جغرافیا و آمایش شهری - منطقه ای
سال:1392 | دوره:3 | شماره:9 |تعداد مقالات:8

زمین لرزه از جمله مخاطرات طبیعی است که وقوع آن اغلب خسارات و تلفات زیادی به دنبال داشته است. پراکنش جغرافیایی زلزله ها در کشور ما نشانگر آن است که 66 درصد از سرزمین ایران در معرض خطر زمین لرزه قرار دارد و 90 درصد از جمعیت کشور در این مناطق زندگی می کنند. این در حالی است که شهرهای کشور ما در برابر زمین لرزه 5.5 و 6 ریشتری به طور جدی آسیب پذیرند. استان لرستان بخشی از رشته کوه زاگرس را تشکیل داده است و 50.83 درصد از کل زلزله های ایران در این رشته کوه اتفاق افتاده است. به همین دلیل این استان شاهد وقوع زلزله های مخرب با تلفات زیاد بوده است. این ناحیه جزو مناطقی از ایران طبقه بندی شده که از توان زلزله خیزی شدیدی برخوردار است. همچنین به ثبت رسیدن تعداد زیادی کانون زلزله طی صد سال اخیر و وقوع زلزله های مخرب در این استان، نشانگر فعال بودن گسل های آن می باشد. این استان با تراکم جمعیتی 62 نفر در هر کیلومتر مربع، حدود 2.65 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده و جزو نواحی پر جمعیت نیز محسوب می شود. اهداف پژوهش حاضر شامل بررسی چگونگی پراکنش فضایی جمعیت و الگوی پراکنش شهرهای استان لرستان و بررسی پراکنش فضایی شهرها و جمعیت شهری استان لرستان در ارتباط با خطر زلزله می باشد. در این مقاله جهت بررسی الگوی پراکنش شهرهای مهم استان مدل «جاذبه یا تعیین نقطه جدایی» مورد استفاده قرار گرفته و نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مراکز شهری مهم استان تقریبا به صورت ارگانیک پراکنده شده اند. از طرفی فراوانی منابع آب در حاشیه گسل ها عامل اصلی مکان گزینی شهرها و روستاها در این استان بوده است. بنابراین بسیاری از مناطق مسکونی در حریم گسل ها استقرار یافته، در معرض خطر و آسیب پذیری بالایی قرار دارند. نتایج حاصل از نقشه پهنه بندی تهیه شده نشان می دهد حدود 6 درصد جمعیت استان در پهنه خطر بسیار بالا، 23 درصد جمعیت در پهنه پر خطر و 56 درصد در پهنه متوسط قرار دارند.

مدل چرخه حیات مقصد گردشگری باتلر، مراحل مختلفی را برای سیر تحول مقاصد قائل است. مقاصد گردشگری بر اساس جایگاهی که در چرخه حیات خود دارند واجد ویژگی هایی هستند که باید در فرایند برنامه ریزی راهبردی مورد توجه قرار گیرند. در کنار مدل باتلر، مدل شاخص رنجش داکسی نیز با ارائه مراحل مختلف، عکس العمل های رفتاری و نگرشی خاصی را برای مقاصد تعریف نموده است. نگارندگان این مقاله با ارائه ماتریسی ترکیبی و یکپارچه، امکان بررسی کیفی محیط فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی مقاصد را فراهم ساخته و از سوی دیگر، با ترکیب این ابزارها، زمینه پیش بینی رفتارها و برخوردهای جامعه محلی را در مقابل تغییرات احتمالی و روند رشد گردشگری و همچنین امکان تدوین حوزه های راهبردی توسعه گردشگری مقاصد گردشگری را میسر نموده اند. برای دستیابی به این مهم، چهار گام مشخص طی شده است: 1- شناخت وضع موجود 2- تجزیه و تحلیل 3- سنتز و تلفیق 4- ارائه حوزه های راهبردی و اولویت بندی آنها. نتایج بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که اولویت و ترکیب حوزه های راهبردی در مراحل مختلف متفاوت است، به طوری که نمونه های مورد مطالعه مصر- فرحزاد- محمدآباد کوره گز، عشین- ریگ جن- جندق و ابو زید آباد- بند ریگ با توجه به ویژگی ها و تطابق آن با ویژگی های مدل ها به ترتیب در ابتدای مرحله رشد، اکتشاف و مشارکت (طبق مدل چرخه حیات مقصد) و مرحله بی تفاوتی و علاقه مندی (طبق مدل شاخص رنجش داکسی) قرار دارد که متناسب با شرایط آنها، حوزه های راهبردی مورد نیاز تعریف شده است.

