پژوهش های زبان شناسی تطبیقی
سال:1398 | دوره:9 | شماره:18 |تعداد مقالات:12

ادبیات بدان گونه که در این مقاله از آن یاد شده، یکی از زیرمجموعه های هنر و در زمره ی حقیقت و زیبایی به شمار می رود. این نوع هنری که در فرهنگ ایران و زبان فارسی بیش تر به شعر و سروده تعبیر یافته، مانند هر پدیده ی دیگری خاست گاهی دارد که در زبان اهل نقد و هنر، به تفصیل مورد کاوش قرار گرفته است. از سوی دیگر اشتباه های لپی اصطلاحی است که حدود صد سال پیش با سخن رانی های روان کاو پرآوازه ی آلمانی؛ یعنی فروید به صورت نظری رایج گردید. از میان انواع اشتباه های لپی، «لغرش های زبانی» وجه برجسته تری داشت که بیش تر مورد توجه فروید واقع شد. ما ضمن تبیین ادبیات (شعر) و لغزش های زبانی، از نظر خاست گاه و تعبیر و کارکرد و نقش، سعی کرده میان آن دو، پیوندهایی بیابد و آن ها را به صورت نظری و با مصداق های عینی که در سروده های شاعران بزرگ ایران یافته، تشریح کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی چندمعنایی فعل شکستن در زبان فارسی بر اساس معناشناسی قالبی مورد نظر فیلمور (1982) انجام گرفته است. روش پژوهش از نوع کیفی و به روش توصیفی-تحلیلی بوده که داده ها از طریق بررسی فرهنگ بزرگ سخن (1383) و همچنین با استفاده از مصاحبه با سخنوران انجام شده است. این پژوهش به دنبال پاسخی برای این پرسشهاست که قالبهای معنایی فعل شکستن کدام اند؟ و این قالب های مختلف معنایی چگونه در باهم آیی با واژگان دیگر این معانی را به-دست می دهند؟ نگارندگان در بررسی معانی چندگانه ی فعل شکستن، معانی متمایز این فعل را بهدست داده اند. یافتههای پژوهش نشان می دهد که فعل شکستن دارای 40 قالب معنایی می باشد که معنایِ "ضربه و ترک" به عنوان معنای سرنمون و دیگر معانی نیز در 7 خوشه ی معنایی؛ همچون «غم و ناراحتی» و «ارزش و احترام»، «پایان»، «تقلیل معنایی»، «چندمعنایی»، «فشار» و «استعاری» به عنوان معانی حاشیه ای مورد استفاده قرار می گیرند.

گویش سنجی رویکردی آمارگرا در مطالعات زبانی است که در آن تنوعات زبانی در یک پهنه ی جغرافیایی بر پایه ی روش ها و اصولی مشخص سنجیده و سپس در قالب نمودارها و شکل های تفسیری ارائه می شوند و قابلیت تعیین نسبی مرز گویش ها و زبان ها را فراهم می آورد. این پژوهش با بررسی حوضه آبریز رود چرداول در استان ایلام با استفاده از شیوه های گویش سنجی و ارائه روش شناسی انجام کار کوشیده است تصویری مناسب از چگونگی توزیع گونه های زبانی در منطقه ارائه نماید و علاوه بر ارائه ی تصویری کلی از همبستگی زبانی – جغرافیایی منطقه، برای هر مکان خاص فواصل گویشی از سایر مکان ها را بسنجد. برای این منظور، داده های زبانی 35 آبادی بر اساس فهرست واژگان پایه موریس سوادش در این قلمرو گردآوری و آوانگاری گردیده است و پس از لحاظ کردن داده های جغرافیایی منطقه با استفاده از نرم افزار Gabmap تحلیل های مربوطه بدست داده شده است.

