پژوهش های سیاسی جهان اسلام
سال:1392 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

گفتمان سیاست خارجی امام خمینی (ره)، با وجود داشتن مبانی وثیق استراتژیک و دیپلماتیک، ایدئولوژیک و عقیدتی است. انقلاب اسلامی، کانون گفتمان امام (ره) را سامان می دهد. گفتمان سیاست خارجی بنیانگذار انقلاب اسلامی، استوار بر مرزکشی میان خود و دیگری است. در این منطق دگرسازانه، نظام بین الملل به دو کیان مستکبر و مستضعف تقسیم می شود. این پژوهش بر آن است تا با نظر به گفتمان رهبری آیت الله خامنه ای، نشان دهد که این گفتمان دنباله منطقی گفتمان امام در فضایی متحول است. شرایط ویژه داخلی، منطقه ای و بین المللی و نیز ویژگی های شخصیتی آیت الله خامنه ای، ایشان را به سوی در پیش گیری خوانشی عمل گراتر، در چهارچوب گفتمان تعامل گرایی ضدنظام سلطه، سوق داده است. این گفتمان، عصاره سیاست خارجی ایران بوده و سه مفهوم اسلام انقلابی، امنیت ملی و منافع ملی را در نسبت هایی گوناگون مفصل بندی می کند. در این منطق، دو بلوک سلطه گر و سلطه ستیز در برابر یکدیگر قرار گرفته و هویت - دیگری و منطق تفاوت - زنجیره هم ارزی نظام بین الملل را معنا می بخشند. نوشتار پیش رو، پس از طرح کلان گفتمان تعامل گرایی ضدنظام سلطه، مبانی تقسیم جهان و هم گرایی ها و واگرایی های آن را در ذیل پرداختن به دو مفهوم هویت و دیگری و زنجیره هم ارزی و منطق تفاوت برجسته می نماید.

کرامت موهبتی است که از منظر قرآن مجید در بین مخلوقات ظاهری خداوند تنها مخصوص آدمی است و هیچ موجود زمینی دیگری به این شرافت توصیف نشده است. در قرآن کریم به دو صورت از کرامت انسانی یاد شده است که نوع تفسیر ما در مواجهه با این دو، مبنایی است برای سایر رفتارها و تصمیم گیری ها جهت برخورد با نوع انسانی و به تبع آن شهروندان جامعه اسلامی. آنچه که این مقاله با برگرفتن نگاه تفسیری و روش هرمنوتیک به آن می پردازد، تجزیه و تحلیل آیاتی است که بحث کرامت انسانی را در خود جای داده اند. نگارندگان در نهایت به این نتیجه رسیده اند که کرامت یک حق سلب نشدنی در وجود انسان است که با توجه به افاضه عقل به این وجود و دمیده شدن روح الهی در کالبدش به او اعطا شده است. البته خود انسان می تواند این ارزش ذاتی خود را نادیده بگیرد. این رویکرد به کرامت انسانی الزاماتی را در حوزه سیاسی - اجتماعی ایجاب می کند که هم به شهروندان مربوط می شود و هم به نظام سیاسی.

اصطلاح اقلیت از نظر حقوقی شامل آن دسته از گروه های انسانی است که معمولا از جهت حقوقی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در موقعیت و شرایط حاشیه ای قرار دارند. امروزه با توجه به اهمیت بین المللی اقلیت ها، این موضوع به عنوان یک موضوع جهانی و مساله ای برای بسیاری از دولت ها مطرح است. ایران دارای اقلیت های گوناگون مذهبی، قومی و زبانی است. این اقلیت ها در همه دوره های تاریخی ایران به دنبال مطالبات حقوقی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود بوده اند. این پژوهش به دنبال نشان دادن آن است که در سه دهه اخیر اقلیت های مذهبی در جمهوری اسلامی ایران از طریق قانون اساسی و فتاوی فقها، به بخش زیادی از حقوق برابر نسبت به ایرانیان مسلمان دست یافته اند؛ اگرچه به نظر می رسد تا تحقق حقوق برابر با مسلمانان، با توجه به پاره ای محدودیت های قانونی و برخی اختلاف دیدگاه ها، فاصله نسبتا زیادی وجود دارد. در دوره اخیر، این مهم توسط نهادهای حقوقی و سازمان های ذیربط مورد توجه و تاکید بیشتری قرار گرفته است و اقلیت ها در جمهوری اسلامی ایران در زمینه برخورداری از حقوق قانونی خود، از موقعیت مطلوب تری نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر برخوردارند.

