پژوهش های علوم شناختی و رفتاری
سال:1401 | دوره:12 | شماره:2 (پیاپی 23) |تعداد مقالات:10

سازوکار اثرگذاری والدین بر شکل گیری ارزش ها در فرزندان شامل دو فرآیند است: اول، فرآیند انتقال مفاهیم از سوی والدین به فرزندان و دوم، تصمیم فرزندان در انتخاب محتوای منتقل شده. هدف این پژوهش، واکاوی عوامل مؤثر بر این سازوکار بود. پژوهش حاضر با روش پژوهش کیفی و شیوۀ پدیدارشناسی تفسیری انجام گرفت. برای جمع آوری داده ها از مصاحبۀ نیمه ساختاریافته استفاده شد و با 10 والد و 9 فرزند از خانواده های ایرانی در سنین آستانۀ بزرگ سالی[1] مصاحبه به عمل آمد. تحلیل داده ها نیز به روش تفسیری اسمیت انجام شد. در این پژوهش از تحلیل مصاحبه ها سه مضمون اصلی و دوازده مضمون فرعی به دست آمد. مضامین اصلی عبارت بودند از: «انگیزه های موجود در فرآیند انتقال و انتخاب»، «بروز تدریجی تعارضات» و «رابطۀ والد-فرزندی و بهینه ترشدن فرآیند». با توجه به یافته ها گفته می شود، انگیزۀ اصلی والدین برای انتقال، محافظت از فرزندان و انگیزۀ اصلی فرزندان برای انتخاب نیز شکل دادن هویت مستقلشان است و زمانی این فرآیند در حالتی بهینه رخ می دهد که هر دوی این انگیزه ها در بستری از رابطه ای مؤثر به طور کامل موردتوجه و احترام قرار گیرند.

مادران از طریق درگیرشدن در فعالیت های خلاق کودک سهم مهمی در پرورش و شکوفایی خلاقیت آنها ایفا می کنند؛ بنابراین هدف از پژوهش حاضر، تبیین و کاوش تجارب مادرانِ کودکان خلاق مقطع چهارم ابتدایی شهر اصفهان درخصوص روش های پرورش خلاقیت به کار گرفته شده برای فرزندانشان بود. روش پژوهش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی توصیفی بود. جامعۀ آماری، شامل مادران دارای کودکان خلاق بود. نمونه به روش هدفمند انتخاب شد و 10 مادر تا دستیابی به اشباع بررسی شدند. داده ها با روش مصاحبۀ نیمه ساختاریافته گردآوری و با روش هفت مرحله ای کلایزی تحلیل شدند. یافته های حاصل از تجربۀ زیستۀ پرورش خلاقیت در مادران با کودک خلاق، در 3 مضمون اصلی شامل تحریک کنجکاوی (با مضامین فرعی؛ تشویق به پرسشگری، تشویق به آزمایشگری، ایجاد فرصت برای تفکر و تأمل)، بازی (با مضامین فرعی: بازی فکری، بازی ساختارنایافته، بازی خلاق، تحلیلی و تخیلی) و فعالیت های هنری (با مضامین فرعی: کاردستی و نقاشی) مشخص شد که تجارب مادران دارای کودکان خلاق را به تصویر می کشند. یافته های به دست آمده در این پژوهش نشان دهندۀ آن بود که علاوه بر روش های فعلی پرورش خلاقیت، تجارب مادران کودکان خلاق نیز نقش مهم در پرورش خلاقیت کودکان دارد و پیشنهاد می شود، در پرورش خلاقیت کودکان تجارب مادران نیز استفاده شود.

