مدیریت آب و آبیاری
سال:1396 | دوره:7 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

ا ارایه راهکارهایی برای بهره وری بیشتر از آب بخصوص در بخش کشاورزی یکی از مهمترین راهکارها برای بهبود وضعیت منابع آب ایران است. هدف از انجام پژوهش دست یابی به بهترین سطح آبیاری در روش های آبیاری برای کشت ذرت در شهرستان جوین می شود. این راستا تحقیقی در مزرعه تحقیقاتی شرکت برکت شهرستان جوین بر روی دو رقم ذرت (سینگل کراس 704، سینگل کراس برکت 3) با طول دوره رشد بلندمدت (135 روز) انجام شد. این آزمایش با استفاده از کرت های دو بار خردشده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 16 تیمار و چهار تکرار انجام شد، تیمارها عبارت بودند از: دو تیمار فرعی که شامل سطوح آبیاری که عبارت بودند از: آبیاری کامل و پر آبیاری و دو سطح تنش 75 و 50 درصد نیاز آبی و تیمار فرعی دیگر شامل رقم ذرت، تیمار اصلی روش آبیاری قطره ای-نواری و آبیاری جوی و پشته ای و دو تیمار فرعی نوع رقم می باشد. نتایج نشان داد که اثر کم آبیاری بر کارایی مصرف آب، کارایی مصرف بیولوژیک آب، عملکرد دانه، در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. در بررسی کارایی مصرف آب در رقم، رقم سینگل کراس برکت 3 به میزان 5 درصد نسبت به رقم سینگل کراس 704 از کارایی بالاتری برخوردار بوده.

این پژوهش به منظور بررسی اثر ورمی کمپوست روی خصوصیات فیزیکی خاک با دو تیمار استفاده از ورمی کمپوست و شاهد، در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی متری خاک تحت آبیاری با آب نامتعارف و سه تکرار در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی در سال 1395 به انجام رسید. اثر ورمی کمپوست بر خصوصیات فیزیکی خاک مانند جرم مخصوص حقیقی و ظاهری، تخلخل، هدایت هیدرولیکی اشباع، منحنی مشخصه رطوبتی، نقاط ظرفیت زراعی و پژمردگی دائم و آب در دسترس بررسی شد. نتایج نشان داد که استفاده از ورمی کمپوست هدایت هیدرولیکی خاک و نقطه پژمردگی دائم را به طور معنی داری افزایش داد اما روی سایر خصوصیات اثر معنی داری نداشت. ورمی کمپوست هدایت هیدرولیکی اشباع را در دو لایه به ترتیب 2/22 و 5/43 درصد افزایش داده و اثر مثبتی بر منحنی مشخصه خاک داشت. هم چنین در تیمار ورمی-کمپوست مقدار رطوبت در لایه اول و دوم به ترتیب در ظرفیت زراعی 1/21 و 5/21، نقطه پژمردگی دائم 32 و 24 و رطوبت در دسترس 3/9 و 6/18 درصد افزایش داشت. ورمی کمپوست جرم مخصوص ظاهری خاک را در لایه اول و دوم 3/7 و 7 درصد افزایش داد ولی جرم مخصوص حقیقی را 1/2 و 2/1 و تخلخل خاک را 9/18 و 2/18 درصد نسبت به شاهد کاهش داد. گر چه ورمی کمپوست بیشتر خصوصیات فیزیکی خاک را از نظر آماری تغییر نداد ولی در حالت کلی باعث بهبود شرایط فیزیکی خاک شد.

