جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای
سال:1392 | دوره:3 | شماره:7 |تعداد مقالات:8

بهبود و تحول کیفیت زندگی ساکنان روستایی نیازمند وجود برخی زیرساخت های اجتماعی است که امر توسعه و فرایند آن را امکان پذیر و روند آن را تسهیل کند. مهمترین مکانیسم بعد اجتماعی مترتب بر توسعه روستایی که زمینه ساز تحولات کالبدی، گسترش امکانات و تسهیلات رفاهی و غیره، سرمایه اجتماعی است. بنابراین هدف از این تحقیق بررسی تطبیقی رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی در روستاهای بالای 1000 نفر جمعیت شهرستان میاندواب است. روش پژوهش این تحقیق مبتنی بر رویکرد فازی است. توسعه یافتگی روستاها از طریق 79 شاخص به وسیله مدل تاپسیس رتبه بندی شده اند. برای تعیین سرمایه اجتماعی روستاها از پرسشنامه با حجم نمونه 537 به صورت نمونه گیری سهمیه ای استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که داده های تجربی، ناظر بر رابطه فازی دومجموعه سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی است. شاخص سازگاری بین این دو مجموعه برابر 0.816 است. این ارزش نشان می دهد که فقط 82 درصد روستاهای مورد مطالعه این ادعا را تایید می کنند که سرمایه اجتماعی شرط لازم برای توسعه روستایی است. بر این اساس، با 95 درصد اطمینان می توان گفت که سرمایه اجتماعی شرطی "همیشه لازم" برای توسعه روستایی است. شاخص پوشش بین دو مجموعه برابر با 0.75 است. این مقدار بیانگر اهمیت تجربی سرمایه اجتماعی برای توسعه روستایی است. شواهد موجود دلالت بر آن دارد که 75 درصد از فضای توسعه روستایی توسط سرمایه اجتماعی پوشش داده شده است.

ویژگی های آب و هوایی نقشی برجسته در برنامه ریزی گردشگری هر محل بازی می کنند. هدف این پژوهش، شناخت گستره آسایش اقلیمی روزانه و شبانه به منظور برنامه ریزی گردشگری استان ایلام است. بنابراین، برای شناسایی پراکندگی شرایط دمایی (گرم، آسایش، سرد) هر یک از برج های سال در گستره استان، مدل اوانز به کار گرفته شد. نخست داده های اقلیمی کمینه و بیشینه دمای هوا، نم نسبی و سرعت باد در مقیاس ماهانه دو ایستگاه همدید و سه ایستگاه کلیماتولوژی استان در دوره (1387 - 1375) فراهم شد و همگنی آنها با روش درون یابی مورد آزمون قرار گرفت. سپس جداول شرایط دمایی به تفکیک روز و شب برای هر یک از برج های سال تهیه و نقشه های آسایش زیست اقلیمی استان ترسیم شد. نتایج نشان داد که آسایش روزانه در دو فصل بهار و پاییز، برای ایلام، ایوان و دره شهر به مدت 5 ماه و برای مهران و دهلران به مدت 4 ماه به گونه ای پراکنده شده است که برج فروردین در بهار و برج آبان در پاییز در سرتاسر استان آسایش روزانه حاکم است. آسایش شبانه دره شهر و مهران به مدت 6 برج (اردیبهشت تا مهر)، ایلام و ایوان به مدت 4 برج (خرداد تا شهریور) به درازا می کشد. تنها آسایش شبانه 6 ماهه دهلران است که در دو دوره، یکی دو ماهه (فروردین و اردیبهشت) و دیگری چهار ماهه (مرداد تا آبان) جدا شده است. چرا که این شهر در سطح استان تنها شهری است که دو برج خرداد و تیر دارای شرایط اقلیمی گرم می باشد.

