معرفت فرهنگی اجتماعی
سال:1391 | دوره:3 | شماره:3 (پیاپی 11) |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:یکی از واقعیت های اجتماعی ریشه دار، مشهود و اجتناب ناپذیر هر جامعه، قشربندی و نابرابری است. جامعه شناسان در تبیین این موضوع دیدگاه های مختلفی ارائه کرده اند که عمدتا به دو نظریه کلان، موسوم به تضادگرایی و کارکرد گرایی ارجاع دارند. این نوشتار درصدد است که با روشی توصیفی و تحلیلی مواضع کلی قرآن کریم را در این باره با محوریت تفسیر المیزان و دیدگاه های علامه طباطبائی بحث و بررسی کند.رویکرد انتقادی به برخی دیدگاه های مطرح جامعه شناختی و ارزیابی آنها بر پایه آموزه های قرآنی، بخشی از نتایج این مطالعه است.   چکیده عربی:من الحقائق الاجتماعیة القدیمة والمشهودة التی لا یمکن اجتنابها بوجه فی کل مجتمع، هی تقسیم المجتمع إلی طبقات. ولعلماء الاجتماع آراء مختلفة لبیان هذا الموضوع، حیث یعزون أسبابه بشکل أساسی إلی نظریتین أساسیتین، هما منهج التضاد والوظائفیة.قام الکاتبان فی هذه المقالة بدراسة وتحلیل المواقف العامة للقرآن الکریم فی هذا المضمار علی أساس آراء العلامة الطباطبائی فی تفسیر المیزان وذلک وفق منهج تفصیلی تحلیلی. وقد طرحا رؤیة نقدیة للنظریات المطروحة فی علم الاجتماع وقاما بتقییمها علی أساس التعالیم القرآنیة.

چکیده فارسی:هدف این مقاله دستیابی به الگویی مفهومی در انجام مطالعات آسیب شناختی وضعیت مسجد در ایران است. این الگو، محصول مصاحبه با 23 نفر از استادان حوزوی و دانشگاهی و صاحب نظران و پژوهشگران حوزه مطالعات مسجد است. داده های این مصاحبه ها، با روش تحلیل مضمونی، تحلیل و گونه شناسی شده اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که مسائل و آسیب های مربوط به نهاد مسجد در سه حوزه کلی قرار می گیرند: 1. حوزه های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی؛ 2. عناصر، سازمان ها و نهادهای مرتبط و دخیل در اداره مسجد؛ 3. نهادها و سازمان های مذهبی و فرهنگی موازی با مسجد. این سه حوزه دربردارنده تمامی مسائل پیرامون مسجد است. براساس الگوی مفهومی پیشنهادی، بسیاری از آسیب ها، علل بروز، پیامدها، و راه کارهای رفع آنها در این سه حوزه قرار می گیرند.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو طرح نموذج مفهومی فی مجال إجراء مطالعات حول باثولوجیا أوضاع المساجد فی الجمهوریة الإسلامیة الإیرانیة، وهذا النموذج هو نتیجة لمقابلات مع 23 شخصا من أساتذة الحوزة والجامعة والمفکرین والباحثین فی مجال الدراسات المسجدیة، حیث تم تحلیل نتائج هذه المقابلات وفق أسلوب تحلیل المحتوی وتحلیل المصداق، وقد أثبتت أن المسائل والأضرار التی یواجهها المسجد یمکن تحدیدها فی ثلاثة موارد، هی: 1) مختلف المجالات الثقافیة والاجتماعیة والسیاسیة والاقتصادیة 2) العناصر والمنظمات والمراکز المتعلقة بإدارة المساجد 3) المراکز والمنظمات الدینیة والثقافیة الموازیة للمسجد.وهذه الموارد الثلاثة تشمل جمیع المسائل المتعلقة بالمسجد، وعلی أساس النموذج المفهومی المقترح فی هذه المقالة فإنه یتم إزالة الکثیر من الأضرار و علل نشوئها.