این تحقیق با هدف بررسی تأثیر روش و مقدار آب آبیاری بر عملکرد و کارآیی مصرف آب ارقام شلیل (کیوتا و سان گلد) اجرا گردید. آزمایش بصورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور مقدار آب آبیاری در سه سطح (60، 80 و 100درصد نیاز آبی) در پلات اصلی و روش آبیاری قطره ای در دو سطح (سطحی و زیرسطحی) در پلات فرعی در سه تکرار اعمال شد. اثر متقابل درصد آب و روش آبیاری بر عملکرد و کارآیی مصرف هر دو رقم از لحاظ آماری معنی داری نبود. در رقم کیوتا بیش ترین و کم ترین عملکرد با کاربرد 100 و 80 درصد آب آبیاری به میزان 067/44 و 717/40 تن در هکتار به دست آمد. نتایج نشان داد که روش آبیاری قطره ای سطحی با عملکرد 044/45 تن در هکتار و قطره ای زیر سطحی با عملکرد 200/38 تن در هکتار تفاوت معنی داری با هم نداشتند. در رقم سان گلد بیش ترین عملکرد 667/46 تن در هکتار در سطح 100 درصد آب آبیاری به دست آمد. با کاهش مقدار آب آبیاری، عملکرد کاهش یافت. روش آبیاری قطره ای سطحی با عملکرد 644/41 تن در هکتار نسبت به قطره ای زیرسطحی با عملکرد 00/39 تن در هکتار بهتر بود.

در دهه های اخیر، استفاده از آب های نامتعارف در حوزه ی کشاورزی، بعنوان یکی از الگوهای برتر مدیریتی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از آب های نامتعارف، آب های شور و لب شور می باشد. در حال حاضر چندین روش جهت استفاده از آب شور در آبیاری ها مورد توجه است. در پژوهش حاضر هدف، مقایسه روش های موجود و ارائه ی راهکاری نو در چگونگی تلفیق آب شور و غیر شور می باشد. گیاه سورگوم علوفه ای رقم اسپیدفید در قالب طرح بلوک کاملا تصادفی با شش تیمار و در هر تیمار سه تکرار، در شرایط مزرعه ای کشت گردید. تیمارها شامل تیمار شاهد (آب شیرین)، تیمار یک دوم شور، یک در میان زمانی، یک در میان مکانی، مخلوط و تیمار شاهد شور می باشد. در هر کدام از این تیمارها، نیمی از آب مورد نیاز آبیاری، با آب شور و نیمی دیگر با آب شیرین تامین گردید. آبیاری ها بوسیله-ی تانکر و حجم آب ورودی توسط کنتور اندازه گیری شد. پس از برداشت محصول برخی صفات فیزیولوژیکی و زراعی گیاه اندازه گیری و توسط آزمون دانکن در سطح معنی داری 5 درصد مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. همچنین جهت بررسی تعدیل املاح در نیمرخ خاک در هریک از تیمارها، قبل و بعد از اعمال تیمارها تا عمق یک متری، پنج نمونه خاک با فواصل 20 سانتی متری با آگر برداشت و جهت تعیین شوری به آزمایشگاه منتقل گردید. نتایج نشان داد پس از تیمار شاهد، بهترین عملکرد هم از نظر شاخص های زراعی و هم از نظر تعدیل نمک، مربوط به تیمار یک در میان مکانی است. و در یک ارزیابی کلی پس از تیمار شاهد، به ترتیب تیمارهای یک در میان مکانی، یک دوم شور، یک در میان زمانی و تیمار مخلوط، بعنوان برترین روش های تلفیقی در حوزه ی استفاده از آب شور و غیرشور معرفی گردید.