طی سال های اخیر محققان مختلف سعی در کمی نمودن حرکت های زمین ساختی داشته و شاخص های متعددی را با عنوان شاخص های ژئومورفیک ارایه نموده اند. استفاده از این شاخص ها، امکان تحلیل مناسب از وضعیت تحول شبکه زهکشی و تغییرات جبهه کوهستان بر اثر فعالیت های زمین ساختی را فراهم می کند. حوضه آبخیز کنگیر (ایوان غرب) در مختصات طول جغرافیایی  46o 17¢ 11²تا 35²  46o 27¢شرقی و عرض جغرافیایی 14²  33o 41¢تا  33o 50¢ 57²شمالی و با مساحت 122.71 کیلومتر مربع در جنوب خاوری شهر ایوان غرب (شمال استان ایلام) قرار دارد. تنها زهکش اصلی این حوضه، رودخانه کنگیر است که تمام دشت ایوان غرب را زهکشی می کند. هدف اصلی این مقاله، ارزیابی نسبی وضعیت زمین ساخت فعال این حوضه از طریق بررسی و محاسبه شاخص های ژئومورفیک Vf، Af، Sl، Bs، Fd، Eu،Smf  و Fmf می باشد. بدین منظور از نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و سامانه اطلاعات جغرافیایی در قالب نرم افزار Arc GIS 10 و همچنین بازدیدهای متعدد صحرایی از لندفرم ها، استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که حوضه آبخیز کنگیر دارای وضعیت زمین ساختی نسبتا فعالی است؛ به بیان دقیق تر این حوضه بر اساس شاخص های Vf، Af، Sl، Fd، Eu،Smf  و Fmf در کلاس یک قرار می گیرد. مقادیر کمی شاخص های محاسبه شده با شواهد ژئومورفولوژی موجود در منطقه مانند وجود دره های ژرف و V شکل، پرتگاه های گسلی، سطوح مثلثی شکل، بریدگی کم جبهه کوهستان، کج شدگی زهکش اصلی و عدم تشکیل کوهپایه مطابقت می کند.

امروزه، کارآیی هر سازمان بویژه سازمان های متولی مدیریت روستایی در گرو تامین نیازها و پاسخگویی به خواسته های فزاینده مردم است که به کارگیری هرچه موثرتر امکانات و منابع و ارتقای سطح کیفی خدمات را در مناطق روستایی بیش از پیش اجتناب ناپذیر ساخته است. به طور کلی، شناسایی نیازهای مردم و آگاهی از خواسته های آن ها نقشی تعیین کننده در تعیین اولویت های مدیریتی و کارآمدسازی نظام اداری دارد. در واقع، توجه به نقش مردم و آگاهی از خواسته های آن ها چارچوب مفیدی برای انتخاب راهبردهای مناسب و ارتقای سطح کیفی خدمات فراهم می آورد. به همین منظور تحقیق حاضر بر آن است تا با ارزیابی و سنجش سطح رضایت مندی روستاییان از خدمات ارائه شده توسط سازمان های متولی مدیریت روستایی، اولویت های سازمان ها را جهت ارائه خدمات مورد شناسایی قرار دهد. از این رو برای پوشش کامل تمامی سطوح و انتظارات ساکنان، از مدل راتر جهت تعیین ابعاد خدمات در سطح 59 سکونتگاه روستایی شهرستان ایجرود استان زنجان استفاده شد. جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه در حجم نمونه 436 نفر و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های مناسب در نرم افزار SPSS انجام شده است. بر اساس آزمون t استیودنت، سطح رضایت مندی از سازمان های مورد نظر در تمامی شاخص ها، به طور معناداری کمتر از حد انتظار است. در رتبه بندی شاخص های موثر در میزان رضایت مندی شاخص هایی همچون ارتباط صمیمانه و دوستانه مردم و مسوولان، پاسخگویی به مشکلات مردم توام با احترام و ادب، نحوه رسیدگی مسوولان به وظایف خود و میزان علاقه و انگیزه مسوولان در انجام وظایف خود بیشترین سهم را در تبیین میزان رضایت مندی مردم از سازمان ها داشته اند. نتایج رگرسیون چند متغیره نشان داد که معیار قابل اعتماد بودن با ضریب تعیین 0.432، بیشترین تاثیر را بر میزان رضایت مندی مردم داشته است. به طور کلی در جهت بهبود وضعیت خدمات رسانی توسط سازمان های متولی آگاهی از نیازهای روزمره مردم و شناسایی زمینه های خدماتی برای تامین نیازها و خواسته های مردم اجتناب ناپذیر می باشد.

