تحقیقات غلات
سال:1395 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

یکی از تنش های غیرزنده مهم در نواحی خشک و نیمه خشک دنیا از جمله ایران، شوری خاک و آب است که باعث کاهش عملکرد گیاهان زراعی از جمله گندم می شود. استفاده از ارقام متحمل به شوری یکی از راه های دستیابی به عملکرد بالا در این نواحی است. به منظور ارزیابی تحمل به شوری در گندم، 41 ژنوتیپ گندم نان به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط بدون تنش و تنش شوری در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان در سال زراعی 1391 کشت شدند. شوری آب آبیاری در شرایط بدون تنش و تنش شوری به ترتیب 0.63 و 11.8 دسی زیمنس بر متر بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر شوری بر عملکرد دانه، میزان سدیم، پتاسیم و نسبت این دو عنصر در برگ پرچم ارقام گندم معنی دار بود. ارزیابی همبستگی ها نیز نشان داد که همبستگی مثبت و معنی داری بین نسبت K+/Na+ در هر دو محیط با شاخص های میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، میانگین هارمونیک (HM) و تحمل به تنش (STI) محاسبه شده بر مبنای این نسبت وجود دارد. بر این اساس، مناسب ترین شاخص ها برای گزینش ارقام متحمل به تنش شوری، چهار شاخص MP، GMP،HM و STI بودند. همچنین بر مبنای مقادیر این شاخص ها، ارقام طبسی، ارگ، اکبری، بم، سرخ تخم، بولانی، سیستان، کارچیا و روشن که از نسبت پتاسیم به سدیم بالایی نیز تحت هر دو شرایط برخوردار بودند، به عنوان متحمل ترین ارقام نسبت به تنش شوری انتخاب شدند. همچنین همبستگی معنی دار بین این شاخص ها با عملکرد دانه تحت شرایط تنش نشان داد که استفاده از آن ها برای غربال تعداد زیادی از ژنوتیپ ها و یا برای انتخاب ارقام متحمل قبل از تعیین عملکرد دانه مفید است و می توانند به عنوان معیاری مناسب جهت انتخاب ارقام پرمحصول و متحمل به تنش شوری مورد استفاده قرار گیرند.

تنش خشکی یکی از عوامل اصلی کاهش رشد و عملکرد گندم است که موجب کاهش جذب عناصر ریزمغذی به ویژه عنصر روی از خاک می شود. به منظور بررسی روش های مختلف مصرف روی در گندم رقم هما تحت شرایط تنش خشکی، پژوهشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه در سال 1392 انجام شد. دو فاکتور شامل تنش خشکی (آبیاری کامل، تنش در مرحله ظهور برگ پرچم و تنش در مرحله ظهور نخستین ریشک ها) به عنوان فاکتور اصلی و روش های زی فزونی عنصر روی) بذرخشک، پیش تیمار، کاربرد خاکی و افشانه کردن) به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که تنش خشکی بر ماده خشک کل، شاخص برداشت، عملکرد، وزن سنبله، طول سنبله، ارتفاع گیاه، وزن پدانکل، طول پدانکل، دمای کانوپی، پرولین، کلروفیل و میزان روی دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. مصرف عنصر روی تحت تنش خشکی نیز در صفات ماده خشک کل، شاخص برداشت، عملکرد، وزن سنبله، طول سربند، دمای کانوپی، کلروفیل و میزان روی در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. با مصرف خاکی عنصر روی تحت تنش مرحله ظهور برگ پرچم، ماده خشک کل با افزایشی 22 درصدی به مقدار 4733.3 کیلوگرم در هکتار، میزان عملکرد با افزایشی 11 درصدی به مقدار 1732 کیلوگرم در هکتار و میزان روی دانه با افزایشی 77 درصدی به مقدار 27.7 میلی گرم بر کیلوگرم ارتقا یافت. با توجه به نتایج این پژوهش، برای مزارع دیم کشور مصرف خاکی این عنصر پیشنهاد می شود.

به منظور بررسی تاثیر پتاسیم و نوع نیتروژن مصرفی بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان و تغییرات اسمولیتی گندم در مواجهه با بیماری بلایت فوزاریومی سنبله گندم (FHB)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل دو سطح بیماری (شاهد، آلوده)، سه سطح پتاسیم (80، 100 و 120 کیلوگرم پتاسیم در هکتار) و سه منبع نیتروژن (نیترات کلسیم، سولفات آمونیوم و تیمار ترکیبی شامل 75 درصد نیترات کلسیم و 25 درصد سولفات آمونیم) بود. نتایج نشان داد که میزان فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسمیوتاز، کاتالاز و پلی فنل اکسیداز و میزان پرولین و قندهای محلول در اثر بیماری FHB و کاربرد پتاسیم و نیترات افزایش یافت. در مقابل، میزان پروتئین کل و لیزین در اثر بیماری FHB و کاربرد پتاسیم کاهش و میزان متیونین تحت تاثیر بیماری کاهش پیدا کرد. به نظر می رسد بیماری سوختگی فوزاریومی گندم منجر به افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان می شود و کاربرد پتاسیم و نیترات نسبت به کاربرد آمونیوم تاثیر بیشتری در کاهش آثار نامطلوب بیماری دارد، زیرا آمونیوم می تواند میزان اسمولیت ها و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان را کاهش دهد.