خشکی و تنش ناشی از آن از عوامل مهمی است که تولید محصولات کشاورزی را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین تابع تولید آب – اجزای عملکرد و واکنش کل ماده ی خشک، دانه و شاخص برداشت به سطوح مختلف آب در گیاه ذرت در سال زراعی 94-1393 در مزرعه ی تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی شهرستان دزفول در استان خوزستان صورت پذیرفت. پژوهش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تیمار 60، 80، 100 و 120 درصد آبیاری کامل ذرت (W60، W80، W100، W120) و در چهار تکرار اجرا گردید. نتایج نشان داد که مناسب ترین تابع تولید آب با عملکرد کل ماده خشک، دانه و ساقه به صورت تابع خطی به ترتیب با ضریب تبیین 897/0، 682/0 و 927/0 و در سطح یک درصد معنی دار به دست آمد. همچنین تیمار W100 نسبت به تیمار W60 به طور معنی داری (70 درصد) سبب افزایش عملکرد کل ماده ی خشک گردید در صورتی که تیمار W80 نسبت به تیمار W100 تنها با کاهش پنج درصدی در عملکرد کل ماده ی خشک مواجه شد. بیشترین مقدار شاخص برداشت (43/0) و بیشترین کارآیی مصرف آب بر اساس عملکرد کل ماده ی خشک و دانه (به ترتیب kgm-3 8/4 و 06/2) از تیمار W80 به دست آمد. با توجه به یافته های پژوهش، بهترین عملکرد دانه، کل ماده خشک و کارآیی مصرف آب از تیمار 80 درصد آبیاری کامل حاصل گردید.

به منظور بررسی اثر کم آبیاری بر عملکرد گوجه فرنگی، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شهرستان جیرفت اجرا شد. در این تحقیق پنج تیمار شامل آبیاری کامل، کم آبیاری تنظیم شده و آبیاری ناقص ریشه در دو سطح 75 و 55 درصد مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که اعمال کم آبیاری سبب 16 تا 34 درصد صرفه جویی در میزان آب مصرفی شد. بیشترین عملکرد محصول (65/202 تن در هکتار) در تیمار آبیاری کامل بدست آمد. عملکرد و وزن میوه در سطح 75 درصد اعمال شده در آبیاری ناقص ریشه به ترتیب 95/195 تن در هکتار و 7/169 گرم بدست آمد. همچنین بیشترین کارایی مصرف آب با میانگین 6/45 کیلوگرم بر مترمکعب، مربوط به سطح 75 درصد اعمال شده در آبیاری ناقص ریشه بود. همچنین عملکرد سطح 75 درصد اعمال شده در کم آبیاری تنظیم شده به رغم مصرف آب یکسان با آبیاری ناقص ریشه در همان سطح، 1/16 درصد کاهش یافت. لذا سطح 75 درصد اعمال شده در آبیاری ناقص ریشه ضمن ممانعت از کاهش معنی دار عملکرد و صرفه جویی 25 درصدی آب، افزایش 14 درصدی کارایی مصرف آب را به همراه داشت که می تواند روشی مطمئن برای کنترل مصرف آب و افزایش بازده آبیاری در کشت گوجه فرنگی باشد.

با توجه به شرایط بحرانی حادث شده در دهه های اخیر برای منابع آبی کشور، متولیان کشاورزی درصدد گسترش سامانه های آبیاری میکرو در اراضی کشاورزی می باشند، بنابراین برای توسعه و بهره برداری پایدار از آن ها ارزیابی سامانه های مذکور ضروری می باشد. در این راستا عملکرد فنی و هیدرولیکی 9 سامانه آبیاری میکرو در استان اصفهان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. در این آزمایش پس از انجام عملیات صحرایی، پارامترهای ارزیابی مورد نظر محاسبه شد. ارزیابی ها براساس دستورالعمل اداره حفاظت خاک آمریکا (SCS) انجام گرفت. نتایج به دست آمده از محاسبه پارامترهای ارزیابی نشان داد، مقادیر ضریب تغییرات دبی قطره چکان ها (qvar)، در 33 درصد از طرح ها کم تر از 10 درصد، در 44 درصد بین 10 تا 20 درصد و در بقیه، بیش تر از 20 درصد بود که به ترتیب مطلوب، قابل قبول و غیرقابل قبول اند. مقادیر یکنواختی پخش (DU)، در 22 درصد از طرح ها بیش از 90 درصد، 55 درصد بین 80 تا 90 درصد و در بقیه بین 70 تا 80 درصد بود که به ترتیب عالی، خوب و نسبتاً خوب بودند. مقادیر راندمان پتانسیل کاربرد کم ترین ربع (PELQS) و راندمان کاربرد کم ترین ربع (AELQS) به ترتیب 4/42 تا 1/78 و 47 تا 5/81 درصد بود که در حد متوسط بود، نامناسب بودن فشار در قطعات، کمبود مهارت بهره بردار، گرفتگی خروجی ها و عدم شستشوی مناسب فیلترها باعث کاهش مقادیر راندمان پتانسیل کاربرد کم ترین ربع و راندمان کاربرد کم ترین ربع در برخی از طرح ها شده است.

