هنرسو
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

هیچ تردیدی نبود که تار و پودی کارآ و برخوردار از رنگارنگی ویژه محیط انسانی - هنری و علمی - آموزشی دانشکده هنر و معماری راه و ابزارهای لازم برای ارائه سخن را خواهد یافت و به عشق فردایی که باید بتواند بازتاب های هر چه نوشته است را وسیله غور و گشوده نگه داشتن فضای اندیشه قرار دهد - آنچه می گوید را خواهد نوشت.

کاوش برای شناخت روابط اجتماعی و مدنی ای که در دوره های تاریخی گذشته ایران برقرار بوده اند نکته هایی را به میان می آورد که راه سنجش با آنچه در سرزمین های اروپای مرکزی روی کرده است و به قید تداوم و مشروط بر اسناد، امروز زیر عنوان های مدرن و مدرنیته می آیند را باز کند.از دیدگاه ما، ژرف نگری انسان ها - چه در مشرق زمین تلاش کنند و چه در غرب - روی به آینده دارد؛ مگر آن جا که گزارش ها دگراند و محدود. مدرنیته، به مثابه مقوله ای که می تواند نمایانگر یگانگی آرمان ها و گونه گونی نگرش و تدبیر در باب رویدادهای محلی باشد، موضوعی است که مورد بحث قرار گرفته و برخی از ویژگی های لغوی و معنایی اش - که بیش تر جلب توجه می کنند - به میان آورده شده اند. در گزارش تلاش شده تا چارچوب روزمرگی های تحرک فکری و اجتماعی مورد سنجش قرار گیرند تا مگر بتوانیم، پایه ها و اساس مقوله مدرنیته به عنوان ابزارهایی شناخته بنگریم.

شهر به عنوان یک ساختار کالبدی سیما و پیکره ای رشد یافته دارد. نگرش حساب شده به رشد و روند توسعه آن به طور مستقیم با حیات شهر و چگونگی فعالیت های آن مرتبط می باشد و زنده و فعال بودن آن در گرو توجه به اصول و فرضیه هائی در زمینه طراحی شهری است. در این مقاله سعی خواهد شد با تاکید بر نظریه ها و مبانی طراحی شهری و تعاریف آن به اصل مهم در شهرسازی پرداخته و در زمینه زیباشناسی شهری و نقش و جایگاه مشارکت مردم به طور اجمال بحث هایی آورده شود. لازمه توفیق در امر اجرای طرح های شهری داشتن مدیریت منسجم و کارا است که به آن اشاره خواهد شد.از دهه 1960 توجه به امر طراحی شهری در ارتباط با سیمای آینده شهرها آغاز و پیوسته به عنوان یک عامل اصلی و مهم جای خود را در امر گسترش توسعه فضاهای کالبدی و نوسازی شهرها تثبیت کرده است.

مسکن گروه های کم درآمد از معضلات دایمی شهری ایران بوده است. حاشیه نشینی، بد مسکنی، گودنشینی و سکونت چند خانواری، از اثرات این معضل بوده اند. دولت های مختلف قبل و بعد از انقلاب، با انواع برنامه ها، در حل این موضوع کوشش کرده اند، که از مهمترین اقدامات قبل از انقلاب، می توان از انتقال گودنشینان بهجت آباد به کوی 13 آبان (9 آبان آن زمان) نام برد. که ظاهرا موفق ترین برنامه بوده است و دولت نه تنها یارانه ای برای این ارتقاء سکونت پرداخت نکرد، بلکه حتی به سودآوری نیز دست یافت.این برنامه نیز، به گونه دیگری با شکست، مواجه شد. به گونه ای که در کمتر از 6 سال بیش از نود درصد این واحدها به گروه های بالاتر از نظر درآمد منتقل شد و ساکنان دوباره بد مسکنی را ترجیح دادند و اضافه درآمد حاصله را صرف مشکلات اساسی تر خود کردند.بعد از انقلاب نیز چندین بار، برای حل این قضیه اقدام شد، که تمامی آنها یا شکست خوردند و یا به همه اهداف خود نرسیدند، که مهمترین آنها عرضه زمین در اراضی آماده سازی بود، و سپس برنامه مسکن استیجاری با تبدیل به شکل اجاره به شرط تملیک به همین سرنوشت دچار شد.

