پژوهش و برنامه ریزی روستایی
سال:1391 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

گردشگری به عنوان یکی از گزینه های اقتصادی جدید برای نواحی روستایی، باعث تغییر در نظام معیشتی و نحوه استفاده از زمین می شود. از جمله تاثیرات اولیه ورود گردشگر به نواحی گردشگرپذیر، افزایش کاربری های غیرکشاورزی است. در محدوده مطالعاتی بر اثر توسعه گردشگری، تغییر نظام معیشتی و تغییر کاربری اراضی در حال افزایش است. هدف از انجام این تحقیق، بررسی اثرات اقتصادی تغییر کاربری اراضی از کشاورزی به گردشگری در نواحی روستایی را در دهستان لیچارکی حسن رود شهرستان بندر انزلی در استان گیلان است. روش انجام این تحقیق، توصیفی - تحلیلی و ماهیت داده های تحقیق، عینی و ذهنی است که از طریق پرسشنامه حاصل شده است. با در نظر گرفتن گستردگی حجم جامعه آماری، از روش نمونه گیری کوکران استفاده شد. با توجه به ساحلی بودن روستاهای دهستان لیچارکی حسن رود از تعداد 2155 خانوار ساکن در این دهستان، تعداد 328 نفر از سرپرستان خانوار از کل هفت روستا به عنوان نمونه انتخاب شد و مورد مطالعه قرار گرفت. در روش تحلیل داده ها و اطلاعات از آزمون های آماری ناپارامتری اسپیرمن، و از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای نمایش تغییر کاربری اراضی در طی سال های 1376 - 1387 به کار گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد گرچه تغییر کاربری ها بر اثر گردشگری اثرات و پیامدهای منفی از قبیل افزایش کاذب قیمت زمین، افزایش هزینه زندگی و تا حدودی وابستگی اقتصاد روستا به گردشگری را موجب شده است، اما اثرات مثبتی همچون افزایش درآمد، اشتغال زایی ایجاد اشتغال به ویژه برای جوانان شده است. در نهایت، از دیدگاه ساکنان منطقه، اثرات اقتصادی مبثت تغییرات کاربری بیش از اثرات منفی آن در سطح منطقه است.

سلامت به صورت وضعیتی از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی تعریف می شود که نبود بیماری و نیز بهره مندی از بالاترین استاندارد سلامت قابل دسترسی، بدون تبعیض فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربر می گیرد. در جمهوری اسلامی ایران برنامه های بسیاری در ارتباط با محیط روستا از سال 1358 اجرا شده است. با این همه، شواهد حاکی از آنند که سطح سلامت نواحی روستایی پایین است. چالش ارتقای سطح سلامت روستایی مانع بزرگی بر سر راه توسعه پایدار نواحی یادشده محسوب می شود. هدف از تحقیق حاضر بررسی سطح سلامت روستاها و عوامل موثر بر آن بوده است. شناخت ماهیت و ابعاد سلامت و عوامل تاثیرگذار بر آن برای برنامه ریزی ارتقای سطح سلامت نواحی روستایی ضرورت و اهمیت بسیار زیادی دارد و می تواند نقش مهمی در توسعه پایدار این نواحی داشته باشد. ناحیه مورد مطالعه این تحقیق، روستاهای شهرستان شفت استان گیلان است. مشاهده مستقیم، مصاحبه با مردم محلی و تکمیل پرسشنامه اصلی ترین روش های جمع آوری داده ها بوده است. داده های جمع آوری شده، بر اساس آمار توصیفی و استنباطی (مدل تاپسیس و تحلیل عاملی) تجزیه و تحلیل شده اند. نتایج نشان می دهند که سطح سلامت جامعه روستایی پایین است. همچنین، وضعیت اقتصادی، نحوه کارکرد نهادهای عمومی و مدنی، سرمایه اجتماعی و فرهنگ برخواسته از آن به گونه ای هستند که افراد جامعه در جست وجوی منافع شخصی، سلامت جامعه روستایی را در معرض خطر قرار داده اند.