چکیده به منظور تعیین تابع تولید آب و کود نیتروژن برای گیاه پیاز در سه روش آبیاری، آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در سه تکرار و به مدت دو سال در مزرعه تحقیقاتی در زهک اجرا گردید. فاکتورهای پژوهش شامل آبیاری به سه روش(جوی و پشته، قطره ای سطحی و قطره ای زیرسطحی)، چهار سطح آب آبیاری(120، 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه) و چهار سطح کود نیتروژن(100، 75، 50 و 25 درصد نیتروژن) بود. بهترین تابع تولید پیاز از بین چهار تابع تولید(خطی، لگاریتمی، درجه دوم و متعالی) برای هر سه روش آبیاری انتخاب شد. در هر سه روش آبیاری تابع درجه دوم به عنوان تابع برتر تولید انتخاب شد. متوسط شاخص تولید نهایی نسبت به عمق آب آبیاری در آبیاری جوی و پشته، قطره ای سطحی و قطره ای زیرسطحی به ترتیب 23/0، 34/0 و 37/0 تن در هکتار و شاخص نهایی تولید نسبت به کود نیتروژن به ترتیب 09/0، 21/0 و 22/0تن در هکتار به دست آمد. نسبت نرخ جایگزینی فنی کود نیتروژن به جای مقدار آب آبیاری به ترتیب 39/0، 61/0 و 6/0 کیلوگرم تعیین شد.

بحران کمبود آب به عنوان عامل اصلی محدودیت زراعت در فصل رشد گیاه مطرح می باشد. برای گیاهان مختلف شناخت زمان های حساس برای حصول به حداکثر عملکرد و مقدار آب آبیاری ضروری است. لذا به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی در مراحل مختلف رشد بر عملکرد ذرت، تحقیقی به مدت سه سال (1388، 1389 و 1390) در استان مازندران صورت گرفت. آزمایش در چهار تکرار به صورت بلوک های کامل تصادفی و با نه تیمار انجام شد. تیمارهای آبیاری بر اساس 30، 60 و 90 درصد تخلیه رطوبت قبل و بعد از گلدهی ذرت اعمال شد. مقدار آب آبیاری به روش وزنی و با هدف رساندن رطوبت خاک تا حد ظرفیت زراعی تعیین شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین مرکب سه ساله نشان داد بیشترین مقدار عملکرد (13400 کیلوگرم در هکتار)، بهره وری مصرف آب (3 کیلوگرم بر مترمکعب) و بهره وری مصرف آب آبیاری (25/4 کیلوگرم بر مترمکعب) مربوط به تیمار 30 درصد تخلیه رطوبت قبل و 30 درصد بعد از گلدهی بود. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که افزایش تنش قبل از گلدهی بر عملکرد محصول و بهره وری مصرف آب گیاه ذرت بسیار تاثیر گذار بوده است. به طوری که افزایش تنش قبل از گلدهی باعث کاهش شدیدتر عملکرد و بهره وری مصرف آب ذرت شد.