چکیده فارسی:«سبک زندگی» از اصطلاحات نسبتا جدید علمی است که با رویکردهای گوناگونی تعریف شده است. به نظر می رسد، بهترین و جامع ترین آنها، رویکرد دین شناسانه است. بر اساس این رویکرد سبک زندگی، مجموعه ای از رفتارهای سازمان یافته است که متاثر از باورها و ارزش های پذیرفته شده، و همچنین متناسب با امیال و خواسته های فردی و شرایط اجتماعی، وجهه غالب رفتاری یک فرد یا گروهی از افراد شده اند. سبک زندگی جنبه بیانگرانه و نمادین دارد. نمود خارجی هویت باطنی و ابعاد ناپیدای هویت فردی و جمعی است. بر این اساس، می توان از سبک زندگی به عنوان شاخصی برای سنجش کیفیت ایمان افراد و جوامع استفاده کرد. این حقیقت در آیات و روایات فراوانی مورد تاکید قرار گرفته است. ناهماهنگی میان ایمان و سبک زندگی افراد و یا تفاوت سبک های زندگی علی رغم وحدت باورها و ارزش ها، علل و عوامل مختلفی دارد: ذومراتب بودن ایمان، تنوع غرایز و امیال و تاثیرگذاری آنها در گزینش های افراد، تاثیرپذیری سبک زندگی از شرایط اقلیمی و اجتماعی و یا فقدان نهادهای اجتماعی متناسب با باورها و ارزش ها، بخشی از این عوامل اند.   چکیده عربی:مصطلح (منهج الحیاة) هو من الاصطلاحات العلمیة الحدیثة نسبیا حیث تم تعریفه علی أساس رؤی مختلفة، ویبدو أن أفضل رؤیة وأکثرها شمولیة هی الرؤیة المعرفیة الدینیة. وعلی أساس هذه الرؤیة فإن منهج الحیاة هو عبارة عن سلسلة من السلوکیات المنظمة المتأثرة بالمعتقدات والقیم المتبناة والتی تتناسب مع الرغبات والمیول الفردیة والظروف الجماعیة التی أصبحت الوجهة السلوکیة الغالبة لفرد ما أو لمجموعة من الأفراد.إن منهج الحیاة یحظی بجانب بیانی ورمزی، وهو انعکاس خارجی للهویة الباطنیة والأبعاد الخفیة للهویة الفردیة والجماعیة. وعلی هذا الأساس، یمکن الاعتماد علیه کمؤشر لتقییم نوعیة إیمان الأشخاص والمجتمعات، وهذه الحقیقة قد تم التأکید علیها فی آیات وروایات کثیرة. کما أن عدم الانسجام بین الإیمان وبین منهج الحیاة لدی الأفراد أو الاختلاف بین مناهج الحیاة، لهما علل وعوامل عدیدة بالرغم من وحدة المعتقدات والقیم. ومن هذه العلل والعوامل ما یلی: کون الإیمان ذا مراتب، تنوع الغرائز والمیول وبالتالی تأثیرها علی اختیار الأفراد، تأثر منهج الحیاة بالظروف الإقلیمیة والاجتماعیة، فقدان المراکز الاجتماعیة التی تتناسب مع المعتقدات والقیم.