مقاله حاضر به واکاوی نقشنمای گفتمانی آره-نه در زبان فارسی می پردازد. برای نیل به این هدف از 180 فایل از مکالمات تلفنی پیکره ی بی جن خان بهمراه مکالمات دوستانه و مصاحبه های رادیویی و تلوزیونی استفاده می شود. نقش نمای گفتمانی آره-نه براساس الگوی سه گانه تراگوت (1982) مورد بررسی قرار می گیرد. درکارکرد گزاره ای آره-نه نقش توافق و یا مخالفت، و در کارکرد متنی نقش انسجام کلام، و نهایتا" در کارکرد (بینا)فردی (بیانی یا ذهنیتی) نقش های کاربردشناختی از قبیل طفره رفتن و حفظ شأن مخاطب را ایفا می کند. البته در اغلب رخدادهای آره-نه کارکرد سه گانه ی مذکور توأما قابل مشاهده است. در همین راستا، می توان استدلال کرد ظهور و بروز چنین کارکردهایی تا حد زیادی با روند دستوری شدگی و یا طیف های تغییر معنایی مطابقت دارد. ادعای دیگر این این است که وجود ویژگی های گزاره ای نقش نمای آره-نه نشان می دهد که قبل از دستوری شدگی این عبارت، فرایند عضوگیری آن از حوزه ی دستور جمله برای حوزه ی دستور معترضه گزیده است.

در این مقاله به بررسی انواع کلمات ربط شرطی در زبان فارسی نو براساس رده شناسی دکلرک و رید (2001) پرداختیم. در رده شناسی معنایی مذکور انواع جملات شرطی براساس نوع جهان ممکن بند شرط عبارت اند از: شرطی های حقیقی، خنثی، بسته، باز، غیرقطعی و ضدحقیقی. جمله ی شرطی متعارف از یک کلمه ی ربط شرطی برای نشان دار کردن ساخت شرطی در ابتدای بند شرط استفاده می کند. پیکره ی این مقاله مشتمل بر 3648 جمله ی شرطی بوده است که از 110 کتاب از قرون چهارم تا چهاردهم هجری قمری استخراج شده است. در زبان فارسی نو از کلمات ربط مختلفی در نقش کلمه ی ربط شرطی استفاده شده است که عبارت اند از: «اگر، اگرچه، اگرنه، اگه، تا، که، آنگاه که، ولو، فرضاً، همین که، درصورتی که، والّا، گر، هرگاه، چون و. . . ». براساس محاسبات آماری بر روی کلمات شرطی با بسامد بالاتر از پنجاه به این نتیجه رسیدیم که بین انواع جهان های ممکن شرط و انواع کلمات ربط شرطی گرایش های مشخصی وجود دارد.

پژوهش حاضر به بررسی ساخت همراهی فارسی با اتکا بر رویکرد رده شناسی استولز و همکاران (2006) می پردازد. آن ها سه رده زبانی ( (B), (Aو (C) را در طبقه بندی زبان ها پیشنهاد کرده اند. هدف این است که بدانیم ساخت همراهی فارسی دارای چه ویژگی های است و زبان فارسی در کدام گروه از رده های پیشنهادی قرار دارد. بررسی داده ها نشان می دهد که ساخت همراهی فارسی به سه نوع رابطه همراهی، ابزاری و حالت تقسیم می شود. گروه اول، شامل سه زیرمجموعه همراهی فردی با فرد دیگر، فردی با خودش و چندین فرد در یک گروه است. گروه دوم، شیء در مقام ابزار، وسایل حمل و نقل، عضو بدن و ابزار جاندار می باشد. گروه سوم، همراهی با مفاهیم-عاطفی حالت رویداد فعل را نشان می دهد. سازه های درونی ساخت همراهی شامل همراهی کننده، همراهی شونده و رابط میان آن هاست. بررسی شواهد زبان فارسی با استناد بر ویژگی های اصلی(عاملیت، همپایگی و مالکیت ) و فرعی(مقید بودن، کاربرد بدونِ و فقدان نشانه ) نشان می دهد که این زبان بر خلاف زبان هایی مانند ارمنی، سواحیلی و ایسلندی در زبان های گروه (B) قرار می گیرد و همانند زبان-های آلمانی و سوئدی عمل می کند.

