صفه
سال:1401 | دوره:32 | شماره:99 |تعداد مقالات:7

خوانش معماری بومی، در جهت فهم ارزش هایی در معماری، تنوعی از نگاه ها را در بر می گیرد. یکی از این رویکردها تلقی معماری بومی به مثابة عرصه ای است که با سرآغاز معماری نسبت دارد و دو قرائت رایج از آن طرح می شود. قرائت اولْ,معماری بومی را ژنوتیپ هایی در نقشة تکامل معماری به مثابة قطعات ابتدایی می بیند. قرائت دوم معماری بومی را موضوعی تلقی می کند که از ابتدای تاریخ معماری دستخوش تغییرات زیادی نشده است. بنابراین در زمان سؤال یا ابهام دربارة ادامه مسیر معماری، می توان به آن رجوع کرد. از طرف دیگر، همچنان به صورت موازی تلاش هایی در عرصة تئوری معماری انجام شده و مفهوم اعتباری کلبّ اولیه برای آن وضع شده است؛ اما کلبة اولیه، به دلیل در دسترس نبودن، نمی تواند ارتباط با سرآغاز معماری را عملی کند. در این مقاله، به دلیل ضرورت عینی کردن مفهوم اعتباری کلبة اولیه، امکان پذیری این جانشینی نشان داده و با اتخاذ نگرش سوم به ارتباط معماری بومی با سرآغاز، رویکردی در پیش گرفته می شود که در دو نگرش پیش بر آن صحه گذاشته شده است، اما در اینجا به جنبه هایی از آن بسنده می گردد که در آنها امتداد معماری بومی تا دوران معاصر و آینده را نادیده می انگارند. برای رسیدن به این هدف، از روش استدلال منطقی استفاده و چند گام پژوهش تعریف می شود. در مرحلة اول نسبت های معماری بومی با سرآغاز بررسی و ارزیابی می گردد، در مرحلة دوم، در قالب مطالعة مفهوم سرآغاز، به کنکاش وجوه و مراتب سرآغاز در آثار اندیشمندان اختصاص دارد. مرحلة سوم، بررسی کفایت کلبة اولیه به مثابة مصداق سرآغاز معماری از طریق بررسی علل پیدایش و ابعاد وجودی کلبة اولیه است. در مرحلة بعد، به منظور یافتن نماینده ای تجربه پذیر، استعداد معماری بومی به منزلة منبع الهام نظریه پردازان در توصیف کلبة اولیه بررسی می شود. سرانجام با برشمردن ویژگی ها و استعدادهای معماری بومی برای این نمایندگی، استدلال می شود که این جانشینی به لحاظ حوزه های نظری و عملی امکان پذیر و دارای تبعات مثبتی است و می تواند ارزش های معرفت شناختی مطالعه، پژوهش، و تجربة آن را آشکار و ارزش های عمیق آن را روشن کند. بنابراین هر دو حوزه می توانند از موهبت های این تلاقی بهره مند شوند.

ناممکن ها نیروهایی بالقوه هستند که می روند تا بالفعل شوند و در آستانه ی ایجاد و صیرورتند. میانجی ها نیز نقش میانجیگری و میانه ای بین بالقوه و بالفعل بودن هر امری دارند و ایجادکننده ی آفرینش هستند. این آفرینش به خوبی در آثار معماری مشهود است. نوشتار حاضر برای فهم بهتر این مفاهیم، بر ساختار معماری آیزنمن متمرکز است و برای پاسخ گویی به مسئله ی مورد نظر، رویکرد تبیین با نگرش فلسفی ژیل دلوز هم راستا و در تعامل بیان می شود؛ چراکه آثار آیزنمن یک فرایند معماری فلسفی با یکی از محورهای پست مدرنیسم دلوزی، همچون میانجی ها و ناممکن هاست که تأثیر اساسی بر زندگی معاصر دارد. هدف پژوهشْ,یافتن ویژگی های مشترک میانجی ها و ناممکن ها در اندیشه ی دلوز و معماری آیزنمن است و با این فصل مشترک معماری وی بیان و تحلیل می شود. برای این منظور، با شیوه ی توصیفی تحلیلی پس از بررسی سیاق فکری و عملی آیزنمن، با بررسی سه اثر از او به تشریح و تحلیل چگونه بودن و چرایی ناممکن ها پرداخته می شود. همچنین گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع مکتوب و دیجیتال صورت می گیرد. نتایج نشان می دهد معماری آیزنمن نمایش میانجی هایی است که دست به خلق و آفرینش می زنند و ناممکن ها از دل آثارشان هویدا می شوند، متناسب با اندیشه ی معاصر توانسته اند خود را با نیاز و محیط پیرامون تطبیق دهند و در یک صیرورت، بیرون از ذهنیت جای گیرند. همچنین میانجی ها بنا به حرکت و جنبش دائمی شان، تجسم هستی شناسی ناممکن ها را، که زیربنای این همانی و هویاتی درونی هستند، شروع می کنند و پایان می بخشند. در این میان انسان سوژه ی شناسایی نیست که در جایگاهی بالاتر از سایرین دست به شناسایی زند؛ بلکه با آنها مواجه می شود و در هر رویارویی قابلیت های جدیدی می یابد و ظرفیت های تازه ای می آفریند.

