های رشد و خون شناسی در بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان پرورشی (Onchorhynchus mykiss) در مرکز تحقیقاتی اصلاح نژاد ماهیان سرد آبی شهید مطهری یاسوج در سال 1393 موردبررسی قرار گرفت. تیمارهای آزمایشی بر اساس 5 جیره غذایی، یک جیره فاقد گیاه سیر به عنوان شاهد و چهار جیره با مقادیر مختلف پودر سیر (5/0، 1، 5/1، 2 گرم بر کیلوگرم) در سه تکرار برای هر تیمار طراحی گردید. 900 بچه ماهی پرورشی با متوسط وزن 01/0±, 41/3 گرم به مدت 8 هفته با جیره های آماده شده تغذیه شدند. در انتهای هفته هشتم، شاخص های رشد و هماتولوژی اندازه گیری شد. در میان شاخص ها، ضریب رشد ویژه و درصد افزایش وزن تحت تاثیر قرار گرفته و بهبودی را نسبت به شاهد در تمام تیمارها نشان داد (05/0 P). سطوح گلوبولین و آلبومین در جیره های حاوی سیر از مطلوبیت بالایی نسبت به تیمار شاهد برخوردار بود و میزان تری گلیسیرید در جیره به میزان اندکی نسبت به شاهد افزایش داشت. جیره حاوی 1 درصد در بچه ماهی قزل الای رنگین کمان نسبت به جیره فاقد سیر و میزان های سیر در جیره های استفاده شده از برتری برخوردار بوده است.

شاخص زیستی BMWP (Bioligical Monitoring Working Party) از متداول ترین شاخص های برگرفته از جمعیت خرد بی مهرگان کوچک (ماکروبنتوز) است که با استفاده از امتیازدهی به خانواده های جمع آوری شده به ارزیابی کیفی سلامت بوم سازگان های رودخانه ه ای می پردازد. در این مطالعه نمونه برداری در نه ایستگاه از سرشاخه های وارنگه رود و ولایت رود در طول رودخانه کرج تا بیلقان در مجاورت شهر کرج به صورت فصلی از پاییز 1396 تا تابستان 1397 انجام شد. نمونه برداری ماکروبنتوزها با سوربرسمپلر انجام و پس از تثبیت با فرمالین پنج درصد و رنگ آمیزی نمونه های شناسایی و جداسازی شدند. در نتایج به دست آمده از مجموع 38400 نمونه ماکروبنتوز جمع آوری شده تعداد 51 تاکسون از 42 خانواده شناسایی شد. میانگین تراکم سالانه در رودخانه کرج 2911 (عدد/مترمربع) به ثبت رسید. جمعیت بندپایان و کرم های حلقوی درمجموع 97 درصد تراکم ماکروبنتوزهای شناسایی شده را تشکیل می دهند. میانگین کل شاخص BMWP در رودخانه کرج 8/48 بوده و دامنه تغییرات شاخص BMWP بر اساس ایستگاه (0/109-0/4) می باشد. بیشینه مقدار میانگین سالانه این شاخص (83/73) در ایستگاه وارنگه رود و کمینه مقدار آن (50/26) در ایستگاه شهرستانک مشاهده شد و روند تغییرات این شاخص از بالادست به سمت پایین دست رودخانه، کاهشی بود. طبقه بندی و زون بندی وضعیت کیفی رودخانه کرج با استفاده از شاخص BMWP نشان داد که ایستگاه های پایین دست ازجمله بیلقان، پل خواب، آسارا و شهرستانک دارای وضعیت ضعیف، ایستگاه های بالادست ازجمله شهرستانک، حسنکدر، گچسر و دیزین در شرایط متوسط و ایستگاه 9 (وارنگه رود) در وضعیت خوب می باشد. ایستگاه پل چوبی بعد از سد کرج نیز علیرغم قرار گرفتن در پایین دست رودخانه دارای کیفیت متوسط بوده است. به نظر می رسد ایستگاه هایی که وضعیت بوم شناختی فقیر (P) در آن ها ارزیابی شده است لازم است در اولویت برنامه های مدیریتی برای حفاظت و کاهش بار آلودگی قرار گیرند.