در عصر حاضر گردشگری به طور اعم و پایداری گردشگری به طور اخص در مناطق توریستی شهری و روستایی، به یکی از مهم ترین مباحث در محافل علمی و آکادمیک جهان تبدیل شده است. ارزیابی وضعیت حاضر و نحوه پیشرفت به سوی پایداری گردشگری بخصوص در نواحی روستایی، باعث توسعه روستایی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، کالبدی- محیطی و نهادی می گردد. از طرفی رسیدن به پایداری در ابعاد مختلف آن مستلزم وجود سنجه ها، شاخص ها و الگوهای صحیح جهانی گردشگری در جهت ارزیابی و تبیین وضعیت پایداری گردشگری است. بنابراین استفاده بهینه از شاخص ها در زمینه توسعه گردشگری روستایی می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اشتغال، کاهش تفاوت های درآمدی بین روستاییان و شهرنشینان، کاهش مهاجرت و توسعه زیرساخت ها و رضایت ساکنان محلی و افزایش سطح زندگی بشود. از این رو در تحقیق حاضر نیز پرسش اصلی این است که شاخص های پایدار گردشگری در نواحی روستایی بخش سامان، به لحاظ اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، محیطی- کالبدی و نهادی که منجر به ایجاد پایداری گردشگری در محیط روستایی می شوند، کدامند؟ بدین منظور پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و از نوع پیمایشی است و با تهیه پرسشنامه از دیدگاه دو گروه خانوار روستایی و مسوولان استفاده شده است. جامعه آماری بخش سامان دارای 23 روستا است که 8 روستا با 2848 خانوار با توجه به پتانسیل ها و جاذبه ها و موقعیت جغرافیایی آنها، 150 خانوار (حدود 5 درصد از مجموع کل خانوارهای هر روستا به شرطی که تعداد نمونه ها کمتر از 15 مورد نباشد) به عنوان نمونه آماری جامعه محلی و تعداد 20 نفر از مسوولان انتخاب شده اند. در این پژوهش پس از تکمیل پرسشنامه و سنجش اعتبار سازه ای با روش تحلیل عاملی و آزمون KMO و در نهایت پایایی پرسشنامه با آزمون آلفای کرونباخ، از حدود 124 شاخص به شیوه دلفی در قالب چهار فرضیه اصلی انتخاب شد و با استفاده از روش های آماری همبستگی، کندال b, c، گاما، اسپیرمن در بسته آماری SPSS و نرم افزار EXCEL مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس یافته های تحقیق، از مجموع 42 شاخص اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، محیطی- کالبدی و نهادی مورد مطالعه گردشگری پایدار روستایی، 8 شاخص از دیدگاه مردم و 15 شاخص از دیدگاه مسوولان تایید شدند. در عین حال، با تحلیل نظرات دو دیدگاه، همگرایی (همسانی) در 25 شاخص و واگریی (ناهمسانی) در 17 شاخص مشاهده شده است.