رفتارهای مردمی در فضاهای شهری تعیین کننده شاخص های فرهنگی هر شهر می باشند، لذا پرداختن به چگونگی این رفتارها به نوعی ریشه یابی مشکلاتی است که ما امروز در شهرها با آنها مواجه هستیم، به عبارت دیگر آنچه نشان گر فرهنگ مناسب و آموخته های پرورشی ساکنان یک شهر می باشد، همانا رفتارهای خواسته یا ناخواسته آنها در شهر است.فضاهای شناخته شده امروز، در گذشته ماهیت کالبدی مشابهی نسبت به امروز داشته اند اما نوع فعالیت های آنها و به دنبال آن نوع رفتار افراد در آنها تغییر کرده است؛ به همان گونه که جمعیت شهرهای ما نیز تغییر یافته و حاصل مهاجرت های وسیع، انتقال رفتارهای غیر مدنی به شهرهای بزرگ است.در این مقاله، با مقایسه تطبیقی بین آنچه در گذشته در فضاهای شهری وجود داشته که در عین حال تولید کننده رفتارهای مختص زمان خود بوده است و آنچه که امروز اتفاق می افتد، سعی بر آن شده است تا پیچیدگی های امروز، در ورای تغییر ساختار نیازهای جامعه مورد بررسی قرار گیرد.

شهرها به لحاظ ذات پیچیده محیط، اعم از مصنوع و زنده از نظر ماهیتی رفتارهای هوشمندانه از خود بروز می دهند. تا زمانی که شهر به عنوان یک سیستم زیستی از دیدگاه سیستم تئوری وارد مود آشوبناک نشده است روش های کلاسیک و مبتنی بر سیستم های تعریف شده برای برنامه ریزی و کنترل رفتار آنها جوابگو است. اما در زمانی که وارد مود آشوب می شود اگر چه که در بازه هائی از زمان رفتارهای تعریف شده و قابل پیش بینی از خود نشان می دهد اما به لحاظ حساسیت به شرایط اولیه بسیار هوشمندانه و خلاق به ناگاه رفتارهای غیر قابل پیش بینی و خارج از برنامه را بروز می دهند که به طور اساسی غیر قابل کنترل می نماید لذا در این یاد دداشت حداقل راهکارهای پیشنهادی برای محتمل شمردن سناریوی آشوبناک آن ارائه شده است. با عنایت به این امر که پرشماری به صورت پیچیدگی سیستم برابر نیست.

آموزش معماری در همه حال و در حال حاضر - اگر چه به نحوی نارس - تلاشی در جهت برآوردن نیاز اصیل انسانی؛ یعنی حضور داشتن در عالم زیست است، که به میزان زیادی متاثر از شناخت بنیادی از پسندیده ترین نحوه شکل زندگی انسانی است. آگاهی معماران از این مسوولیت که چگونگی اندیشیدن آن ها به زندگی و فهم از آن، میزان بهره مندی و لبریزی شان از زندگی و اندازه گرایش و تمایل آن ها به زندگی مطلوب و پسندیده، می تواند به گونه ای مستقیم در چگونگی زندگی کردن و بودن دیگران به میانجی اثری که خلق می کنند تاثیرگذار باشد، وظیفه خطیر مدارس معماری است. امروزه فرض بر آن است که نیت مدارس معماری بر چنین تعلیم و تربیتی استوار است و معماران دانش آموخته این مطلوب ترین شکل زندگی را می شناسند و در مقام مدرس آن را به دانشجویان خود منتقل می کنند و بدین روش، هستی آموزش و آموختن جریان می یابد. پس اکنون می توان چنین پرسش کرد که چگونه چنین امری ممکن می شود؟چگونگی هر عملی در فرآیند انجام آن عمل شکل بیرونی می یابد. هر فرآیند اصیل مسیر خود را از میان پرسشی باز می جوید. در نگاه همگانی، پرسش گونه ای تمایل برای شناختن در رویارویی با ناشناخته ها معنا یافته است. اما، این حقیقت بنیادی به فراموشی سپرده شده است که مورد پرسش چندان که در نظر می آید نا - شناخته و نا - آشنا نیست بلکه، ازآن رو که در جایگاه دل سپردن قرار گرفته، آشنا و شناسا شده به گونه ای که همان سان که انسان به پدیده مورد پرسش می پردازد مورد پروا نیز قرار می گیرد. لذا پرسش، جستجویی در مسیر دریافت پیوند انسان و سایر موجودات عالم با سرچشمه آن هاست و در این راه توجه به این امر بایسته است که ما تنها از آن چیزی پرسش می کنیم که خواهان پرسش گری است، چراکه پدیده ها آمادگی و توان آن را دارند که با پنهان کردن خود مورد پرسش قرار نگیرند. لذا دست یافتن به پرسش اصیل، بنیادی ترین مرحله هر روند آموزشی است و ناگفته پیداست که نهادینه کردن پرسش و پاسخ آن، در طول زمان دست یافتنی می شود و بدین شکل پایگاه و ارزش آموختن را معین می سازد.فرض این گفتار بر این استوار است که مسیر آموزش معماری با طرح پرسش آغاز می شود و بنا دارد تا نشان دهد که این پرسش، پرسشی است که سه رویکرد هم زمان چگونگی، چیستی و چرایی را مد نظر دارد. پاسخی که در منزل گاه نخست بر پایه این سه گانه فراهم می آید بن مایه ای است که در قلمروی غیرقابل اندازه گیری ها جای می گیرد و سپس دست مایه سنجش اثر را در طول فرآیند طراح فراهم می آورد. معماری تنها موضوع حل مساله نیست بلکه، در مرحله نخست یک پرسش است؛ یافتن آنچه خود مساله به راستی هست، و این شیوه اندیشیدن است که باید آن را آموخت.این مقاله در دو بخش تدوین شده است. بخش نخست آن که در این شماره فصل نامه به نظر شما خواهد رسید شامل سه گفتار است. گفتار اول دیباچه ای است که در آن به بایستگی و ناگزیری پرسش مجدد از روند آموزش کنونی در مدارس معماری پرداخته شده است. گفتار دوم به مشاهده ای از شیوه آغاز آموزش معماری در کارگاه های طراحی اختصاص دارد و گفتار سوم چیستی پرسش را مد نظر قرار داده است.