حوضه آبخیز کنگیر در استان ایلام، با مساحت 458 کیلومتر مربع، بخشی از زون ساختمانی زاگرس چین خورده محسوب می شود. هدف این تحقیق بررسی ویژگی های هیدرولوژیکی و شیمیایی چشمه ها و ارتباط آنها با اشکال ژئومورفولوژی حوضه می باشد. جهت دست یابی به این هدف، لندفرم های کارستیکی، سیستم درز و شکاف های منطقه، شاخص های تقارن چین (FSI) و سینوسیته جبهه چین (FFS)، هیدروگراف چشمه ها و مشخصات شیمیایی آنها به صورت کمی اندازه گیری شد. بررسی دو شاخص FSI و FFS نشان دهنده جوان بودن سیستم چین خوردگی منطقه مطالعاتی است. نتیجه داده ها نشان می دهد که جهت غالب درز شکاف ها، موازی با محور طاقدیس یا عمود بر شیب توپوگرافی است. بررسی هیدروگراف چشمه های حوضه نشان می دهد که مقدار پارامتر آلفا در چشمه های سراب، فرزگه، ونیت، دبیران، هلشی و ماژین به ترتیب 0.0058، 0.0074، 0.0098، 0.0055، 0.0078 و 0.0047 می باشد. نتایج داده ها بیانگر مقادیر بالای حجم ذخیره دینامیکی، هدایت الکتریکی، درجه سختی و املاح موجود در چشمه ها است که این امر نشان دهنده توسعه کم فرایند کارست شدگی و سطح تماس بیشتر آب با سنگ بستر است. به طور کلی وضعیت جوان بودن سیستم کارست شدگی منطقه و همچنین جهت درز و شکاف های آهکی حوضه مورد مطالعه، باعث شده است که مدت زمان آبدهی چشمه ها، بسیار طولانی باشد.

هدف این تحقیق، بررسی کمیت و کیفیت آب های زیرزمینی دشت سیرجان، شناسایی و ارزیابی پیامدهای ناشی از برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی و ارائه راهکارهای مفید برای مشکلات پیش رو است. بدین منظور کلیه اطلاعات هواشناسی، هیدرولوژیکی، هیدروژئولوژیکی، زمین شناسی و جغرافیایی منطقه جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است. نقشه های کیفیت شیمیایی و هم عمق سطح آب زیرزمینی منطقه به کمک نرم افزار ArcGIS رسم و پس از آن اضافه برداشت، افت سطح ایستابی، کسری مخزن و تغییرات شوری آب زیرزمینی در قسمت های مختلف دشت محاسبه گردید. طبق محاسبات انجام شده سطح آب زیرزمینی دشت طی سال های گذشته همواره دارای سیر نزولی بوده است، بطوری که از سال آبی 1381-1380 تا سال 1386-1385 به طور متوسط سالانه حدود 80 سانتیمتر افت داشته است.نتایج تحقیق نشان می دهد برداشت بی رویه از سفره آب زیرزمینی دشت، پیامدهایی همچون تغییر کیفیت آب زیرزمینی، افزایش مصرف انرژی استحصال آب زیرزمینی، افزایش آسیب پذیری دشت نسبت به خشکسالی، نشست زمین، از بین رفتن اکوسیستم منطقه و خشک شدن باغات و ... را نیز به دنبال داشته است. بنابراین چنانچه اقدام جدی و موثری در این زمینه صورت نگیرد، در آینده این منطقه نه تنها با تشدید این پیامدها، بلکه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیز مواجه خواهد شد.