محیط های شهری در قبل از انقلاب صنعتی با طبیعت منافاتی نداشته اند، اما با ظهور صنعت، چهره شهرها به سمت تصنعی شدن پیش رفته است که این پدیده دلزدگی مردم از محیط شهری را در پی داشته و همین امر سبب شده تا مردم در اولین فرصت به دست آمده به فضاهای طبیعی موجود در حومه شهرها پناه ببرند؛ به دنبال این ضرورت، مدیران شهری لازم دیدند در برنامه ریزی شهری، پارک های بیرون از شهر را هم لحاظ کنند. پارک ملت زاهدان از جمله این پارک ها می باشد. در این پژوهش سعی شده است بر اساس رویکرد ترجیحات مردمی با استفاده از مدل طبقه بندی کیفیت (Quality Sorting) به ارزیابی بصری وضع موجود در این پارک پرداخته شود. بر اساس این مدل فضای پارک با توجه به تیپ های منظر موجود به پهنه های مختلفی تقسیم شد: 1. پهنه فضاهای طراحی شده 2. پهنه بازی ها 3. پهنه با پوشش طبیعی. در ادامه 495 عکس در دو نوبت از پهنه ها تهیه شده و با توجه به اهداف مورد مطالعه برای هر پهنه، 8 عکس و در مجموع 24 عکس از مجموع عکس های گرفته شده، انتخاب گردید؛ مردم این عکس ها را با توجه به ترجیحاتشان در پنج دسته رتبه بندی نمودند (عکس های خیلی زیبا، زیبا، معمولی، زشت و خیلی زشت). نتایج تحقیق نشان می دهد بیشترین ترجیحات بازدید کنندگان در قالب گروه سنی 15 تا 24، از بین سه پهنه مورد بررسی، پهنه با پوشش طبیعی با 50% ترجیحات می باشد، بیشترین ترجیحات بازدید کنندگان در قالب گروه سنی 25 تا 49، پهنه فضاهای طراحی شده با 46% ترجیحات و بیشترین ترجیحات بازدید کنندگان در قالب گروه سنی 50 سال به بالا، از بین سه پهنه مورد بررسی، پهنه بازی ها با 36% می باشد.

این پژوهش بر روی ژئوتوریسم متمرکز است که جایگاه ویژه ای در بخش بازار گردشگری پایدار دارد و از سوی نشنال جئوگرافیک به عنوان نوعی از گردشگری تعریف شده که به حقظ یا تقویت ویژگی های جغرافیایی شامل فرهنگ، زیبایی شناسی، میراث زمین و رفاه ساکنان یک منطقه می پردازد. یکی از این جاذبه های طبیعی تالاب های زیبای پل دختر این است که به عنوان مکان های توریستی ژئومورفولوژیک تعریف می شوند. این منطقه از نظر جغرافیایی در 47 درجه و 43 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 47 ثانیه عرض شمالی و در ارتفاع 680 متری از سطح دریا واقع شده است. به منظور ارزیابی و رتبه بندی عیار های موجود در مکان های ژئومورفیکی تالاب های پل دختر از روش پرالونگ استفاده شده است. در این پژوهش، ضمن تحلیل کامل این مکان از لحاظ ارزش های علمی، اقتصادی، زیبایی شناختی و فرهنگی، ارتباطی بین توانمندی های ژئوتوریستی این منطقه با یکدیگر ایجاد گردید. به دنبال توصیف اهداف و روش های ارزیابی و شناسایی ویژگی های تالاب های پل دختر، نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که ارزش علمی و زیبایی شناسی مکان طرح شده نسبت به سایر معیارها رتبه های اول و دوم را کسب نموده، در حالی که ارزش اقتصادی و شدت عیار بهره وری این مکان پایین ترین امتیاز را به خود اختصاص داده است. وجود چنین وضعیتی نشانگر ناشناخته ماندن این منطقه، عدم هماهنگی بین برنامه ریزان، ضعف مدیریتی سازمان های ذیربط و ناکافی بودن سطح دانش آنها در زمینه ژئوتوریسم است که همین امر در کند بودن آهنگ توسعه استان موثر بوده است.

عدالت اجتماعی همراه با مدیریت نحوه مناسبات انسان با محیط خود و منابع در دسترس، دغدغه اصلی در فرایند رسیدن به توسعه در معنی متعالی آن یعنی توسعه پایدار است. جامعیت و تعادل در برخورداری از شاخص های توسعه پایدار و آگاهی از روند پراکنش این شاخص ها امری است که امروزه در کشورهای در حال توسعه و به تبع آن در کشور ما، به علت وجود نابرابری های موجود در میان مناطق در جهت دستیابی به توسعه متوازن به عنوان ویژگی بارز توسعه پایدار امری ضروری می باشد. در پژوهش حاضر که به شیوه «توصیفی – تحلیلی» به انجام رسیده، سعی شده نمای پایداری در روند توسعه با ارزیابی حدود 40 شاخص از شاخص های فرعی توسعه در جهت ارزیابی میزان پایداری آن در قالب شاخص های کلی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، درمانی، ارتباطی و تجهیزات شهری در شهرستان های استان کرمانشاه نشان داده شود. در این راستا دو هدف آگاهی از وضعیت پراکنش شاخص های توسعه منتخب با توجه به داده های آماری شهرستان های استان کرمانشاه با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) و میزان تاثیر شاخص های منتخب در توسعه پایدار استان با استفاده از مدل تحلیل رگرسیونی در محیط نرم افزار (SPSS) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهد اولا وضعیت پراکنش شاخص های اقتصادی از میان شاخص های منتخب در میان شهرستان های استان دارای وضعیتی نابرابر است و ثانیا رابطه عمیقی بین شاخص های منتخب برای ارزیابی توسعه پایدار در استان و پایداری توسعه استان وجود دارد.

