زراعت و فناوری زعفران
سال:1395 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

انتخاب و تهیه بنه مناسب از عوامل مهم کسب عملکرد مطلوب در زراعت زعفران می باشد. به منظور مطالعه اثر برخی فاکتورهای زراعی بر رشد بنه های دختری زعفران، آزمایشی در فاصله سال های 90-1388 به صورت کرت های دو بار خردشده بر مبنای طرح پای بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل تاریخ کاشت (اول خرداد، اول مرداد و اول مهرماه سال 1388)، مدیریت آبیاری (آبیاری و عدم انجام آبیاری پس از هر تاریخ کاشت و تکرار آن در سال دوم به عنوان آبیاری تاخیری بهاره، آبیاری تابستانه و آبیاری زودهنگام پاییزه) و کاربرد گیاهان همراه در مزرعه زعفران [شبدر ایرانی (Trifolium resupinatum)، خلر (Lathyrus sativus) و شاهد] بودند. در پایان چرخه دوم رشد زعفران (بهار سال 1390) نمونه برداری از بنه های دختری صورت گرفت و پاسخ رشدی آن ها به فاکتورهای آزمایشی، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که با تاخیر در کاشت از خرداد به مهرماه، تعداد بنه های دختری و تعداد ریشه های انقباضی در هر کلون به ترتیب 25 و 33 درصد افزایش یافت. با این وجود، مقادیر وزن کل بنه های دختری در هر کلون، تعداد جوانه گل دهنده در هر بنه، تعداد کل جوانه ها در هر بنه و نیز وزن و قطر هر بنه دختری در تاریخ کاشت خردادماه به ترتیب 21، 70، 40، 32 و 37 درصد بیشتر از تاریخ کاشت مهرماه بود. تیمار آبیاری، موجب افزایش 12 درصدی تعداد بنه های دختری و ریشه های انقباضی در هر کلون و کاهش 19 درصدی تعداد جوانه گل دهنده، کاهش 11 درصدی تعداد کل جوانه ها و نیز کاهش 19 درصدی وزن تک بنه و کاهش 8 درصدی قطر هر بنه دختری شد. کاربرد گیاهان همراه نیز بر برخی از خصوصیات زراعی بنه های دختری زعفران مانند وزن کل بنه های دختری موجود در هر کلون (8 درصد)، نسبت وزن بنه به پوشال (14 درصد)، تعداد جوانه های گل دهنده (10 درصد) و وزن متوسط هر بنه دختری (10 درصد) تاثیر مثبت داشت. در مجموع، کاشت بنه های زعفران در طول دوره استراحت حقیقی، عدم انجام آبیاری پس از کاشت، پرهیز از آبیاری تابستانه در اول مردادماه و کاربرد گیاهان همراه، متوسط وزن بنه های دختری تولیدشده به عنوان مهم ترین عامل اثرگذار بر عملکرد زعفران را افزایش داد.

جهت بررسی اثر تراکم کاشت بر عملکرد گل و بنه دو نوع زعفران (Crocus sativus L.) اسپانیایی و ایرانی آزمایشی طی دو سال زراعی (94-93، 93-92) در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. فاکتور A نوع بنه (ایرانی و اسپانیایی) و فاکتور D تراکم کاشت (40، 48 و 60 بنه در مترمربع) در نظر گرفته شد. نتایج آزمایش نشان داد که اثرات تراکم های مختلف کاشت و نوع بنه بر تعداد گل، وزن تر گل، وزن خشک (کلاله + خامه) و تعداد بنه های دختری تولیدشده معنی دار بود (P<0.01). در حالی که اثرات نوع بنه بر وزن تر و خشک بنه های دختری تولیدشده معنی دار نبود. بیشترین تعداد گل (30.25 در مترمربع)، وزن تر گل (15.125 گرم در مترمربع) و وزن خشک کلاله + خامه (0.16 گرم در مترمربع) مربوط به تراکم کاشت 48 بنه در مترمربع (d2) بود. همچنین بیشترین تعداد گل (27.21)، وزن تر گل (13.58 گرم در مترمربع) و وزن خشک گل (0.144 گرم در مترمربع) را بنه های ایرانی تولید کرد. درحالی که بیشترین تعداد بنه های دختری (222.83 بنه در مترمربع) با وزن تر (694.92 گرم در مترمربع) و وزن خشک (270.32 گرم در مترمربع) متعلق به نوع اسپانیایی بود. اثر سال نیز بر شاخص های گل و بنه زعفران معنی دار بود به طوری که بیشترین مقادیر در سال دوم آزمایش حاصل شد.

به منظور بررسی اثر تراکم و وزن بنه مادری بر ویژگی های زراعی و رفتار بنه های دختری زعفران آزمایشی طی سال های 93-1389 به صورت اسپلیت پلات در زمان در قالب بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی به اجرا درآمد. عامل های مورد بررسی در آزمایش شامل سه سطح تراکم بنه (40، 80 و 160 بنه در مترمربع) و چهار سطح وزن اولیه بنه های مادری شامل (3 £، 3-6، 6-9 و 12-9 گرم) بودند که به صورت فاکتوریل در کرت های اصلی و عامل زمان در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر تراکم، وزن بنه مادری و سال بر وزن بنه های دختری، معنی دار بود. اما اثر متقابل تراکم × وزن بنه مادری و همچنین اثر متقابل تراکم × وزن بنه مادری × سال برای اکثر صفات اندازه گیری شده معنی دار نبود. نتایج مقایسه میانگین اثر تراکم × وزن بنه مادی بر تعداد بنه های دختری نشان داد که در بین تیمارهای مورد آزمایش استفاده از بنه های مادری 12-9 گرم با تراکم 160 بنه در مترمربع بیشترین تولید تعداد کل بنه های دختری (771 در مترمربع) در واحد سطح را به همراه داشت. بنه های مادری با وزن بالاتر، تعداد بنه های دختری بیشتری در گروه های وزنی مختلف تولید نموده اند. همچنین نتایج نشان داد که بنه های مادری در گروه های وزنی کمتر قادر به تولید بنه های دختری با وزن بیشتر از وزن بنه مادری اولیه بودند. با افزایش تراکم و وزن بنه مادری تعداد گل، وزن گل و عملکرد کلاله خشک به طور معنی داری افزایش یافت، به طوری که بیشترین وزن خشک کلاله زعفران در واحد سطح (0.65 گرم بر مترمربع) از بنه های مادری با وزن 12-9 گرم به دست آمد.