حوضه آبریز کلقان چای با مساحت 235.5 کیلومتر مربع و متوسط بارندگی 290 میلیمتر در جنوبشرق شهر تبریز واقع شده است. ارتفاع متوسط آن 2615 متر و شیب 12.92% است و از پتانسیل بالایی برای فرسایش خاک برخوردار است. نتایج داده های برخی از شاخص های ارزیابی استعداد حوضه به فرسایش خطی بویژه خندقی (نظیر Ws وHTK ) نشانگر پتانسیل بالای خندق زایی در حوضه است. متوسط فرسایش خاک در حوضه آبخیز کلقان چای  235.79 ton/ha/yمی باشد و مجموع کل فرسایش خاک حوضه 5552845 ton/ha/y برآورد شد که نشانگر اتلاف شدید خاک های سطح الارضی و زراعی حوضه عمدتا به واسطه فرسایش آبی روان آبها به صورت خندقی می باشد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که بین پارامترهای طول و عمق خندق ها همبستگی مثبت (R=./75) معنی دار در سطح اطمینان 99% و بین طول و شیب محل با همبستگی معکوس معنی دار (R=./5071) در سطح اطمینان 97%، وجود دارد. بعلاوه بین طول و عرض خندق ها همبستگی مثبت معنی دار ( R=./85در سطح اطمینان 95%)، طول و ارتفاع متوسط و توپوگرافی با همبستگی مثبت معنی دار ( (R=./596وجود دارد. با توجه به شیب تند دامنه ها، دخالت شدید انسان ها (واقع شدن بیش از 19 روستا در حوضه)، بارش های رگباری، اثرات) سیستم آبراهه ها به شدت موجب تخریب و انتقال مواد سست سطحی (خاک های زراعی حاصلخیز) می شوند. فرمول های تجربی برآورد میزان رسوب. نشانگر شدت تخریب و حجم زیادی از سازندهای خاکی از حوضه است. لذا پیشنهادهای لازم متناسب با ویژگی های حوضه برای مدیریت آن ارائه شد.

امروزه صنعت توریسم در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حایز جایگاه ویژه ای است که همراه با به وجود آوردن تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسان ها را دگرگون می سازد. این در حالی است که مراکز اقامتی یکی از اصلی ترین عناصر در توسعه این صنعت محسوب می شوند. بر این اساس هدف از این تحقیق بررسی نقش ارکان اصلی شهر ایرانی اسلامی در مکان گزینی مراکز اقامتی می باشد. روش انجام تحقیق، تحلیلی-کاربردی است. که به منظور طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات مذکور از مدل های ANP، میانگین نزدیک ترین همسایه، رگرسیون وزنی جغرافیایی، موران و مدل تحلیل شبکه استفاده شده است. برای انجام این عملیات از نرم افزارهای ARC/GIS و Super Decisions بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تحلیل نشان داد که 82 درصد از عناصر اقامتی در گذشته در فاصله 5 دقیقه از عناصر اصلی شهر قرار داشتن اما این رقم در چند سال اخیر با تغییر فاحش به تنها 68 درصد رسیده است. این گریز از مرکز که در چند سال اخیر در اکثر شهرهای ایران و حتی جهان به چشم می خورد، هم می تواند ناشی از عوامل دافعه در مرکز و هم ناشی از عوامل جذاب در حاشیه شهرها باشند؛ لذا پس از ارزیابی نظر کارشناسان، مشخص گردید که در شهر زنجان هزینه های عمومی با ضریب تاثیر 0.38 مهم ترین شاخص و قیمت زمین به عنوان مهم ترین زیرمعیار با وزن 0.49 بیشترین تاثیر را در انتخاب محل احداث مراکز اقامتی داشته اند.