نقد ادب معاصر عربی
سال:1392 | دوره:3 | شماره:5 (پیاپی 7) |تعداد مقالات:7

عنصر مکان به عنوان یکی از عناصر هنری داستان، نقشی بسیار تاثیرگذار در پیشبرد حوادث داستان و پرده برداری از ویژگی های شخصیت ها و تفهیم آنها دارد. رمان نویسان توانمند هیچگاه نتوانسته اند از کنار این عنصر به طور سطحی عبور کنند، بلکه با مهارت هنری خود آن را برای اهداف خاصی به خدمت گرفته اند.الطیب صالح-رمان نویس نابغه جهان عرب- نیز در مشهورترین رمان خود «موسم الهجره إلی الشمال» توجه ویژه ای به عنصر مکان نموده است. این مقاله در نظر دارد با تکیه بر مبانی نظریه روایت شناسی که اهمیت خاصی به عنصر زبان در شکل گیری مکان روائی می دهد، مساله تقابل مکان و کارکردهای معنایی و چگونگی توصیف آن و ارتباطش با شخصیت های داستانی را در این رمان بررسی نماید.به نظر می رسد الطیب صالح به خوبی توانسته است از مساله تقابل مکان ها برای تفهیم مفهوم تقابل دنیای شرق وغرب که این رمان بر اساس آن شکل گرفته است، بهره ببرد. به طوری که با «توصیف خلاق» مکان های مختلف و بیان «جزئیات موثر» آنها ضمن نمایاندن این مکان ها به خواننده، به آنها شکلی نمادین بخشیده و از آن برای برانگیختن حس کنجکاوی خواننده استفاده نموده است، تا جایی که گره گشایی مهمترین گره این داستان یعنی کشف شخصیت رازآلود قهرمان داستان تنها از طریق فهم عنصر مکان ممکن می نماید.

آهنگ در قصاید معاصر تنها دربردارنده بحرهای عروضی نیست. در قصیده های امروزی خواننده نیز همانند سراینده در بازآفرینی متن همکاری می کند به گونه ای که کوتاه و بلند شدن ابیات، شیوه نگارش واژگان و بخش بخش کردن هر قصیده در باز آفرینی قصیده توسط خواننده، نقشی به سزا ایفا می کند. این شیوه ویژه در نوشتن قصاید، آهنگ خاصی ایجاد می کند که نخست با آفریدن تنش در چشم خواننده و سپس در درون وی، بر آن است تا خواننده را از اندیشه های سراینده و تنش های وی آگاه سازد. سعدی یوسف سراینده ای است که این شیوه در سروده هایش نمودی چشمگیر دارد. ما این شیوه را که نوعی آهنگ درونی در شعر است- آهنگ سفید می نامیم. فرضیه نویسندگان بر این پایه استوار است که سعدی یوسف از پیشگامان آفرینش آهنگ سفید در شعر معاصر عربی است. این پژوهش بر آن است تا بر پایه نظریه دریافت و با بهره گیری از روش تحلیل و توصیف محتوا به بررسی برخی نمودهای این آهنگ ویژه چون: پراکندگی واژگان، جاهای خالی، روش بخش بخش کردن و نمایش های هندسی در اشعار این سراینده معاصر عراقی بپردازد.

نقد ساختاری به معنای امروزی آن، در حدود دهه 1960، به منظور به کار بستن روش ها و دریافت های سوسور در عرصه ادبیات شکوفا شد که این شیوه جدید در بررسی، علم ادبی جدید را به نام روایت شناسی پدید آورد. در روایت شناسی، شخصیت جزئی از ساختار کلی متن داستان به شمار می آید که ساده ترین نقش آن نقش کنشگریست. گریماس بر اساس همین کنش های شخصیت های داستانی، مدلی را در بررسی شخصیت طراحی کرده است که از سه الگوی دو تایی: کنش گزار کنش پذیر، کنشگر هدف، کنش یار ضد کنشگر تشکیل شده است. او معتقد است الگوی کنشی او برای تمامی روایت ها قابل انطباق است. در این مقاله با هدف ارزیابی کارآیی و قابلیت الگوی کنشی گریماس در قابل انطباق بودن بر تمامی روایت ها سعی شده است تا با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی، شخصیت های رمان «بیروت 75» اثر غاده السمان بر اساس الگوی کنشی گریماس بررسی و تحلیل شود. نتائج به دست آمده بر موفق بودن این الگو در بررسی شخصیت های بیروت 75 اذعان داشته به این ترتیب که در جفت اول، کنشگرها در این داستان 5 طرحی عبارتند از فرح، یاسمینه، ابومصطفی، ابوالملا، طعان و هدف، ثروت، آزادی و شهرت است. در جفت دوم، کنش یار و ضد کنشگر، اشخاص و صفات مثبت و منفی است که آن ها را در رسیدن به اهداف یاری می رساند یا آن ها را از رسیدن به هدفشان بازمی دارد، البته در جفت سوم داستان، کنش گزارها همان کنشگر های داستان بوده و کنش پذیرها یا همان بهره ور نهایی در آن ها وجود ندارد.

