مطالعات توسعه اجتماعی - فرهنگی
سال:1392 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

توسعه علوم انسانی و به طور اخص توسعه علوم اجتماعی پروژه ای است که اولین قدم آن پرداختن به مفاهیم بنیادی و تعاریف و تعابیر موجود از آن هاست. ما در این مقاله با مطالعه دقیق و مقایسه ای تعاریف و تعابیر مختلف از مفهوم «هویت ملی» میان متفکران و اندیشمندان متاخر ایرانی، به یک دسته بندی جامعه شناختی از این تعاریف می رسیم که می توان از آن در تحقیقات آتی مرتبط با مفهوم «هویت ملی» بهره برد. در این مقاله، کوشیده ایم آثار و آرای هفت تن از متفکران و اندیشمندان متاخر ایران در زمینه هویت ملی را به نمایندگی از گرایش های مختلف علوم انسانی (جامعه شناسی، علوم سیاسی، تاریخ، زبان فارسی، فلسفه، و جغرافیای سیاسی) مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. در این مطالعه که به منظور حیطه بندی مولفه های هویت ملی در آرای صاحب نظران به عمل آمد، بیش ترین فراوانی تکرار و تاکید بر روی ده عنصر زیر به عنوان مولفه و ابعاد هویت ملی صورت گرفته است: 1- سرزمین مشترک 2- نژاد و ملیت مشترک 3- فرهنگ و آداب و رسوم، خاطرات، باورها، سمبل ها، نمادها، عواطف و میراث فرهنگی مشترک 4- نظام سیاسی و دولت 5- تاریخ و پیشینه مشترک 6- اقتصاد واحد و مشترک 7- زبان مشترک 8- هنر و ادبیات 9- دین مشترک 10- هویت جهانی شده و سیال.

سنجش نیازهای فرهنگی به عنوان گامی اساسی در جهت برنامه ریزی توسعه فرهنگی، تحقق عدالت و بهبود روابط اجتماعی به شمار می آید. در این زمینه، روش مطالعه حاضر، پیمایشی است و برای جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه استفاده شده است. جامعه آماری آن، کلیه شهروندان بالای 15 سال شهرستان کاشان است که میزان حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعداد 720 نفر تعیین شده است.نیازهای مورد بررسی به چهار دسته نیازهای فرهنگی- اجتماعی، علمی- آموزشی، دینی و تفریحی- هنری تقسیم شده است. به طوری که نیازهای فرهنگی- اجتماعی با میانگین 37.11 دارای بیش ترین مقدار و نیازهای دینی- مذهبی با میانگین 15.01 دارای کم ترین مقدار است و سایر نیازها در میان آن ها قراردارند. میانگین نیازهای فرهنگی- اجتماعی، علمی- آموزشی و دینی زنان بیش تر از مردان است. اما در بخش نیازهای هنری- تفریحی تفاوتی مشاهده نمی شود. میانگین نیازهای فرهنگی- اجتماعی و هنری-تفریحی افراد ساکن در روستا بیش تر از ساکنان شهر است و در سایر نیازها تفاوتی مشاهده نمی شود. اگرچه میان تحصیلات و نیازهای دینی و هنری- تفریحی رابطه مشاهده نمی شود اما تحصیلات بانیازهای فرهنگی- اجتماعی و هم چنین نیازهای علمی– آموزشی دارای رابطه ای معکوس است. و در نهایت با افزایش سن فقط نیازهای هنری- تفریحی افزایش می یابد و میان سن و سایر نیازها رابطه وجود ندارد. هم چنین در اولویت بندی الگوهای مورد بررسی، ازنظرپاسخ گویان خانواده دارای اولویت اول، دوستان، معلمین، استادان، روحانیون و شخصیت های اسلامی در اولویت دوم و سایر شخصیت ها (هنری، ورزشی، سیاسی، هنرپیشه ها و ورزشکاران خارجی، همکلاسی ها و...) در اولویت سوم قرار دارند.