در طول تاریخ شاهد تعریف های متفاوتی از معماری می باشید که تمامی آن تعریف های برگرفته از جهان بینی انسان ها و تغییرات اقتصادی، اجتماعی و ... در هر دوره می باشد. حتی در هر دوره از طول تاریخ معیارهای زیبایی شناسی انسان ها نیز تغییر کرده است. تکنولوژی، پیشرفت دانش بشری در تمامی حوزه ها بر این رشته بی تاثیر نبوده است. اما یکی از دلایل تغییرات بنیادین در طراحی و خلق اثر معماری و حتی تعریف معماری، نظرات فلسفی دکارت. فیلسوف مشهور قرن 17-16 مخصوصا جمله مشهور وی که عبارتست از «من می اندیشم، پس هستم» بود. به عبارتی تاثیر جمله مشهور این فیلسوف و فلسفه وی بنیان معماری را دگرگون ساخته و جدایی احساس و اندیشه را در زندگی انسان ها و به دنبال آن در خلق اثر معماری موجب گشت. اینجا بود که بسیاری از متفکرین به بررسی جهان بینی حاکم بر معماران پرداخته و آن را از اهم مسائل در خلق اثر هنری شناختند. و پس از آن است که بسیاری از معماران کوشیدند تا گسست حاصل را از بین ببرند و مجددا اندیشه و احساس را در یک کل در اختیار داشته باشند. از این روست که در طول تاریخ معماری تلاش های بسیاری را چه توسط مدارس و چه توسط طراحان و معماران برای ایجاد جهان بینی کل نگر به مقوله طراحی از جمله در رشته معماری شاهد می باشید.این مقاله پس از بررسی جریان اندیشه و جهان بینی حاکم بر مدارس معماری و معماران از زمان ویترویوس تا عصر حاضر، و با تمرکز بر نگاه کل نگر که خود ویترویوس از سردمداران آن قبل از رنسانس و مدرسه معماری باوهاس اولین نمود آن بعد از رنسانس می باشد، به بررسی بحران های زیست محیطی نیمه دوم قرن 20 و پیدایش ادبیات توسعه پایدار و معماری پایدار و سپس آموزش آنها می پردازند. و سعی دارد جریان توسعه پایدار هزاره سوم را به عنوان یک جهان بینی نه یک الزام تکنیکی عنوان کرده و همچنین نمود دیگری از نگاه کل نگر به خلق اثر معماری را با توجه به جهان بینی و معیارهای پایداری معرفی کند. و علاوه بر آن به بررسی مقوله آموزش معماری پایدار نیز پرداخته و با توجه به کل نگری معماری پایدار و تجمع مهارت ها و دانش های فراوان زیر این چتر لزوم تغییر ساختارهای آموزشی سنتی، غیرمنعطف و ایستای مدارس معماری حاضر را اعلام کند.