تنش کمبود آب می تواند کمیت و کیفیت محصولات زراعی را کاهش دهد. به منظور بررسی اثر اسید سالیسیلیک و تنش خشکی در مرحله زایشی بر خصوصیات زراعی و فیزیولوژیک ژنوتیپ های مختلف گندم، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی در سال زراعی 1392-1391 اجرا شد. آبیاری در سه سطح شامل آبیاری معمول و بدون تنش (شاهد)، تنش خشکی پس از گرده افشانی همراه با محلول پاشی اسید سالیسیلیک و تنش خشکی پس از گرده افشانی بدون محلول پاشی به عنوان عامل اصلی و هفت رقم گندم شامل اروم، زارع، میهن، پیشگام، الوند، بک کراس روشن و لاین C-78-14 به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که تنش خشکی عملکرد ارقام تحت تنش را نسبت به شرایط بدون تنش کاهش داد. رقم اروم نسبت به ارقام دیگر دارای بیشترین عملکرد دانه تحت هر سه شرایط بدون تنش (9602.7 کیلوگرم در هکتار)، تنش خشکی (4632.7 کیلوگرم در هکتار) و تنش خشکی توام با محلول پاشی اسید سالیسیلیک (4935.7 کیلوگرم در هکتار) بود. این رقم تحت شرایط بدون تنش و تنش خشکی از میزان نشت یونی پایینی برخوردار بود. محلول پاشی اسید سالیسیلیک در شرایط تنش خشکی، عملکرد دانه را در ارقام الوند، بک کراس روشن، زارع، میهن، پیشگام، لاین C-78-14 و اروم به ترتیب 75.6، 49.2، 28.6، 20.21، 19.7، 12.07 و 6.5 درصد افزایش داد. در مجموع نتایج این تحقیق نشان داد که تحت شرایط تنش خشکی، رقم الوند و بک کراس روشن بیشترین واکنش را نسبت به محلول پاشی اسید سالیسیلیک نشان دادند.

به منظور بررسی واکنش جذب تشعشع، ضریب خاموشی نور، عملکرد و اجزای عملکرد جو (Hordeum vulgare L.) رقم جنوب به الگوی کاشت و میزان بذر، آزمایشی در سال زراعی 93-1392 در مزرعه پژوهشی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان انجام شد. آزمایش به صورت کرت های نواری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا و تیمارها شامل چهار الگوی کشت (مسطح با فواصل ردیف 17 سانتی متر، مسطح با فواصل ردیف 25 سانتی متر، سه ردیف کشت روی پشته های 50 سانتی متری و دو ردیف کشت روی پشته های 50 سانتی متری) به عنوان عامل اول و چهار سطح میزان بذر (200، 300، 400 و 500 بذر در متر مربع) به عنوان عامل دوم در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که اثر تیمارها بر ضریب خاموشی نور معنی دار نبود. الگوی کشت مسطح با فواصل ردیف 17 سانتی متر، به دلیل دارا بودن بیشترین تعداد سنبله در متر مربع و شاخص سطح برگ، سبب افزایش جذب تشعشع دریافتی، انتشار بهتر نور درون کانوپی و افزایش معنی دار عملکرد دانه و عملکرد زیست توده شد، اما بیشترین وزن هزار دانه از الگوی کشت پشته ای سه ردیفه به دست آمد. با افزایش میزان بذر، تعداد سنبله در متر مربع و شاخص کلروفیل افزایش یافت، اما عملکرد دانه، تعداد سنبلچه در سنبله و دانه در سنبله کاهش پیدا کرد. بالاترین عملکرد دانه با میانگین 5072.1 کیلوگرم در هکتار از الگوی کشت مسطح با فواصل ردیف 17 سانتی متر به دست آمد و مناسب ترین میزان بذر برای دستیابی به عملکرد بالا، 200 بذر در متر مربع بود.