چکیده فارسی:امروزه با افزایش انتقادهای نظری از رویکرد اثبات گرایی، بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی و انسانی به جای جمع آوری داده های کمی و تحلیل های آماری، بر روش های کیفی تحقیق تاکید می ورزند. یکی از روش های بسیار رایج پژوهش های کیفی، تحلیل گفتمان انتقادی است. تحلیل گفتمان انتقادی، به لحاظ فلسفی مبتنی بر ساخت گرایی است که با تاکید بر عاملیت انسانی، واقعیت را به سازه های انسانی تقلیل می دهد.این نوشتار با اشاره به استلزامات منطقی مبانی سازه گرایانه تحلیل گفتمان انتقادی، به این نتیجه می رسد که این دیدگاه به لحاظ معرفت شناختی به نسبی گرایی، سفسطه و انکار شناخت، نسبیت ارزشی، خودمتناقض بودن، امتناع صدق و کذب، و امتناع اخلاق منجر می شود.   چکیده عربی:فی عصرنا الراهن یؤکد الکثیر من علماء العلوم الاجتماعیة علی المناهج النوعیة للبحث العلمی ویرجحونها علی جمع المعلومات الکمی والتحلیل الإحصائی، وذلک بعد تزاید الانتقادات النظریة للمنهج الإثباتی. ومن المناهج السائدة بشکل کبیر فی مجال البحوث النوعیة، هو منهج تحلیل الخطاب الانتقادی، فهذا المنهج من الناحیة الفلسفیة یقلل من مستوی الواقع وینزله إلی درجة الأفعال الإنسانیة، وهو فی حقیقته یستند إلی المنهج البناء الذی یتمحور حول فاعلیة الإنسان. وقد أثبتت نتائج البحث أن هذه الرؤیة من الناحیة المعرفیة تؤدی إلی النسبیة والسفسطة وإنکار المعرفة والنسبیة المبدئیة والتناقض الذاتی وامتناع الصدق والکذب وامتناع الأخلاق، وذلک من خلال التطرق إلی الاستلزامات المنطقیة للمبادئ البناءة فی تحلیل الخطاب الانتقادی.

چکیده فارسی:این مقاله درپی بررسی مبانی انسان شناختی و روش شناختی دو پارادایم اثبات گرایی و رئالیسم انتقادی بوده، مبانی انسان شناسی و روش شناسی هریک از پارادایم های اثبات گرایی و رئالیسم انتقادی را بررسی و نقد می کند؛ سپس به تاثیر و تاثر این دو مولفه بر همدیگر در هریک از پارادایم ها خواهد پرداخت.روش استفاده شده در این نوشتار استدلالی برهانی است و هدف از ارائه آن بیان این مطلب است که مولفه های هر پارادایم در یک منظومه معرفتی با هم ربط منطقی دارند و پذیرش هر مولفه به طور ضمنی، پذیرش دیگر مولفه ها را نیز در بر خواهد داشت. پارادایم اثبات گرایی ازآنجاکه نگرشی مکانیکی به انسان دارد، در مبانی روشی خود از علوم طبیعی الگوبرداری می کند؛ به همین دلیل، به نوعی روش توصیفی فارغ از ارزش به مثابه روشی معتبر روی می آورد و روش کمی را به منزله راهی برای کسب اطلاعات کافی می داند. پارادایم رئالیسم انتقادی ازآنجاکه انسان را دارای ماهیت اجتماعی می داند، در روش خود پیش فرض های مورد توافق افراد در کنش ارتباطی را یکی از ارکان قضاوت روشی می داند و چون دغدغه رئالیستی نیز دارد، کفایت عملی را نیز از دیگر ارکان قضاوت روشی خود می شمرد. برای جمع آوری اطلاعات قایل به ترکیب روش کیفی و کمی است و هیچ یک را به تنهایی کافی نمی داند.   چکیده عربی:یتمحور البحث فی هذه المقالة حول دراسة أصول الوجودیة الإنسانیة والمنهجیة فی المنهجین الحدیثین للإثباتیة والواقعیة الانتقادیة وبیان تأثر وتأثیر کل واحد منهما علی الآخر، وذلک وفق منهج انتقادی. أسلوب البحث المتبع هنا استدلالی - برهانی والهدف منه إثبات أن دخول کل منهج حدیث فی أی نطاق معرفی یدل علی وجود ارتباط منطقی بینهما، إذ إن تقبل کل عنصر یتضمن تقبل سائر العناصر. وبما أن المنهج الإثباتی الحدیث ینظر إلی الإنسان کآلة میکانیکیة، فهو قد استوحی أصوله المنهجیة من العلوم الطبیعیة وهو بشکل ما توجه نحو المنهج التفصیلی العاری عن القیم واعتبره بمثابة منهج معتبر، حیث یری أن المنهج الکمی یفی بالغرض فی هذا المجال. أما المنهجیة الواقعیة الانتقادیة الحدیثة فهی تری أن الإنسان یتصف بماهیة اجتماعیة، وعلی هذا الأساس فهی فی منهجها تری أن الفرضیات المتفق علیها بین الناس تعد من أرکان تعیین المنهجیة فی عملیة الترابط، وبما أنها تمتلک نفس هاجس الواقعیة، فهی تعتبر الاستغناء العملی أیضا بأنه أحد أرکان تعیین منهجها، کما أنها تؤمن بالمنهجین النوعی والکمی لجمع المعلومات، ولا تعتبر أحدهما کافیا بنفسه.