در سال های اخیر سازمان ها و شرکت های مختلف، پیوستن به روند دانش را آغاز کرده اند. بنابراین، از سازمان ها انتظار می رود که با سرعت بیش تری در خلق دانش های نوین (دانش آفرینی) تلاش کنند تا با دانش خود در رفع مشکلات و نیازهای جامعه از هر حیث بیش از پیش مفید واقع شوند. نوناکا و تاکوچی، مدل پویایی از دانش آفرینی را مطرح کرده اند. براین اساس، دانش آفرینی سازمانی را با ابعاد جامعه پذیری، بیرونی سازی، ترکیب و درونی سازی مشخص کرده اند. «دانش آفرینی» وابسته به علل و عوامل متفاوتی است؛ از آن جمله می توان به مقوله سرمایه اجتماعی اشاره کرد. سرمایه اجتماعی در برگیرنده مشارکت اجتماعی است که می تواند بازتولید فرایند دانش آفرینی را تسریع بخشد. بدین علت که در جامعه ای که فاقد سرمایه اجتماعی کافی است سایر سرمایه ها تلف می شوند. از این رو، موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل محوری برای دستیابی به دانش آفرینی، ضروری می نماید. این تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از نمونه گیری طبقه ای تصادفی در میان کلیه کارکنان شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، با حجم نمونه 381 نفر انجام گرفته است. نتایج حاکی از آن است که میان سرمایه اجتماعی با دانش آفرینی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. و متغیر های مشارکت اجتماعی، اعتماد نهادی و اعتماد میان شخصی توانسته اند در مجموع 36 درصد از واریانس دانش آفرینی را تبیین کنند.

مشارکت کنشی اجتماعی است که عمل کنش گران را برای رسیدن به اهدافشان تسهیل می کند. مشارکت به مفهوم عمومی آن به عنوان عمل گروهی، پیشینه ای به درازای زندگی بشر و سابقه طولانی در حیات اجتماعی و فرهنگی مردم ایران دارد و با مفاهیمی چون تعاون، هم کاری و یاری گری مرتبط است. این مقاله با رویکرد جامعه شناختی به بررسی امثال داستان نامه می پردازد و در آن مشارکت به عنوان یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی در داستان نامه بهمنیاری مورد کاوش قرار می گیرد. ضرب المثل ها به عنوان صدای درونی هر ملتی انعکاس دهنده پنهان ترین زوایای زندگی مردم و هم چنین منبع درخوری برای پژوهش های مردم شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی به شمار می آیند. تحقیق و پژوهش مشارکت در ضرب المثل ها به عنوان بخشی از فرهنگ عامه می تواند ما را از میزان انعکاس ابعاد مشارکت در جوامع سنتی آگاه کند و هم چنین در تسهیل کنش های هدف مند در جامعه امروز نیز نتایج پرثمری برجای گذارد. بررسی 6016 مثل در کتاب داستان نامه بهمنیاری نشان می دهد که از میان مولفه های سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی یکی از پر تراکم ترین زبان زدهای اجتماعی و اخلاقی مردم در جوامع سنتی محسوب می شده است. مشارکت پس از اعتماد دومین مولفه ای است که در داستان نامه تکرار شده است و با شاخص های مشارکت دوسویه (هم یاری)، مشارکت برون سویه (دگریاری)، مشارکت اجباری، مشارکت مبتنی بر تقسیم کار، مشارکت ابزاری و مشارکت مشورتی تقسیم بندی شده است. دستاورد این پژوهش ناظر بر این است که در میان انواع مشارکت، مشارکت برون سویه (دگریاری) بالاترین بسامد را به خود اختصاص داده است.

توسعه در بعد فضایی زمانی می تواند در جهت پایداری قرار گیرد که بتواند راه کارهایی مشخص را برای تامین مطلوب و عادلانه نیازهای خدماتی ساکنان ارائه کند. در این تحقیق تلاش شده است تا با شناسایی الگوی توزیع فضایی توسعه در شهرستان های استان خوزستان به این امر پی برد که آیا این توسعه جهت گیری پایدار دارد یا خیر؟ پژوهش حاضر از نوع کاربردی و از لحاظ روش بررسی توصیفی- تحلیلی است. داده های تحقیق از سال نامه آماری استان خوزستان در سال 1390 گردآوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که توزیع فضای توسعه در سطح شهرستان های استان خوزستان در جهت اهداف و اصول توسعه پایدار نیست. همه تحلیل ها نشان می دهد که توزیع فضایی توسعه در استان بسیار نابرابر و در تضاد کامل با عدالت فضایی مطرح شده از سوی توسعه پایدار است. نابرابری در توزیع فضایی توسعه در سطوح مختلف اتفاق افتاده است. نابرابری میان مرکز (اهواز) و شهرستان های پیرامون، نابرابری میان شهرستان های کم جمعیت و پرجمعیت استان، نابرابری میان شهرستان های با میزان شهرنشینی بالا و پایین، نابرابری میان شهرستان های شمالی و جنوبی و شرقی و غربی استان. هم چنین الگوی توسعه فعلی در سطح استان دیدگاه کل نگری و برخورد سیستمی توسعه پایدار را نقض می کند؛ به گونه ای که بخشی نگری در توزیع فضایی توسعه در حال حاضر بسیار روشن و مشخص است.