پژوهش حاضر که با هدف شناسایی و ارزیابی توان های اکوتوریستی و ظرفیت تحمل کویر مرنجاب در منطقه کاشان صورت گرفته، تحقیقی توصیفی - تحلیلی است. از دو روش اسنادی و پیمایشی برای جمع آوری اطلاعات و شناسایی و الویت بندی پهنه های دارای بالاترین توان گردشگری در محدوده، استفاده شده است. سوالات تحقیق عبارتند از: چه ظرفیت هایی برای جذب گردشگران در کویر مرنجاب وجود دارد؟ کدام پهنه دارای بالاترین توان برای توسعه گردشگری کویر مرنجاب است و ظرفیت تحمل آن چه میزان است؟ برای پاسخ گویی به سوالات پژوهش با استفاده از مصاحبه های ساختارمند و تحلیل راهبردی کیفی و کمی، توان و ظرفیت جذب گردشگر در منطقه تعیین شدند. برای ارزش گذاری معیارهای شناسایی پهنه هایی که بیشترین توان گردشگری داشتند، از روش های کیفی، برنامه ریزی راهبردی و مصاحبه با کارشناسان به روش دلفی استفاده شده است. معیارهای موثر انتخاب شده برای سنجش سوالات تحقیق عبارتند از: قابلیت اراضی موجود، ژئومورفولوژی منطقه، زیرساخت ها و جاذبه های گردشگری. پس از مشخص شدن امتیازهای معیارها و زیرمعیارها به کمک نرم افراز GIS و با در نظر گرفتن معیارهایی چون شیب، نزدیکی به منابع آب و اقلیم، پهنه دارای بالاترین توان برای فعالیت گردشگری مشخص شده است. ظرفیت تحمل فیزیکی نیز با توجه به مساحت محدوده پیشنهادی و نوع گردشگری در کویر مرنجاب، بر اساس مدل های کمی محاسبه شد و حدود 67200 نفر برآورد شد. همچنین، بر طبق محاسبات، ظرفیت تحمل واقعی با توجه به عوامل محدودکننده از جمله پوشش گیاهی، شیب، فضاهای مورد نیاز زیرساخت ها و غیره برآورد شد که این رقم برابر با 43120 نفر در طی هفته به دست آمده است. نتایج بررسی نشان می دهند که ظرفیت پذیرش گردشگر منطقه با شرایط موجود نیز به مراتب بیشتر از میزان کنونی بازدیدکنندگان از کویر مرنجاب؛ یعنی، 2500 نفر در هفته است. با توجه به موقعیت مناسب کویر مرنجاب و نزدیکی آن به کانون های عمده جمعیتی، برنامه ریزی مناسب در زمینه گردشگری می تواند به توسعه گردشگری و به دنبال آن ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی در منطقه منجر شود.

یکی از ابتکارات قانون شوراها تعریف یک مقام اجرایی به نام دهیار در هر روستا است که وظیفه اجرای مصوبات شورای اسلامی روستا را بر عهده دارد. عملکرد دهیاری ها در قالب سه دسته شاخص های اجتماعی، اقتصادی و محیطی - کالبدی گنجانده می شود. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی شاخص های موثر بر عملکرد دهیاری ها در فرایند توسعه روستاهای بخش مرکزی بیرجند است. نوشتار حاضر، حاصل یک پژوهش میدانی است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی تعداد 30 روستا و 30 دهیاری به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند و با استفاده از فرمول کوکران، 305 خانوار به عنوان حجم جامعه نمونه مشخص شد که به نسبت جمعیت و بعد خانوار در هر روستا پرسشنامه ها توزیع شدند. سپس، تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آزمون های t، ویلکاکسون، رگرسیون با استفاده از نرم افزار spss انجام شد. از دیدگاه دهیاران، بعد از تشکیل دهیاری ها تغییرات چشمگیری در بهبود وضعیت هر یک از گویه های اجتماعی، اقتصادی و محیطی - کالبدی مرتبط با توسعه روستا به وجود آمده است؛ به گونه ای که %92.5 از دهیاران، فرایند توسعه روستا را بعد از تشکیل دهیاری ها متوسط و یا زیاد ارزیابی کرده اند. خانوارهای روستایی، گویه های حفظ سلامت و بهداشت محیط، همکاری با بخشداری و همکاری با شورا، مدیریت هزینه دهیاران و پیگیری تهیه و اجرای طرح هادی روستا را بهترین عملکرد دهیاران دانسته اند. همچنین، به نظر این خانوارها، گویه های امدادرسانی در مواقع بحرانی، روش های بودجه نویسی و بودجه ریزی، نگهداری از تاسیسات، اموال و دارایی های روستا ضعیف ترین عملکرد را داشته اند.