در بسیاری از دوره های آموزشی طراحی معماری در سطح دنیا فرایند «ساختن» امری مغفول است. یکی از شیوه های آموزشی که با هدف جبران این غفلت در برخی دانشکده های معماری در سطح دنیا برنامه ریزی و اجرا می شود به کارگیری شیوه ی طرح ساخت در آموزش طراحی معماری است. در این شیوه سه ساحت پژوهش، طراحی، و ساخت به یکدیگر پیوند می خورند. پرسش های پژوهش حاضر پس از بررسی پیشینه ی موضوع و شناسایی و مطالعه ی منابع مرتبط با بیش از 30 دوره ی آموزشی طرح ساخت در دانشکده های معماری سطح دنیا تدوین شده است (فقدان این پرسش ها در ادبیات و منابع مکتوب موجود مشاهده می شود). به منظور پاسخ گویی به پرسش ها در این پژوهش از شیوه ی مصاحبه ی نیمه ساختاریافته استفاده شده است. 16 مصاحبه ی صورت پذیرفته با استادان فعال در زمینه ی دوره های آموزشی طرح ساخت در سطح دنیا، پس از ضبط، پیاده سازی، و تحلیل محتوایی دقیق، مبنای تحلیل و نتیجه گیری قرار گرفته است. ازجمله نتایج حاصل از این تحلیل ها می توان به محدوده ی ممکن برای جانشینی شیوه ی معمول آموزش معماری با این شیوه، ساختارهای اجرایی مورد استفاده مانند شیوه های تأمین هزینه و ارتباطات با کارفرمایان، نقش عوامل حقوقی، و همچنین شکست در شکل دهی به پروژه های طرح ساخت اشاره کرد. با توجه به اثرپذیری ساختار آموزش معماری در ایران از جریان های اصلی آموزشی این رشته در سطح دنیا و داشتن ریشه ها و مشابهت های فراوان با آنها، نتیجه ی این پژوهش که به عرضه ی چارچوبی برای تعریف رویکردهای مختلف شیوه ی طرح ساخت و نکات مهم نظری و عملی مرتبط با فرایند پیاده سازی این شیوه آموزشی می انجامد، می تواند زمینه ای برای تصمیم سازی و بهره گیری آگاهانه تر از این شیوه ی آموزشی در برنامه ی آموزش معماری در ایران را فراهم کند.