تعیین سطح تنوع ژنتیکی و روابط بین ژنوتیپ ها جهت شناسایی والدین مناسب برای اهداف اصلاحی مختلف ضروری است. در این تحقیق، روابط ژنتیکی 55 نمونه از ژرم پلاسم جو وحشی اسپونتانئوم (Hordeum spontaneum) متعلق به مناطق مختلف جهان با استفاده از 14 جفت آغازگر ریزماهواره بررسی شد. در مجموع 53 آلل با میانگین 5.2 آلل به ازای هر جفت آغازگر تکثیر شد. میانگین فراوانی آلل رایج 0.51 بود. میزان اطلاعات چند شکلی در دامنه 0.37 تا 0.81 با میانگین 0.63 و تنوع ژنی یا هتروزیگوسیتی مورد انتظار در محدوده 0.38 تا 0.82 با میانگین 0.64 بود. نتایج حاصل از ارزیابی شاخص های تنوع نشان داد که نشانگرهای Bmag007، EBmac0701 و Bmac134 مناسب ترین نشانگرها برای تفکیک ژنوتیپ ها بودند. تجزیه خوشه ای با روش UPGMA بر اساس داده های مولکولی، ژنوتیپ ها را به شش گروه تقسیم کرد. ژنوتیپ های موجود در هر یک از گروه ها، عموما از یک منطقه جغرافیایی خاص جمع آوری شده بودند. در تعدادی از نمونه ها نیز تطابق بین توزیع جغرافیایی با گروه بندی ژنوتیپ ها مشاهده نشد. بر اساس نتایج، بیشترین شباهت را ژنوتیپ های سوریه و اردن و کمترین شباهت را نمونه های قزاقستان با این دو کشور داشتند. نتایج این تحقیق وجود تنوع ژنتیکی قابل توجه در نمونه های جو وحشی مورد مطالعه را نشان داد که با شناسایی ژن های مفید، می توان از آنها جهت اصلاح و بهبود ارقام زراعی استفاده کرد.

بخش وسیعی از اراضی زیر کشت ذرت تحت تاثیر درجات مختلفی از شوری قرار دارند. جهت بررسی اثر زمان محلول پاشی تنظیم کننده های سیتوکینین و اکسین بر برخی صفات ذرت دانه ای (سینگل کراس 704) تحت الگو های مختلفکاشت در شرایط شوری، آزمایشی به صورت کرت های خردشده- فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بوشهر در سال 1392 اجرا شد .الگوی کاشت (یک ردیفه، دو ردیفه و کف فارو) به عنوان عامل اصلی و زمان محلول پاشی سیتوکینین (عدم مصرف، مرحله V5-V6 و V8-V10) و اکسین (عدم مصرف، زمان ظهور ابریشم و دو هفته بعد) به ترتیب با غلظت 50 و 10 میلی گرم در لیتر به صورت فاکتوریل به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. بیشترین تعداد برگ، LAI، عدد سبزینگی،Fm و Fv/Fm از کاشت کف فارو به دست آمد. الگوهای کاشت دو ردیفه و کف فارو عملکرد دانه را به ترتیب 24.9 و 45.8 درصد افزایش دادند. مصرف سیتوکینین در مرحله V8-V10، LAI، RWC، عدد سبزینگی و Fv/Fm را افزایش داد. کمترین Fm با مصرف سیتوکینین در مرحله V8-V10 و بیشترین عدد سبزینگی و Fv/Fm و کمترین Fm با کاربرد اکسین در زمان ظهور ابریشم به دست آمد. مصرف اکسین در زمان ظهور ابریشم منجر به افزایش عملکرد دانه به میزان 19.7 درصد شد. از آنجا که بیشترین عملکرد دانه همراه با بیشترین عدد سبزینگی و Fv/Fm با کاشت کف فارو با مصرف سیتوکینین در مرحله V8-V10 و مصرف اکسین در زمان ظهور ابریشم به دست آمد، احتمالا زمان مصرف و تعادل بین تنظیم کننده ها همراه با الگوی صحیح کاشت، می توانند از عوامل موثر بر تحمل ذرت به شوری باشند.

به منظور بررسی تاثیر محلول پاشی آسکوربیک اسید بر خصوصیات فنولوژیک و فیزیولوژیک ذرت شیرین تحت رژیم های آبیاری، آزمایشی به صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در هشتگرد و در سال 1393 انجام شد. تیمارهای مورد مطالعه شامل تنش خشکی در سه سطح (آبیاری کامل، تنش ملایم و تنش شدید) به عنوان کرت اصلی و محلول پاشی اسید آسکوربیک در چهار سطح (شاهد، 40، 80 و 120 میلی گرم در لیتر به عنوان کرت فرعی بود. صفات مورد بررسی در این آزمایش شامل ارتفاع بوته، تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، کلروفیل کل، محتوای آب نسبی برگ پرولین و سوپراکسید دیسموتاز بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش ارتفاع بوته، تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، کلروفیل کل، محتوای آب نسبی برگ و افزایش پرولین و فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز شد، به طوری که تحت شرایط تنش شدید خشکی، تعداد دانه در بلال، وزن هزار دانه و عملکرد دانه به ترتیب 43.03، 23.11 و 49 درصد کاهش پیدا کرد. در مقابل، محلول پاشی اسید آسکوربیک موجب افزایش ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، کلروفیل کل، محتوای آب نسبی برگ و کاهش پرولین و فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز شد و بیشترین تاثیر مثبت در تیمار 120 میلی گرم در لیتر اسید آسکوربیک مشاهده شد. همچنین محلول پاشی با 120 میلی گرم در لیتر اسید آسکوربیک موجب افزایش 32.1 درصدی عملکرد دانه شد.