اغلب نقاط ایران در پهنه های با خطر نسبی زیاد و بسیار زیاد زلزله قرار دارد. تجارب کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که ارتقاء معماران در زمینه طراحی سازگار با زلزله و راهبری گروه های تخصصی در فرآیند طراحی و اجرای بناها به کاهش آسیب پذیری آنها در برابر زلزله انجامیده است. مهمترین روش ها و حوزه های ارتقاء مهارت های طراحی لرزه ای معماران به آموزش معماری در دو حوزه مدارس معماری و آموزش های حرفه ای می توان اشاره کرد. موضوع وارد کردن دروس طراحی سازگار با زلزله به دروس معماری بواسطه تصمیم های نادرست اتخاذ شده در حوزه طراحی معماری و به تبع آن تخریب ساختمانها در زلزله 1985 مکزیکوسیتی و بدنبال عکس العمل های منتقدانه از طرف جامعه حرفه ای معماری آغاز شد. سیاستگذاری آموزشی در کشورهای پیشرفته زلزله خیز مبتنی بر توجه خاص به مقوله طراحی سازگار با زلزله است در مقابل سطح آگاهی فارغ التحصیلان رشته معماری ایران درباره طراحی لرزه ای حاکی از ضعف سیستم آموزشی در این زمینه است.بررسی تطبیقی آموزشی طراحی لرزه ای در دانشگاه ها و مدارس معماری ایران و نیوزلند نشانگر عدم اختصاص ساعات و تعداد دروس مرتبط، عدم بکارگیری روش های نوین آموزشی، فقر ابزارها و منابع درسی و دانش کم اساتید است.همچنین مقایسه آموزش های مستمر معماران در جوامع تخصصی آمریکا و ایران حاکی از عدم استمرار آموزش های دانشگاهی معماران در محیط های حرفه ای و نقش آن دو آسیب پذیری شهرها و ساختمانهای کشور در برابر زلزله است.بازنگری سیاست های آموزش معماری، ارتقاء اعضای هیات علمی، افزایش امکانات متنوع آموزشی و تدارک کارگاه ها، سمینارها و سمپوزیوم های مشترک بین جوامع دانشگاهی و حرفه ای از جمله روش های برون رفت از مشکلات کنونی است.

گاه در عرصه هنر تجربه می تواند خلاقیت را به دنبال داشته باشد. برای خلاق بودن قبل از هر چیز باید آموخت و بر اساس آموخته ها تجربه کرد. همچنین در شیوه های مختلف برای بیان احساسات و ذهنیت خود به مواد و ابزار احتیاج داریم. از این رو شیوه های چاپ دستی به عنوان تجربه ای برای به تصویر درآوردن اندیشه هنرمند می تواند جذاب و مناسب باشد.در مورد چاپ دستی بعضی ممکن است فکر کنند که چرا ما باید خود را به زحمت بیاندازیم تا تصویری را به طور غیر مستقیم خلق کنیم. سوال دیگری که در این زمینه می تواند وجود داشته باشد این است که چه تفاوتی بین چاپ دستی و دیگر روش های تصویری وجود دارد؟ هدف این نوشته ارائه پاسخ به این سوالات است.ابزار، مواد و شناخت چگونگی به کار بردن آنها، همراه با خلاقیت باعث پیدایش یک اثر هنری منحصر به فرد می شود. در چنین زمینه ای است که گروهی از هنرمندان چاپ دستی را نه تنها به منظور تکثیر و تکرار بلکه به عنوان شیوه ای متکی به نوآوری برای بیان تخیلات و تفکرات خود مورد استفاده قرارداده اند.

هنرهای مرتبط با کتاب آرایی و کتاب سازی تاریخی به قدمت تاریخ مجموعه های نگارشی دارند.کتاب آرایی یکی از هنرهای شاخصی است که هنر ایران را از هنر جهان های دیگر متمایز می کند، تجلید به عنوان یکی از این هنرها به گونه های متفاوتی از جلدسازی منتهی شد، جلدهایی که نه تنها نقش محافظت و نگهداری اوراق از آفات برون و فرسودگی را بر عهده داشتند بل در مواردی مظهر درون مایه موضوعی کتاب هستند.مجلدان برای تجلی این سیرت در صورت کتاب از هنرهای مختلفی از قبیل تذهیب، تشعیر، سوخت، معرق، منبت، زیر لاکی و ... بهره گرفته اند.طی سده ها این هنرها به بالاترین درجه ازفندهای تجلید منتهی شدند و امروزه سنت ساخت بعضی از این جلدها هنوز قابل پی جویی است.این وجیزه به سیر تاریخی رشد این هنرها و معرفی انواع آن می پردازد.