بررسی وضعیت روستایی کشور نشان می دهد پایداری مسکن روستایی، که در راستای تداوم حیات زندگی روستاییان است، تحت تأثیر روند-ها و سیاست های دهه های اخیر در ابعاد مختلف، ازجمله کالبد، اقتصاد، و وجوه فرهنگی تغییرات گسترده ای کرده است و این نابسامانی منجر به تهدید حیات روستانشینی و ناپایداری محیطی و انسانی شده است. در این پژوهش بخش مهمی از زندگی، حیاط، و سایر فضاهای باز مسکن روستایی مورد توجه است تا، با شناخت عوامل پایداری در مسکن روستایی، اهمیت نقش این فضا در ثبات و تداوم زندگی روستاییان بررسی و در دوره های مختلف مقایسه شود، بنابراین پس از شناخت و بررسی روستاهای مورد مطالعه در شهرستان گرمسار و جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده ی میدانی و اطلاعات دریافتی از پرسش نامه ها، به توصیف و تجزیه وتحلیل یافته ها پرداخته شده و به روش تحلیل عاملی و واریانس یک طرفه داده ها آنالیز گردیده است، نتایج نشان می دهد که از میان 9 عامل شناسایی شده 6 عامل اساسی و تأثیر گذار بر حیاط مساکن روستایی مورد توجه ساکنین است. عامل معیشتی و تولیدی حیاط، عامل کالبدی حیاط از منظر میزان مساحت و درصد فضای ساخته نشده، عامل سازگاری اجتماعی و کارکرد حیاط در تعاملات میان ساکنین و همسایگان، و عامل پایداری و سازگاری محیطی در مسکن روستایی بیشترین اثربخشی را در خانه های سنتی و بازسازی شده دارند. درمقابل، عامل زیستی و سکونتی حیاط ها از نظر کارکرد های ثابت زیستی و تأمین نیازهای بنیادی ساکنین و عامل خدماتی آسایشی در راستای تأمین نور رسانی فضاهای سکونتی و محل پارک اتومبیل و. . . در خانه های معاصر بیشترین اثر بخشی را نسبت به سایر خانه ها داشته است.

فقدان زندگی اجتماعی و تعامل افراد مختلف با هم مشکلات زیادی را ایجاد می کند که پیشرفت نکردن افراد، و درنتیجه، توسعه نیافتن جامعه را در پی دارد؛ بنابراین اهمیت حضورپذیری هرچه بیشتر و بهتر مردم در سطح جوامع امروزی و همچنین برقراری تعاملات اجتماعی در سطح کیفیت زندگی مردم کاملاً ملموس است. با توجه به اینکه امروزه ابعاد زندگی اجتماعی انسان نادیده گرفته می شود و در گذشته بعد اجتماعی انسان و اجتماع پذیری شهرها بیشتر در نظر بوده است؛ ازاین رو مقاله ی حاضر، با هدف بازشناسی و واکاوی راهکارهای مؤثر در ایجاد و تقویت اجتماع پذیری در کالبد شهرهای تاریخی موفق در این زمینه، در راستای به کارگیری آن راهکارها در شهرسازی و معماری امروزی نگاشته شده است. بر همین اساس بافت تاریخی شهر بوشهر، که از نمونه های موفق در حضورپذیری مردم با وجود فرهنگ ها و مذاهب مختلف بوده است، به منظور بررسی در این پژوهش انتخاب گردید. تحقیق حاضر با به کارگیری ترکیبی از روش کیفی و کمّی به صورت توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. ساختار پژوهش در دو بخش تنظیم شد: بخش مبانی نظری به صورت کیفی با استفاده از منابع کتابخانه ای برای استخراج مؤلفه های مدل و بخش میدانی با روش کمّی با استفاده از پرسش نامه و آزمون مدل با استفاده از روش آزمون دوجمله ای در نرم افزار SPSS و تحلیل عاملی تأییدی نظرات کاربران در نرم افزار لیزرل. بر اساس یافته های تحقیق، روایی مدل مفهومی با روش روایی سازه ی همگرا و پایایی آن با روش پایایی مرکب به تأیید رسید. برازش مدل پیشنهادی تحلیل عاملی تأییدی بر اساس بارهای عاملی (5 جزء کالبد بافت تاریخی بوشهر شامل میدان، میدانچه، خیابان، پیاده روها و گذرهای ساحلی، کوچه ها، و 4 شاخص مؤثر بر اجتماع پذیری شامل آسایش محیطی، امنیت، رفاه، تنوع، و جذابیت)، مقادیر t، RMSEA، RMR، P-value، GFI، AGFI، و …,در سطح اطمینان 95٪,به تأیید رسید. بنابر نتایج مدل استخراج شده و مؤلفه های آن در سنجش میزان اجتماع پذیری در کالبد بافت تاریخی بوشهر تأثیرگذار است و در میان مؤلفه ها نیز شاخص رفاه و تنوع و جذابیت در فضای میدان بالاترین اولویت را از نظر کاربران دارد.