گردشگری در محیط های روستایی با توجه به توسعه شهرنشینی، بهبود سیستم حمل و نقل و ارتباطات، افزایش اوقات فراغت و غیره درحال گسترش بوده است و به دنبال آن، شکل گیری و گسترش خانه های دوم از پدیده های مهم قرن بیستم و سده های حاضر است. ناحیه مورد مطالعه در این پژوهش با برخورداری از موقعیت ممتاز طبیعی و بوم شناختی و با توجه به نزدیکی به شهر قوچان پذیرای بسیاری از گردشگران خانه های دوم در محیط های روستایی است. هدف از انجام این تحقیق، مطالعه آثار گوناگون توسعه گردشگری خانه های دوم و تحلیل مقایسه ای آن از منظر مالکان و اهالی در دهستان شیرین دره قوچان است. روش تحقیق در این مطالعه، تجربی و در بخشی توصیفی - تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق، 7 روستا با 1188 خانوار جمعیت است که بر اساس فرمول کوکران، 218 پرسشنامه در قالب دو گروه مالکان و اهالی به روش سیستماتیک تصادفی در منطقه، گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان دادند که رابطه ای مثبت و مستقیم بین توسعه گردشگری خانه های دوم و تغییرات در ابعاد اجتماعی و اقتصادی در سطح روستاهای منطقه وجود دارد. شدت تاثیر متغیر توسعه گردشگری خانه های دوم بر تغییرات اجتماعی و اقتصادی زندگی روستاییان، 0.502 برآورد شده است که این میزان بیانگر تاثیر متوسط گردشگری خانه های دوم در سطح منطقه است. سرمایه گذاری افراد غیرروستایی بیشترین تاثیر را با ضریب حدود %35 در شکل گیری انواع تغییرات در زندگی روستاییان داشته است. تفاوت معنی داری در دیدگاه مالکان و اهالی نسبت به توسعه گردشگری خانه های دوم و تغییرات در ابعاد اقتصادی زندگی روستاییان وجود دارد. با توجه به یافته ها، راهکارهایی چون طراحی نظام مدیریت یکپارچه گردشگری خانه های دوم، انجام مطالعات کاربری زمین بر اساس ارزیابی توان بوم شناختی، انجام مطالعات و اجرای طرح های مدیریت پسماند و فاضلاب، تدوین آیین نامه های اجرایی مربوط به طراحی منظر و محیط روستایی، تدوین و اجرای آیین نامه های مربوط به تغییر کاربری باغ ها و مزارع به خانه های دوم و غیره پیشنهاد شده است.

امروزه فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی با کاهش تاثیر عامل فاصله جغرافیایی نشان داده اند که این فناوری ها رابطه مهمی با نواحی روستایی دارند. در این ارتباط، توسعه فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی در برخی از مناطق روستایی ایران سبب تغییراتی در شرایط حاکم بر زندگی روستاییان شده است. اگرچه دامنه و شدت تاثیرگذاری فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی بر کسی پوشید نیست، اما بازخورد توسعه این فناوری ها در کشورهای کمتر توسعه یافته چندان روشن نیست. از جمله مشکلات مطرح در این خصوص، ابهام در حوزه های تاثیرگذاری ICT و نیز نبود اجماعی کارشناسی در این مورد است. این مطالعه که پژوهشی کاربردی است و به روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته است، در واقع، پاسخی به این نیاز است. به همین دلیل، پس از بررسی پیشینه مطالعات صورت گرفته و نظریه های مطرح در مورد فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی، مبنای نظری لازم برای استخراج حوزه های تاثیرپذیر زندگی روستایی از ICT فراهم شد. پس از آنکه حوزه ها و مولفه های متاثر از ICT تعیین شدند، با استفاده از مدل AHP و با ادغام نظرهای 20 کارشناس، نتایج نهایی استخراج شدند. انتخاب این کارشناسان به گونه ای بود که نزدیک ترین تخصص های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیز مبحث توسعه و برنامه ریزی روستایی را دربر گیرد. در نهایت، در پژوهش حاضر علاوه بر ارائه الگویی جدید از شاخص های زندگی روستایی که از فناوری اطلاعات و ارتباطات متاثر است، وزن و اهمیت این شاخص ها در ارتباط با میزان تاثیرپذیری از ICT مشخص شده است.