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر ارزیابی تفاوت های جامعه شناختی در میان چهارصد نفر از زنان هجده تا چهل سال جامعه آماری زنان شهر شیراز است. نمونه آماری پژوهش بر پایه روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای تصادفی انتخاب شده است و داده های موردنیاز با استفاده از پرسشنامه بسته ساختار یافته جمع آوری شده است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا میان زنان هجده تا چهل سال سنت گرا و نوگرای شهر شیراز از نظر سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، مصرف رسانه ای، دین داری، سن و پایگاه اجتماعی اقتصادی تفاوت معناداری وجود دارد یا خیر؟ آرای گفتمانی میشل فوکو و لاکلا و موفه، چارچوب تئوریک پژوهش را تشکیل می دهند. در این مطالعه، نگرش های پاسخ گویان درباره خانواده و ازدواج، حقوق زنان، روابط اجتماعی زن و مرد و حجاب و عفت که در پارادایم سنت و تجدد نظام معنایی خاص خود را دارند، استخراج و تفاوت های میان زنان سنت گرا و نوگرا در میزان متغیرهای مندرج در صدر چکیده شناسایی شد. بر اساس یافته های توصیفی، میانگین گرایش زنان به گفتمان های معطوف به سنت برابر با 67.1 (از 100) و میانگین گرایش آنان به گفتمان های نوگرا برابر با 63.4 (از 100) است. نتایج استنباطی پژوهش نشان می دهد میزان سرمایه اجتماعی، دین داری و سن زنان سنت گرا به گونه ای معنادار بیش از همتایان نوگرای آنهاست؛ به طور متقابل، میزان سرمایه فرهنگی و مصرف رسانه ای زنان نوگرا به شکلی معنادار از زنان سنت گرا پیشی می گیرد؛ میان دو گروه یاد شده زنان، از حیث پایگاه اجتماعی اقتصادی تفاوت معناداری مشاهده نشد.   چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو تقییم مدی الاختلاف الاجتماعی المعرفی بین 400 سیدة تتراوح أعمارهن بین 18 إلی 40 سنة کنطاق إحصائی للبحث فی مدینة شیراز. وقد تم اختیار عینة البحث وفق أسلوب التعیین العنقودی متعدد المراحل وبشکل عشوائی، والسؤال الأساسی الذی ترتکز حوله المقالة هو: هل أن النساء الشیرازیات ذوات النزعتین التقلیدیة والتجددیة اللواتی تتراوح أعمارهن من 18 إلی 40 سنة، بینهن اختلاف معتبر من حیث الثروة الاجتماعیة والثقافیة والاستهلاک الإعلامی والتدین والسن والأساس الاجتماعی والاقتصادی؟ وقد أثبتت نتائج البحث التفصیلیة أن معدل نزعة النساء للخطاب بالنسبة إلی العرف یعادل 67.1% ومعدل نزعة النساء للخطاب بالنسبة إلی الخطاب التجددی یعادل 63.4%. أما النتائج الاستنباطیة للبحث فقد أشارت إلی أن مدی الثروة الاجتماعیة والتدین والسن بالنسبة إلی النساء التقلیدیات أکثر من نظیراتهن التجددیات بشکل معتبر، ومن ناحیة أخری فإن مستوی الثروة الثقافیة والاستهلاک الإعلامی للنساء التجددیات أعلا من النساء التقلیدیات. یذکر أنه هناک اختلاف معتبر بین هاتین الفئتین من النساء من حیث الأساس الاجتماعی والاقتصادی.