ساخت اطلاع نحوه توزیع اطلاع کهنه (مفروض) و نو در جملات است که نقش مهمی در صورت بندی جملات دارد. در پژوهش حاضر، تاثیر وضعیت اطلاعی، نقش دستوری و مقوله نحوی سازه ها را در پسایندسازی آن ها مورد بررسی قرار می دهیم. برای تحقق این هدف، پیکره ای شامل 226 جمله ساده (بی نشان و نشان دار) مورد بررسی قرار گرفت. طبقه بندی وارد و بیرنر (2004) و همچنین بیرنر (2013) از مصادیق کلامی به عنوان چارچوب نظری جهت طبقه بندی مصادیق سازه ها مورد استفاده قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که از نظر وضعیت اطلاعی، اکثر سازه های پسایندشده در انواع جملات ساده فارسی به لحاظ کلامی کهنه (یا استنباطی) هستند، هرچند که از منظر شنونده نو طبقه بندی می شوند. از نظر نقش دستوری، در همه انواع جملات نشان دار، سازه های بیانگر فاعل بیشتر از دیگر نقش های دستوری پسایند شده است. همچنین، گروه حرف اضافه ای و گروه اسمی مقولاتی هستند که بیشتر از دیگر مقولات پسایند شده اند.

هدف از این پژوهش، تحلیل ساختار گفتمانی چکیده ی پایان نامه های فارسی در رشته های مختلف، تعیین حرکت های بلاغی آنها و به دست دادن تشابهات/تمایزات آنهاست. برای این منظور، سه شاخه ی علمیِ علوم انسانی، فنی مهندسی و علوم پایه تعیین و از هر شاخه نیز دو رشته ی نماینده برای تحلیل چکیده هایشان انتخاب شدند. رشته های نماینده عبارتند از: شیمی و فیزیک برای شاخه ی علوم پایه، مهندسی برق و مکانیک برای شاخه ی فنی مهندسی و فلسفه و زبانشناسی برای شاخه ی علوم انسانی. برای هر کدام از 6 رشته، 40 چکیده از پایگاه گنج پژوهشگاه ایرانداک جمع آوری و ساختار گفتمانی آنها در قالب حرکت های بلاغی و مدل پنج حرکتی هایلند کدگذاری شد. در مرحله ی بعد، حرکت های بلاغی هر کدام از رشته ها تحلیل و الگوی کلان برای شاخه های علمی به دست آمد. نتایج پژوهش نشان داد الگوی غالب برای اکثر رشته ها الگوی مقدمه-هدف-روش-نتایج (I-P-M-Pr) و هدف-روش-نتایج (P-M-Pr) است و در این میان دو رشته ی فلسفه و شیمی تفاوت هایی با دیگر رشته ها دارند.

بررسی ها نشان داده است که در زبان فارسی پژوهش قابل توجهی در خصوص صفت های اندازه انجام نشده است. در این پژوهش با تکیه بر رویکرد نمای رفتاری دیویاک و گرایس (2006) و داده های پیکره ی همشهری 2 آل احمد و همکاران (2009) رابطه ی هم معنایی تقریبی صفت های اندازه «وسیع، پهناور، بزرگ» و صورت های تصریفی آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. از همین رو، در ابتدا همه ی صورت های واژگانی و تصریفی صفت-های اندازه در پیکره شناسایی شدند و سپس براساس برچسب های ساخت واژی، نحوی و معنایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که براساس تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی، اعضای گروه های «وسیع-ترین، بزرگ ترین»، «وسیع، بزرگ»، «پهناورتر، بزرگ تر»، «وسیع تری، بزرگ تری» و «وسیعی، بزرگی» به صورت درون گروهی با یکدیگر رابطه ی هم معنایی تقریبی دارند. همچنین، بین اعضای گروه «پهناور، پهناورترین» به دلیل وجود پایه های یکسان، شباهت توزیعی وجود دارد. بعلاوه، صورت واژگانی «پهناوری» با اعضای گروه «وسیعی، بزرگی» و «وسیع تر» با «پهناورتر، بزرگ تر» هم معنایی تقریبی دارند.