با شروع جنگ 33 روزه علیه لبنان، بازیگران جهانی و منطقه ای هر کدام به فراخور منافع و علایق خود جهت گیری ها و مواضع مختلفی را در رابطه با این جنگ اتخاذ نمودند. در این میان، تلاش های دولت های غربی به عنوان قدرت های برتر و مدعیان حقوق بشر در جهان، در حمایت از اسرائیل و ضربه زدن به حزب الله لبنان از جلوه های بارز مسائل پیرامون این جنگ محسوب می شود. هدف مقاله حاضر توصیف و تحلیل مواضع دولت های اروپایی و آمریکا در این جنگ بر مبنای نظریه سیاست خارجی روزنا است و سوال اصلی پژوهش این است که سیاست خارجی و مواضع دولت های اروپایی و آمریکایی در جنگ 33 روزه لبنان چه بوده است. در این نوشتار با روش تحلیل اسنادی ابعاد این جهت گیری ها بررسی می شود. نتایج نشان می دهد که منافع این کشورها از سطح بالایی از همپوشانی برخوردار بوده و آن ها به دنبال تضعیف جبهه مقاومت و جلوگیری از گسترش قلمرو ژئوپلیتیکی ایران هستند. بنابراین دولت های اروپایی و ایالات متحده به تقویت، تجهیز و حمایت همه جانبه از اقدامات رژیم صهیونیستی پرداختند. ایالات متحده آمریکا مدیریت سیاسی این جنگ را در دست داشت و دولت های اروپایی نیز در راستای تامین منافع و کسب اهداف خود با آن همگام شدند.

طرح خاورمیانه بزرگ نخستین بار در 12 سپتامبر 2002 مطرح گردید؛ هدف این طرح که با مخالفت ها و تردیدهایی نیز روبرو بود، در ظاهر، کمک به کشورهای منطقه خاورمیانه به ویژه کشورهای عربی این منطقه در زمینه اصلاحات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بود. واژه «خاورمیانه اسلامی» اولین بار پس از شکست ارتش صهیونیستی در جنگ 33 روزه به دست حزب الله لبنان در سال 2006 و در برابر طرح «خاورمیانه جدید» وزیر خارجه وقت آمریکا مطرح شد. سوال هایی که این پژوهش قصد پاسخگویی و بررسی آن را دارد عبارت است از اینکه آیا طرح خاورمیانه جهان اسلام می تواند در برابر طرح خاورمیانه بزرگ که از سوی آمریکا مطرح شد، عملی گردد و نیز این طرح با چه چالش هایی مواجه است. به نظر می رسد بعد از تحولات منطقه نقش و جایگاه تفکرات اسلامی در همبستگی منطقه ای از اهمیت والایی برخوردار شده که در این بین نقش ایران برجسته خواهد بود.

تحولات اخیر در خاورمیانه، معادلات جدیدی در منطقه به وجود آورده است. از جمله این تحولات می توان به بحران فعلی سوریه اشاره کرد که در آینده محور سه گانه راهبردی ایران، سوریه و حزب الله لبنان در منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در همین راستا، هدف اصلی این پژوهش پاسخگویی به دو سوال محوری زیر است: 1- روند تحولات کنونی در سوریه چه تاثیری بر محور سه گانه راهبردی و همچنین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خواهد گذاشت؟ و 2- راهبرد امنیتی ایران در قبال بحران کنونی سوریه چیست و در چه چهارچوبی قابل تبیین است؟ این پژوهش به موازات سوالات طرح شده دو فرضیه زیر را به آزمون خواهد گذاشت: 1- در صورت سقوط اسد و روی کار آمدن مخالفین، حلقه واسط محور سه گانه راهبردی (سوریه) از بین خواهد رفت و درنتیجه ضریب امنیت ج. ا. ایران در منطقه کاهش پیدا خواهد کرد. 2- راهبرد امنیتی ج. ا. ایران را می توان، در قالب دفاع از دولت بشار اسد در چهارچوب حفظ موازنه تهدید منطقه ای ایران علیه اسرائیل و آمریکا تبیین نمود.