هدف از پژوهش حاضر تدوین مدل سبب شناسی اختلال اضطراب اجتماعی براساس مؤلفه های طرح واره های ناسازگار اولیه و تروماهای کودکی با نقش واسطه ای راهبرد مقابلۀ هیجان مدار بود. طرح پژوهش، همبستگی و به شیوۀ معادلات ساختاری بود. جامعۀ آماری پژوهش کلیۀ دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در سال تحصیلی 1401-1400 بودند که به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند. تعداد 306 نفر که در پرسشنامۀ اضطراب اجتماعی کانور نمرۀ بالای 40 را به دست آورده بودند، به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه های طرح وارۀ ناسازگار اولیۀ یانگ (1991)، پرسشنامۀ تجارب آسیب زای محمدخانی (2003)، پرسشنامه راهبردهای مقابله ای اندلر و پارکر (1990) و پرسشنامۀ اضطراب اجتماعی کانور (2000) استفاده شد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS19 و AMOS24 استفاده شد. نتایج نشان داد داده های پژوهش با مدل فرضی پژوهش برازش مطلوبی دارد. متغیرهای پیش بین طرح واره های ناسازگار اولیه و تروماهای کودکی به صورت مستقیم و غیرمستقیم با میانجی گری راهبرد مقابلۀ هیجان مدار بر اختلال اضطراب اجتماعی تأثیر معنادار داشتند (01/0 >p). همچنین، راهبرد مقابلۀ هیجان مدار بر اختلال اضطراب اجتماعی تأثیر مستقیم داشت (01/0 >p). نتایج پژوهش حاکی از آن است که طرح واره های ناسازگار اولیه و آسیب های دوران کودکی می توانند پیش بین های قوی اختلال اضطراب اجتماعی باشند و در این میان، راهبرد مقابلۀ هیجان مدار به عنوان متغیر میانجی، بخشی از فرایند اثرگذاری در شکل گیری نشانه های اضطراب اجتماعی است. برگزاری کارگاه های آموزشی درزمینۀ متغیرهای پژوهش توصیه می شود و همچنین، مداخلات درمانی باید به این عوامل بپردازند.

پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیب پذیر، یک مقیاس خودگزارشی برای شناسایی زنان در معرض خطر افسردگی پس از زایمان به دلیل آسیب پذیری شخصیتی است؛ بنابراین، هدف پژوهش بررسی ساختار عاملی و شاخص های روایی و پایایی پرسشنامۀ شخصیت آسیب پذیر و تأثیر آن بر افسردگی در پس از زایمان زنان ایرانی بود. روش پژوهش مقطعی ـ توصیفی بود و جامعۀ آماری را کلیۀ زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان در شهر اصفهان تشکیل می داد که از بین آنها 300 نفر به صورت تصادفی ـ خوشه ای انتخاب شدند و به پرسشنامۀ سبک شخصیت آسیب پذیر و افسردگی پس از زایمان پاسخ دادند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که پرسشنامه از ساختار دوعاملی برخوردار است. ضریب آلفای کرونباخ دو بعد آسیب پذیری و سازمان یافتگی به ترتیب برابر با 87/0 و 705/0 به دست آمد. تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی نشان داد که پس از کنترل متغیرهای جمعیت شناختی (سن و تحصیلات مادر، شغل پدر و درآمد خانواده)، شخصیت آسیب پذیر تأثیر معنی داری بر افسردگی پس از زایمان داشت (503/0= β، 001/0>p). به نظر می رسد پرسشنامۀ شخصیت آسیب پذیر از شاخص های روان سنجی مناسبی برخوردار است و می توان از این ابزار در پیش بینی افسردگی پس از زایمان در زنان و جلوگیری از عواقب منفی آن استفاده کرد.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی آموزش بازی درمانی مبتنی بر رابطه درمانی بر مشکلات رفتاری کودکان کم شنوا و تاب آوری مادران آنها بود. این پژوهش ازنظر هدفْ کاربردی و ازنظر روشْ شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. 30 نفر از مادران به روش نمونه گیری دردسترس از مدارس ناشنوای شهر اصفهان انتخاب و به طور تصادفی در یک گروه کنترل و یک گروه آزمایش 15نفری جایگزین شدند. آموزش بازی درمانی مبتنی بر رابطه درمانی در 10 جلسۀ 90دقیقه ای به گروه آزمایش ارائه شد؛ درحالی که گروه کنترل تا پایان مرحلۀ پس آزمون هیچ آموزشی دریافت نکردند. آزمودنی ها با استفاده از پرسشنامه نقاط قوت و ضعف گودمن (1997) و مقیاس تاب آوری کانر ـ دیویدسون (2003) ارزیابی شدند. داده های به دست آمده با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تک متغیری و چندمتغیری با استفاده از نرم افزار SPSS 26 تجزیه وتحلیل شد. یافته ها حاکی از آن بود که آموزش بازی درمانی مبتنی بر رابطه درمانی بر مشکلات رفتاری و برخی از مؤلفه های آن ازجمله علائم عاطفی و رفتارهای مطلوب اجتماعی در کودکان کم شنوا و تاب آوری مادران آنها تأثیر مثبت و معناداری داشت (01/0 > p)؛ بنابراین، می توان نتیجه گرفت که برنامۀ آموزش بازی درمانی مبتنی بر رابطه درمانی باعث بهبود مشکلات رفتاری کودکان کم شنوا و تاب آوری مادران آنها می شود و می توان از این برنامه در مدارس ویژۀ کودکان کم شنوا استفاده کرد.