پزشکان و متخصصان، بیماران و خانواده های آنان، و رسانه ها از زبان توصیفی برای بیان و انتقال تاثیر و تجربه بیماری سرطان استفاده می کنند و استعاره های مفهومی نقش مهمی در درک جنبه های مختلف مفهوم سازی احساس و تجربه احساسی ایفا می کنند. از دیدگاه زبان شناسی شناختی، استعاره های مفهومی نقش مهمی در نظام شناختی بشر ایفا می کنند و بر خلاف گذشته، منحصر به ادبیات و تنها برای زیبایی متون تلقی نمی شوند. پژوهش حاضر سعی دارد از دیدگاه زبان شناسی شناختی به بررسی استعاره های مفهومی مورد استفاده در مقاله های پزشکی مرتبط با سرطان تالیف شده به زبان فارسی بپردازد. یافته های پژوهش کنونی نشان می دهند که تعدادی از مفاهیم پزشکی سرطان با استفاده از استعاره های مفهومی بیان می شوند و فارسی زبانان برای بیان مفاهیم پزشکی حوزه سرطان از حوزه های مبدأ مختلفی همچون «سرطان جنگ است»، «سرطان سفر است»، و. . . استفاده می کنند و این استعاره ها می توانند تاثیرات مثبت و منفی بر تصور رایج در مورد سرطان داشته باشند.

پژوهش حاضر به بررسی واژه بست های ضمیری گویش خلاری، از گویش های استان فارس، پرداخته است. در این گویش ضمایر پیوسته، که از نوع واژه بست هستند، از نظر نوع و توزیع با گونه فارسی معیار تفاوت دارند. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و از طریق مصاحبه با گویشوران ساکن روستای خلار و نیز شهرستان شیراز انجام شده است. در این مطالعه، سعی شده انواع، توزیع و میزبان های واژه بست ها مورد بررسی قرار گیرند. نتایج نشان داد واژه بست های ضمیری در این گویش در نقش های فاعل، مفعول مستقیم، غیرمستقیم و اضافی کاربرد داشته و به سازه های مختلفی از جمله فاعل، مفعول، قید، و غیره متصل می شوند. این گویش در سیر تحولی نظام واژه بست های زبان فارسی در مرحله مجاورت فعل با گرایش غالب نظام پیشافعلی قرار دارد. کاربرد عمده ی واژه بست ها و تفاوت مهم این گویش با گونه ی معیار در نقش نشانه ی فاعل در زمان گذشته است که در جایگاه های مختلف قبل از فعل واقع می شوند.

هدف مقاله حاضر، راستی آزمایی طبقه بندی های شش گانه کرن و وجود یا عدم وجود تقارن در هماهنگی گردی در گونه های ترکی رزن، تبریز و استانبولی می باشد. در این پژوهش به دو پرسش اساسی پاسخ داده می شود: 1. آیا گونه های مورد بحث در طبقه بندی های مذکور جای می گیرند و یا تحلیل رده شناختی این گونه ها مستلزم بازنگری و افزودن طبقاتی جدید است؟ 2. آیا هماهنگی گردی در گونه های مذکور به صورت متقارن می باشد؟ نتایج نشان می دهد که با وجود قرابت بسیاری که این گونه ها درحوزه های نحوی، صرفی و. . . دارند، در حوزه واجی، این سه گونه در فرآیند هماهنگی گردی در سه طبقه زبانی فرضی A, B, C قرار می گیرند و فقط گونه رزن دارای تقارن کامل در انتقال ممیزه گردی می باشد.