زعفران کاران استان خراسان جنوبی اگرچه زحمت زیادی برای تولید هر چه بیشتر این محصول، متحمل می شوند، اما به اندازه مطلوب، برداشت ندارند. این امر می تواند ناشی از عدم اطلاعات کافی آنان در رابطه با کشت علمی گیاه زعفران باشد. در این تحقیق، هدف آن است که با ارزیابی دانش بومی کشاورزان منطقه در مورد مسائل مرتبط با آبیاری زعفران، نقاط ضعف و قوت آنان مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان از طریق انتقال یافته های این پژوهش به متولیان و کشاورزان، قدم های موثری در جهت افزایش عملکرد، برداشت. برای بررسی این موضوع، پرسشنامه ای محقق ساخت (شامل 11 پرسش در مورد مسائل مرتبط با آبیاری زعفران و 14 پرسش پیرامون اطلاعات عمومی و سوالات ترویجی) به تعداد 235 عدد در بین جامعه آماری زعفران کاران استان خراسان جنوبی به صورت تصادفی (برای اینکه نمونه، نماینده جمعیت تحت مطالعه باشد) توزیع گردید. متغیر وابسته، نمره کل آزمودنی ها برای پاسخ صحیح آن ها بود. مقایسه آماری بین میانگین سطوح مختلف هر یک از متغیرهای مستقل (با اثر معنی دار) با استفاده از نرم افزار SAS و روش توکی- کرامر انجام شد. کسانی که در کلاس های ترویجی شرکت نموده بودند، افرادی که بومی استان خراسان جنوبی بودند و همچنین کسانی که محصولات خود را بیمه کرده بودند در سطح معنی دار 1 درصد، به سوالات بیشتری، پاسخ صحیح دادند. افرادی که در روستا زندگی می کردند در سطح معنی دار 5 درصد، به سوالات بیشتری، پاسخ صحیح دادند. با توجه به نتایج تحقیق حاضر، افزایش سطح دانش کشاورزان منطقه از طریق برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت، ضروری به نظر می رسد.

در مطالعه حاضر کارایی سود زراعت زعفران و عوامل موثر بر آن با استفاده از رهیافت تابع تولید مرزی تصادفی و تخمین همزمان مدل سود رفتاری در مزارع زعفران شهرستان تربت حیدریه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای انجام تحقیق از اطلاعات 81 کشاورز در سال 1393 که به صورت تصادفی مورد مصاحبه قرار گرفته اند، استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین کارایی سود مزارع زعفران برابر با 61.4 درصد می باشد و 51.3 درصد از مزارع دارای کارایی سود پایین تر از 50 درصد هستند. بر اساس یافته های حاصل از تابع سود مرزی هزینه سموم دارای اثر منفی بر میزان سود واحدها بوده است. هزینه آب، هزینه ماشین آلات، سابقه کار، اندازه واحد زراعی و شرکت در کلاس های آموزشی- ترویجی دارای اثر مثبت و معنی داری بر کارایی سود می باشند. بر اساس نتایج مطالعه، فراهم کردن شرایط لازم جهت دسترسی آسان تر و ارزان تر کشاورزان به تجهیزات مدرن و همچنین ترغیب کشاورزان به تخصیص بهینه نهاده ها و کاهش هزینه ها گامی موثر در جهت افزایش سودآوری کشاورزان خواهد بود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات اجتماعی، اقتصادی زعفران بر خانوارهای روستایی با روش توصیفی- تحلیلی و توسط مطالعات میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته است. جامعه آماری موردنظر تمام خانوارهای 13 روستای دهستان بالاولایت شهرستان باخرز (N=2908) می باشد که از این میان 272 خانوار به صورت تصادفی انتخاب شده اند. پرسشنامه ای جهت گردآوری اطلاعات تنظیم شد و بر اساس جمعیت روستاهای دهستان در روستاها توزیع شد. روایی پرسشنامه توسط اساتید گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و ترویج و آموزش کشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. ضریب اعتبار پرسشنامه نیز توسط نرم افزار SPSS برابر با 0.81 بدست آمد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شرایط زیست محیطی منطقه برای کشت زعفران مناسب می باشد، زیرا سطح معنی داری هر سه متغیر در نظر گرفته شده «شرایط کم آبی منطقه و نیاز کم زعفران به آب»، «کیفیت مناسب خاک برای کشت زعفران»، «فصل مناسب برداشت» در سطح یک درصد معنی دار است. همچنین نتیجه آزمون T-Test نشان می دهد که سطح معنی داری برای شاخص های انسانی، آموزش و ترویج کشت زعفران و داشتن تجربه و دانش بومی زعفران کاری برابر با 0.000 بدست آمده است. در ادامه اثرات مثبت اجتماعی- اقتصادی کشت زعفران بر خانوارهای روستایی به اثبات رسیده است به طوری که درآمد زعفران در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی در سطح یک درصد معنی دار است و میانگین بالای 3 (3.38) تایید شده است.