تداخل شناختی یعنی افکار مزاحمی که ورزشکاران حین انجام تکلیف تجربه می کنند، در عملکردشان اثر منفی دارند. باتوجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی های روان سنجی نسخۀ فارسی پرسشنامۀ تداخل شناختی در ورزش انجام شد. جامعۀ پژوهش حاضر ورزشکاران ایرانی بودند که در یک سال اخیر (1400) تجربۀ شرکت در مسابقات ورزشی را داشتند که 207 ورزشکار به صورت خوشه ای انتخاب شدند و پرسشنامه های ذهن آگاهی ورزشی و تداخل شناختی در ورزش را تکمیل کردند. به منظور بررسی ویژگی های روان سنجی، روایی سازه با کمک تحلیل عاملی اکتشافی و روایی همگرا ازطریق محاسبۀ همبستگی مقیاس تداخل شناختی با مقیاس ذهن آگاهی ورزشی بررسی شد. همچنین، به منظور سنجش پایایی ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. یافته ها نشان داد که سه عامل افکار فرار، افکار بی ربط به موقعیت، نگرانی های عملکرد 08/59درصد واریانس مربوطه را تبیین می کنند و همبستگی معنادار بین مقیاس های ذهن آگاهی ورزشی و تداخل شناختی بیانگر روایی همگرای سازه بود. ضرایب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه (92/0) و خرده مقیاس ها شامل افکار فرار (85/0)، افکار بی ربط به موقعیت (82/0) و نگرانی های عملکرد (80/0) پایایی درونی مقیاس را تأیید کردند. نتایج تحلیل عامل تأییدی (96/0=CFI و 93/0=NFI) نیز نشان دهندۀ برازش مناسب سازه بودند. باتوجه به یافته ها پرسشنامۀ تداخل شناختی در ورزش از روایی و پایایی قابل قبولی در میان ورزشکاران ایرانی برخوردار بود و مربیان، روان شناسان و پژوهشگران در حوزۀ ورزش می توانند از این ابزار در پژوهش های خود استفاده کنند.

براساس پارادایم طرح ریزی زندگی، سازه گرایی مسیر شغلی و الگوی انطباق پذیری و جهات اخیر در چشم انداز راهنمایی مسیر شغلی، پژوهش حاضر با هدف پیش بینی رشد مسیر شغلی پایدار براساس تأمل بر پروژۀ زندگی و انطباق پذیری مسیر شغلی دانشجویان انجام شد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی ـ پیمایشی با استفاده از روش تحلیل رگرسیون بود. جامعۀ آماری شامل کلیۀ دانشجویان دختر مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه حضرت معصومه(س) در سال تحصیلی 1401-1400 بود. از این جامعه تعداد 260 نفر از دانشجویان داوطلب شرکت در پژوهش بودند. در این پژوهش داده ها با استفاده از پرسشنامۀ ویژگی های دموگرافیک، مقیاس رشد مسیر شغلی پایدار (آرگولوپولو، 2021)، مقیاس تأمل پذیری بر پروژۀ زندگی (آرگولوپولو و همکاران، 2020) و مقیاس انطباق پذیری مسیر شغلی (ساویکاس و پروفیلی، 2012) جمع آوری شد. داده ها با استفاده از نرم افزار آماری اس.پی.اس.اس نسخۀ 25 و با روش تحلیل رگرسیون تحلیل شد. در این پژوهش همۀ موارد اخلاقی رعایت شده است. نتایج نشان داد که بین رشد مسیر شغلی پایدار و ابعاد آن، تأمل پذیری بر پروژۀ زندگی و ابعاد آن و انطباق پذیری مسیر شغلی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین، تأمل پذیری بر پروژۀ زندگی و انطباق پذیری مسیر شغلی به ترتیب 659/0 و 342/0 از واریانس رشد مسیر شغلی پایدار را توصیف می کند. با توجه به ساختار دائماً درحال تغییر سیستم های مسیر شغلی، دست یابی به رشد مسیر شغلی پایدار حائز اهمیت است. مطابق با یافته های به دست آمده در این مطالعه، تأمل پذیری بر پروژۀ زندگی و انطباق پذیری مسیر شغلی پیش بینی کنندۀ رشد مسیر شغلی پایدار است؛ بنابراین، براساس تأمل پذیری بر پروژۀ زندگی و انطباق پذیری مسیر شغلی می توان افراد را در رسیدن به رشد مسیر شغلی پایدار هدایت کرد.