به منظور بررسی تاثیر کود نیتروژن بر عملکرد و کیفیت سه رقم سورگوم علوفه ای طی دو چین برداشت، آزمایشی به صورت فاکتوریل- کرت های خردشده در زمان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1389 در شهرستان رشت اجرا شد. فاکتورهای مورد مطالعه شامل سه رقم اسپیدفید، پگاه و KFS2 و چهار سطح کود نیتروژن (صفر، 50، 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن خالص از منبع اوره) بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده تاثیر معنی دار برهمکنش رقم ´ چین بر عملکرد علوفه و صفات کیفی بود، به طوری که بیشترین عملکرد از چین اول در رقم KFS2 به دست آمد. عملکرد علوفه ، درصد پروتئین، درصد خاکستر و درصد ADF تحت تاثیر برهمکنش نیتروژن ´ چین قرار گرفت، به طوری که بیشترین عملکرد از چین اول با به کارگیری 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار حاصل شد. اثر سه جانبه نیتروژن ´ رقم ´ چین نیز بر عملکرد علوفه خشک، درصد پروتئین، درصد ماده خشک و درصد ADF معنی دار شد. نتایج مقایسه میانگین این اثر متقابل نشان داد که بیشترین عملکرد علوفه در رقم اسپیدفید با به کارگیری 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در چین اول تولید شد. به علاوه، بیشترین درصد ماده خشک، پروتئین و ADF کمتر در رقم پگاه در چین اول به دست آمد. نتایج این تحقیق نشان داد که جهت دستیابی به عملکرد علوفه بیشتر در شرایط اقلیمی رشت، رقم KFS2 با سطح کودی 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار یا رقم اسپیدفید با سطح کودی 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار پیشنهاد می شود، اما اگر هدف کیفیت علوفه باشد، رقم پگاه با سطح کودی 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای این شرایط اقلیمی مناسب تر خواهد بود.

کمبود منابع طبیعی و نگرانی های تامین غذای جمعیت رو به افزایش کره زمین، استفاده بهینه از منابع جهت تامین امنیت غذایی را الزامی می کند. به منظور مطالعه آثار اقتصادی- مالی تولید هم زمان برنج و ماهی در شرایط شالیزار، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سه شهرستان رشت، آستانه اشرفیه و فومن اجرا شد. عامل اصلی در دو سطح شامل مزرعه با کشت ماهی و مزرعه بدون کشت ماهی و عامل فرعی در شش سطح شامل سه رقم برنج بومی هاشمی، حسن سرایی و حسنی و سه رقم اصلاح شده خزر، درفک و هیبرید بهار یک بود. هم زمان با نشاکاری برنج، اقدام به رهاسازی بچه ماهی هایی به وزن حدود 30 تا70 گرم از انواع کپور معمولی، آمور، فیتوفاک و بیگ هد در استخر شد. حدود 30-25 روز پس از نشاکاری با برداشتن مرز موقت و بالا آوردن آهسته سطح آب مزرعه، امکان حرکت ماهی ها به سمت مزرعه برنج فراهم شد. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس مرکب، تفاوت بین ارقام مورد مطالعه را برای تمامی صفات و تفاوت بین دو نوع کشت را برای تمامی صفات به غیر از عملکرد دانه و تعداد دانه پوک نشان داد. اثر متقابل نوع کشت ´ مکان، نوع کشت ´ رقم و رقم ´ مکان نیز برای عملکرد دانه معنی دار بود. بررسی عملکرد دانه ارقام برنج مورد مطالعه در کشت توأم برنج - ماهی نشان داد که برای ارقام اصلاح شده برنج، ماهی و برنج (به غیر از رقم هیبرید در فومن) دو محصول مکمل و برای ارقام بومی، ماهی و برنج (به غیر ار رقم حسنی در رشت) دو محصول رقیب هستند. با توجه به عملکرد ماهی، متوسط سود ارقام اصلاح شده 2.3 برابر بیشتر از ارقام بومی در هر هکتار بود.