کوه های مرتفع، دره های عمیق و سرسبز، مشهورترین پناهگاه ها و جان پناه ها، رودخانه های پر آب، آبشارهای زیبا، آب و هوای فرح بخش، شرایط مناسب برای کوهنوردی، حوضه های دامنه جنوبی توچال نظیر دربند، درکه، کلک چال وتوچال را به عنوان یکی از جاذبه های تفرجگاهی شهری و فراشهری تهران معرفی کرده است که از پتانسیل های بالای ژئوتوریسمی برخوردار می باشند.هدف این تحقیق شناسایی پهنه های مناسب ژئوتوریسمی منطقه برای تبدیل به ژئو پارک می باشد. به همین منظور لایه های اطلاعاتی مورد نیاز شامل نقشه های شیب، پوشش گیاهی، همدما، هم بارش، لیتولوژی، هیدرولوژی، چشم اندازهای انسانی، چشم اندازهای ژئومورفولوژیکی تهیه و سپس با تلفیق و همپوشانی لایه های اطلاعاتی در محیط GIS با استفاده از مدل AHP پهنه های مناسب ژئوتوریسمی حوضه های آبی دامنه جنوبی توچال در قالب نقشه پهنه بندی ارائه گردید. نتایج این مطالعه نشان می دهد که 15 درصد از کل وسعت منطقه مورد مطالعه در پهنه فوق العاده مناسب، 10 درصد در پهنه خیلی مناسب، 35 درصد در پهنه مناسب و 40 درصد در پهنه نامناسب قرار دارد که به دلیل نزدیکی این منطقه به کلان شهر تهران می تواند مورد توجه برنامه ریزان قرار گیرد.

بررسی روابط بین پارامترهای مختلف خاک با داده های ماهواره ای گامی موثر در شناسایی و تفکیک رخساره های کویری است. در همین راستا، تحقیق حاضر با هدف بررسی روش های مختلف رگرسیون دو متغیره بر اساس روابط بین مولفه های مختلف خاک با داده های ماهواره ای سنجنده ASTER در شناسایی رخساره های پلایای ابرکوه مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور ابتدا از خاک سطحی 30 پروفیل در منطقه مطالعاتی برداشت و در آزمایشگاه مقادیر EC، PH، درصد رطوبت اشباع و مقادیر کاتیون ها و آنیون های مربوط به هر نمونه اندازه گیری گردید. پس از انجام پردازش های لازم بر روی تصاویر ماهواره ای، با تعیین نقاط زمینی بر روی تصاویر، ارزش پیکسل های نظیر نقاط زمینی در باندهای مختلف استخراج گردید. سپس رابطه بین داده های ماهواره ای و نتایج حاصل از آزمایش های خاک منطقه با استفاده از روش های مختلف رگرسیون دو متغیره خطی مورد ارزیابی قرار گرفت و دقت مدل ها با استفاده از فاکتورهایی نظیر خطای تخمین و تایید، مجذور میانگین مربعات خطا، ضریب همبستگی و ضریب کارایی مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته های پژوهش بیانگر دست یابی به مدل هایی با ضریب همبستگی کمینه 45 درصد، خطای نسبی تخمین و تایید بیشینه به ترتیب247.4  و 2489.7، مجموع میانگین مربعات خطای کمتر و ضریب کارایی کمینه 19 درصد می باشد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که هیچ گونه رابطه معنی داری بین میزان قلیایی بودن و درصد رطوبت اشباع با داده های ماهواره ای در منطقه مطالعاتی وجود ندارد.