شهر تهران در سال های آینده، با توجه به رشد جمعیت و پیچیدگی های روزافزون، با چالش های گوناگون روبه رو خواهد شد، بنابراین وظایف مدیریت شهری پیچیده تر می شود. اغلب ابزارها و روش های موجود در زمینه ی شهرسازی مبتنی بر رویکردهای ایستا هستند و تعداد محدودی از ذی نفعان را در تصمیم گیری های مربوطه درگیر می کنند. در همین خصوص یکی از اصلی ترین ملزومات رسیدن به شهر هوشمند در اختیار داشتن یک مدل دیجیتالی از شهر است که در دنیا تحت عنوان «دوقلوی دیجیتال» تعریف شده است. تغییروتحول دیجیتال باعث روشن تر و قابل فهم تر شدن بخش های بیشتری از روند برنامه ریزی، تصمیم گیری، و طراحی برای عموم مردم می شود. یک رویکرد مهم برای این تغییروتحولاتْ,دوقلوی دیجیتال شهر تهران است. در همین راستا، هدف اصلی این مقاله معرفی و طرح کردن مفهوم دوقلوی دیجیتال به مثابه ی یک ضرورت در عصر شهرهای هوشمند و همچنین دستیابی به نحوه ی پیاده سازی این مفهوم در شهر تهران است. ابزار اصلی روش تحقیق این مقاله نرم افزار سیتی انجین است. در این پژوهش بخشی از شهر تهران به یک مدل دیجیتالی تبدیل شده که با مفهوم دوقلوی دیجیتال همسوست. برای رسیدن به این مهم، از الگوریتم های مدل سازی رویه ای در محیط نرم افزار سیتی انجین استفاده شده است. در ابتدا، برای تولید دوقلوی دیجیتال تهران یک دیتابیس از داده های توصیفی جمع آوری شده است. سپس این داده های توصیفی با برنامه نویسی در محیط نرم افزار سیتی انجین مدل سازی شده اند. این دوقلوی دیجیتال تهران با سطح جزئیات مختلف، در سطح برنامه ریزی شهری، طراحی شهری و مدیریت شهری به صورت کٌد هوشمند برنامه نویسی شده است که، با اعمال هر تغییری در داده های وضع موجود، مدل ها و گزارش های موجود از سطح شهر به صورت بلادرنگ تغییر خواهد کرد و با داده های جدید به روز خواهد شد.

دوره ی قاجاریه، به ویژه عصر ناصری، از مهم ترین مقاطع زمانی و به تعبیری سرآغاز دوران معاصر در تاریخ معماری ایران است. بااین حال، تصویر و تصور ما از سازوکار معماری در این برهه ی حساس مبهم و ناروشن است. به رغم اسناد و مدارک فراوان موجود درباره ی معمارباشی های دربار در این برهه، شناخت ما از آنها، به مثابه ی بخشی از مهم ترین عاملانِ تشکیلاتِ معماری سلطنتی، بسیار اندک است. در مقاله ی حاضر، با بهره گیری از راهبرد تاریخی، تلاش می کنیم تا در برهه ی پنجاه ساله ی سلطنت ناصرالدین شاه (1264-1313ق) احوال و آثار معمارباشی های دربار ناصری، محدوده ی وظایف و مسئولیت های آنها، و نیز سیر تحول و دگرگونی منصب معمارباشیگری را تحلیل و تفسیر کنیم. بررسی منابع نوشتاری حاکی از آن است که در دربار ناصری پنج معمارباشی بر سر کار بوده اند: عبدالله خان، محمدتقی خان، محمدابراهیم خان، حاجی ابوالحسن، و حسین علی خان معمارباشی. این اشخاص وظایف و مسئولیت های خرد و کلانی بر عهده داشتند، اما اصلی ترین کار آنها نظارت فنّی هم زمان بر مجموعه ی ساخت وسازهای سلطنتی بود. فزونی یافتن این ساخت وسازها که در دهه های 1280-1300ق منجر به شکل گرفتن نقش مباشرت، پدید آمدن منصب ریاست بنّایی، و قدرت یافتن معماران طراز اول شد، چرخشی در منصب معمارباشیگری پدید آورد و باعث شد تا پس از سال ها فترت این منصب دوباره به دست معماران اهل فن بیفتد. در طی این سال ها، با پیشرفته تر شدن سازوکار معماریِ سلطنتی از لحاظ دیوان سالاری، نسبت منصب معمارباشیگری با دیگر مناصب و نقش ها روشن تر و دقیق تر شد. این تحولات، به تعبیری، از نشانه های تجدد در تشکیلات معماری دربار ناصری است.