این پژوهش به منظور ارزیابی دقت مدل AquaCrop برای تعیین عملکرد و کارایی مصرف آب چغندرقند انجام گرفت. در این پژوهش از داده های دو فصل زراعی کشت چغندرقند که در مرکز تحقیقات کشاورزی شهرکرد انجام شده بود، استفاده گردید. تیمارهای مورد استفاده در این پژوهش شامل کم آبیاری (در پنج سطح؛ E0: 100 درصد، E1: 85 درصد؛ E2: 70 درصد؛ E3: 55 درصد و E4: 30 درصد) در دوره های مختلف رشد (T1: ابتدای دوره رشد؛ T2: دوره میانی و T3: انتهای دوره رشد) بود. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که این مدل به پارامترهای رطوبت در نقطه پژمردگی و دمای حداقل حساسیت کم و به تغییرات ضریب گیاهی برای تعرق حساسیت بالا داشت. نتایج آماره های جذر میانگین مربعات خطا و جذر میانگین مربعات نرمال شده برای عملکرد چغندر قند به ترتیب برابر با 57/0 و 11/0 تن در هکتار به دست آمد. نتایج آماره های کارایی مدل و شاخص توافق برای عملکرد چغندرقند به ترتیب برابر با 62/0 و 99/0 به دست آمدند. مقایسه آماری نتایج شبیه سازی شده توسط مدل AquaCrop و داده های مزرعه ای نشان داد که که این مدل دقت قابل قبولی در شبیه سازی هر دو عامل عملکرد و کارایی مصرف آب دارد.

یکی از مشکلات مناطق عمده کشور ما، شوری آب وخاک می باشد. کمبود منابع آبی سبب شده است تا استفاده از آب-های شور در کشاورزی و آبیاری فضای سبز و مصارف دیگر، به عنوان یکی از اهداف اصلی در نظر گرفته شود. به منظور مطالعه اثرات تنش شوری بر عملکرد دانه، روغن و پروتئین چهار لاین گیاه کاملینا، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1396 اجرا شد. فاکتورها شامل 4 لاین (80، 115، 130، 131) کاملینا و 5 سطح شوری (6/0، 3، 6، 9 و 12 دسی زیمنس بر متر) و یک نمونه شاهد دیم بود. نتایج نشان داد که با افزایش شوری، عملکرد دانه و اجزای آن بطور معنی داری کاهش یافت، اما میان لاین های مختلف گیاه کاملینا تفاوت زیادی وجود نداشت. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد که میزان عملکرد محصول در حالت دیم از میزان عملکرد در شوری 9 دسی زیمنس بر متر کمتر بوده اما از میزان عملکرد محصول در شوری 12 دسی زیمنس بر متر بیشتر می باشد. این نکته بیان گر این موضوع می باشد که در جاهایی که میانگین شوری آب آبیاری بیشتر از 9 دسی زیمنس می باشد کشت محصول به صورت دیم نسبت به آب شور اقتصادی تر می باشد.

سرعت پیشروی آب از معیارهای مهم در تعیین زمان آبیاری است. در این راستا تحقیقی بمنظور بررسی و مقایسه زمان پیشروی جریان آب در جویچه ها در دو روش مدیریت آبیاری معمول و یک در میان متناوب انجام شد. نتایج با اندازه گیری زمان و فاصله پیشروی جریان آب در جویچه ها، در دو مقطع زمانی اواسط و اواخر دوره رشد ذرت نشان داد بطور متوسط سرعت پیشروی آب در مدیریت آبیاری معمول در اواسط فصل با دبی های ورودی 15/0، 28/0، 35/0 و 46/0 لیتر بر ثانیه به ترتیب 8/1، 4/2، 6/1 و 6/1 برابر و در اواخر فصل رشد به ترتیب 3/1، 6/1، 4/1 و 5/1 برابر سریعتر از مدیریت آبیاری یک در میان متناوب بود. تغییرات رطوبت خاک نشان داد که میزان رطوبت سطحی خاک در آبیاری یک در میان متناوب 28 درصد نسبت به آبیاری تمامی جویچه ها کمتر می باشد. ضرایب معادله پیشروی آب در جویچه ها با افزایش دبی ورودی دارای روند افزایشی بود. با افزایش دبی جریان از 15/0 تا 46/0 لیتر بر ثانیه ضرایب توانی پیشروی r و p به ترتیب در آبیاری تمامی جویچه ها 4 و 56 درصد و در آبیاری یک در میان متناوب 12 و 26 درصد افزایش یافت.