زکریا تامر از نویسندگان برجسته ادبیات داستانی در سوریه به شمار می رود. درون مایه اصلی بیشتر داستان های او، چالس میان فقر و غنا، زشتی و زیبایی و فاصله بسیار بین آرزوهای انسان با واقعیت های زندگی روزمره است. او قالب «داستان کوتاه» را برای بیان و القای اندیشه های خویش برگزیده است. در این مقاله، با روش تحلیلی، توصیفی و با توجه به مولفه های رئالیسم جادوئی، برخی از داستان های مجموعه «دمشق الحرائق» تامر، تحلیل و بررسی شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که تامر در داستان های کوتاه خود، از شیوه داستان نویسی «رئالیسم جادویی» در بیان دغدغه های انسانی، اجتماعی خود، به خوبی بهره برده. او تلفیقی از واقعیت، تخیل و رویا را به شکلی هنری درهم تنیده است. وی رویدادهای غیر ممکن را به شکلی معجزه وار و در روایتی شبه رئالیستی به گونه ای در کنار هم چیده که مخاطب را حیران می کند. علاوه بر آن، توصیف ساده و توام با دقت و بیان جزئیات، از ویژگی های بارز داستان های کوتاه اوست که خواننده را شیفته خود می نماید.

چکیده یکی از مهم ترین معیارهای ارزشیابی و داوری درباره مقالات علمی-پژوهشی است. از آن جا که چکیده یک مقاله، فشرده محتوای آن است و مقاله را با حداقل کلمات ممکن معرفی می کند، شناخت چکیده و اصول چکیده نویسی صحیح برای نویسندگانی که خود، اقدام به تهیه چکیده برای آثارشان می کنند، اهمیت فراوانی دارد. صاحب نظران، اصول و معیارهایی را جهت چکیده نویسی برشمرده اند که توجه به آنها می تواند به نوشتن چکیده مناسب بیانجامد، مثل تعداد کلمات کلیدی، بیان بسیار فشرده نتیجه، بیان روش تحقیق، وهدف پژوهش. به کارگیری این اصول، نیازمند دقت و آگاهی در این زمینه است.پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر معیارهای فوق، به بررسی چکیده مقالات پژوهشی در حوزه نثر عربی معاصر می پردازد. روش انتخاب مقاله ها غیرعمدی و بر حسب اتفاق است و از میان بیش از 70 مقاله مختلف علمی-پژوهشی مرتبط با نثر عربی معاصر با محوریت رمان و داستان، چکیده چهل مقاله بررسی و تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بیشتر مقاله ها در رعایت اصول و استانداردهای چکیده نویسی، به طور کامل موفق نبوده اند.

داستان پردازی برای کودکان و نوجوانان با داستان نویسی بزرگسالان تفاوت دارد. هر چه سن و تجربه کودک و نوجوان کمتر باشد، میزان کاربرد عناصر داستانی، محدودیت بیشتری دارد. این امر داستان نویسی برای کودکان و نوجوانان را دشوار می سازد. شخصیت پردازی نیز به عنوان یکی از عناصر اصلی داستان نویسی است؛ زیرا قدرت نویسنده در تکامل و پرورش هرچه بهتر شخصیت ها، نقش چشمگیری در جذب مخاطبان کودک دارد. «زکریا تامر» یکی از نویسندگان مشهور سوری، داستان های بسیاری را برای کودکان و نوجوانان به رشته تحریر درآورده است که از جمله آنها، دو مجموعه داستانی «لماذا سکت النهر؟» و «قالت الورده للسنونو» است. در این جستار، شیوه شخصیت پردازی در این دو مجموعه مورد بررسی و با معیارهای شخصیت پردازی در داستان های کودکان سنجیده شده است. سوالاتی که نگارنده در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به آن ست، چگونگی معیارهای شخصیت پردازی در داستان های کودکان و میزان رعایت این معیارها از جانب زکریا تامر است. نتایج بررسی نشانگر رعایت بسیاری از معیارهای شخصیت پردازی داستان کودکان از جانب این نویسنده سوری است.

گرچه پیدایش صورتگرایی، ریشه در آثار متفکران قدیمی دارد اما این نوع نقد، به عنوان یک مکتب مستقل، در عرصه پژوهش ادبی روسی و در دهه دوم قرن بیستم ظهور کرد. « ویکتور شکلوفسکی» با انتشار کتاب «رستاخیز واژه» در سال 1914م، نخستین گام را در این زمینه برداشت. این مکتب علیه رمانتیسم ظهور پیدا کرد و کشف راز «ادبیت» یک اثر از بارزترین ویژگی های آن است. صورتگرایان توجه خود را در درجه اول به خود متن معطوف می کنند. به اعتقاد آنان، ویژگی ادبی متن مربوط به آشنایی زدایی در زبان و نظم نوین است که با فرم ارتباط دارد.ابوالقاسم شابی، یکی از شاعران معاصر مشهور و معاصر تونسی و از نمایندگان مکتب رمانتیک در شعر معاصر عرب است که در شعر وی نشانه هایی از عشق، طبیعت، امید به آینده، نگرانی از سرنوشت مردم و ... را می توان دید. یکی از ویژگی های برجسته شعر وی، آشنایی زدایی است که قاعده افزایی، توجه به نماد و سمبل، هنجار شکنی در قافیه، انسجام و هماهنگی در شعر، صناعات ادبی، تصاویر زیبا و ترکیبات نوین و... از شیوه های آن است. در این پژوهش سعی بر آن است تا بر اساس نظریه های صورتگرایان و با ارائه مقدمه ای کوتاه در نقد صورتگرایی و اصول آن، شیوه های آشنایی زدایی در شعر شابی مورد بررسی قرار گیرد. اما قبل از این هدف، مساله اساسی این است: آیا در شعر شابی، مواردی از آشنایی زدایی وجود دارد؟ اگر وجود دارد، کدام یک از شیوه ها در آن متداول است؟