در این مقاله تلاش شده است در گام نخست با بررسی تعاریف مختلف ارائه شده از مفهوم توسعه اجتماعی و تحلیل این تعاریف، ضمن شناسایی ابعاد مختلف این مفهوم تعریفی جامع از آن ارائه شود و در گام بعد تلاش شد با شناسایی و بررسی شاخص های متعددی که برای سنجش این مفهوم از سوی سازمان های مختلف ارائه شده است، جامع ترین شاخص موجود در زمینه توسعه اجتماعی که ابعاد بیش تری از این مفهوم پیچیده را مورد سنجش قرار می دهد، شناسایی گردد. در بخش سوم با توجه به شاخص انتخابی، ضمن ارائه شدن گزارشی از وضعیت کنونی توسعه اجتماعی در ایران، وضعیت رتبه ای این کشور با سایر کشورهای جهان مقایسه شده است. با توجه به نتایج حاصل، وضعیت کنونی توسعه اجتماعی در ایران، در مقایسه با سایر کشورهای جهان و کشورهای 16 گانه منطقه از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست و نیازمند تاملی جدی پیرامون چرایی این امر و چگونگی بهبود و تغییر آن است.

هدف از این تحقیق بررسی عوامل اجتماعی موثر بر سلامت اجتماعی سالمندان است. روش تحقیق حاضر روش پیمایش و ابزار گردآوری اطلاعات درآن پرسش نامه است. پرسش نامه شامل 3 بخش اطلاعات فردی، حمایت اجتماعی و سلامت اجتماعی است که با پرسش نامه های سلامت اجتماعی کییز و حمایت اجتماعی فیلیپس مورد ارزیابی قرار گرفت. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای از میان تمامی سالمندان شهر بابل، تعداد 374 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.یافته ها نشان می دهد که میان حمایت اجتماعی (حمایت دوستان، خانواده و سایرین) و سلامت اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد. در میان انواع حمایت اجتماعی، حمایت خانواده بیش ترین تاثیر را بر سلامت اجتماعی سالمندان و از میان متغیرهای زمینه ای سن، جنسیت، وضعیت تاهل و وضعیت اشتغال رابطه معنی داری با سلامت اجتماعی سالمندان دارد. قابل ذکر است که میان متغیر تحصیلات و درآمد با سلامت اجتماعی رابطه معکوس وجود دارد.

امروزه همراه با رشد و توسعه صنایع و واحدهای تجاری مختلف، عواقب و تاثیرات فعالیت های آن ها بر جامعه و عدم ارائه گزارشگری اجتماعی، میان انتظارات واحدهای اقتصادی و انتظارات جامعه شکاف پدید آورده است. مقاله حاضر، مولفه ها و شاخص های افشای بعد اجتماعی مسوولیت شرکت ها را با رویکرد توسعه پایدار و با استفاده از روش های پرسش نامه و تحلیل مدل مسیر در یک چارچوب جامع ارائه و مورد تحلیل قرار داده است. هم چنین، وضعیت موجود آن و سطح افشای بعد اجتماعی در شرکت ها از طریق تحلیل محتوا گزارش های هیأت مدیره شرکت های ایرانی تعیین گردیده است.نتایج تحلیل مسیر و شاخص های مطلوب برازش مدل ساختاری، بیان کننده معناداری و تبیین و توجیه مناسب کلیه مولفه ها برای افشای بعد اجتماعی مسوولیت شرکت هاست. یافته ها بیان کننده این است که مهم ترین مولفه های بعد اجتماعی از نظر انتظارات ذی نفعان عبارتند از اخلاق کسب و کار، فساد و رشوه خواری و مشارکت در توسعه جامعه و هم چنین بیش ترین افشای اجتماعی در وضعیت موجود گزارش های شرکت ها عبارتند از: مولفه های کار و کارکنان، مشتریان و مصرف کنندگان. در مجموع، سطح پایین افشای بعد اجتماعی در شرکت های ایرانی نشان دهنده شکاف بالای وضعیت موجود از انتظارات جامعه است و مستلزم وجود مقررات، الزامات و استانداردهای مناسب در حوزه گزارشگری و افشای شرکت ها برای پاسخگویی به انتظارات ذی نفعان و جامعه است.