هدف اساسی پژوهش حاضر، تبیین هیجان های تحصیلی براساس حمایت تحصیلی و جهت گیری هدف پیشرفت با نقش واسطه گری خودتنظیمی تحصیلی بود. روش پژوهش همبستگی از نوع مدل یابی معادلات ساختاری بود. ﺟﺎمعۀ آﻣﺎری ﺷﺎﻣﻞ کلیۀ دانش آموزان دختر و پسر دورۀ اول متوسطۀ شهر سنندج در سال تحصیلی 1401-1400 بودند که از میان آنها تعداد 390 نفر، با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند و به ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامۀ هیجان های تحصیلی، پرسشنامۀ حمایت تحصیلی، پرسشنامۀ جهت گیری هدف پیشرفت و پرسشنامۀ خودتنظیمی تحصیلی پاسخ دادند. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش مدل یابی معادلات ساختاری ازطریق نرم افزار Spss-21 و Amos-21 انجام شد. نتایج تحلیل نشان داد که مدل با داده های پژوهش برازش مناسبی دارد. باتوجه به یافته ها، مسیرهای مستقیم حمایت تحصیلی، جهت گیری تسلطی و عملکردی به هیجان های مثبت و منفی تحصیلی معنادار (01/0>P) بود. همچنین، مسیرهای غیرمستقیم حمایت تحصیلی، جهت گیری تسلطی و جهت گیری عملکردی ازطریق خودتنظیمی تحصیلی به هیجان های مثبت و منفی تحصیلی در دانش آموزان معنا دار (01/0>P) بود. براساس این نتایج، خودتنظیمی تحصیلی می تواند در رابطۀ بین حمایت تحصیلی و جهت گیری هدف پیشرفت با هیجان های تحصیلی مثبت و منفی در دانش آموزان نقش میانجی داشته باشد.

هدف از این مطالعه شناسایی و اعتباریابی نشانه های اضطراب در آزمون نقاشی خانوادۀ کودکان 4 تا 6ساله بود. در این پژوهش از روش های پژوهش تحلیل محتوا و پس رویدادی استفاده شد. جامعۀ آماری شامل کودکان 4 تا 6سالۀ مهدکودک های شهر کاشان بود. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شد. برای غربال گری کودکان مضطرب درمجموع والدین 128 کودک 4 تا 6ساله آزمون اضطراب پیش دبستانی اسپنس نسخۀ والد را تکمیل کردند. از بین کودکان مبتلا به اضطراب 39 نفر در گروه مطالعه و از میان کودکان بدون نشانه های اضطرابی 39 نفر در گروه گواه به صورت تصادفی گمارش شدند. در مرحلۀ اول پژوهش، براساس بررسی پیشینۀ نظری و پژوهشی و نظر متخصصان، درمجموع 34 نشانه اضطراب در نقاشی کودکان در دو مقولۀ ساختار کلی نقاشی (20 نشانه) و ترسیم آدم (14 نشانه) شناسایی شد. در مرحلۀ دوم از کودکان هر دو گروه آزمایش و گواه آزمون نقاشی خانواده گرفته شد و نقاشی های ترسیم شده با استفاده از چک لیست پژوهشگرساختۀ ارزیابی علائم اضطراب بررسی شد. یافته های پژوهش نشان داد که در نقاشی کودکان از خانواده بین دو گروه مطالعه (کودکان مضطرب) و گواه (کودکان بدون اضطراب) در 16 نشانه در ساختار کلی نقاشی و 13 نشانه در ترسیم آدم تفاوت معنی داری وجود دارد. نتایج این پژوهش بیان می کند که می توان از نقاشی کودکان در کنار سایر روش ها و ابزارهای تشخیصی به عنوان ابزاری برای غربال گری اضطراب کودک استفاده کرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی سازوکارهای ذهنی تصمیم گیری در دوراهی های اخلاقی بوده است. اهداف موردنظر در پژوهش عبارت بودند از: 1. تأثیر دو اصل اخلاقی اثر دوگانه و تماس شخصی بر تصمیم گیری شرکت کننده ها؛ 2. رابطۀ هیجان فوری با تصمیم گیری اخلاقی و 3. بررسی میزان آگاهی افراد از اصول زیربنایی تصمیم گیری های اخلاقی خود در شرایط محدودیت زمانی. این پژوهش ازجمله طرح های ترکیبی بوده است. ابزار پژوهش شامل سه سناریو بود که از پژوهش های مشابه اقتباس شد. جامعۀ آماری شامل دانشجویان فعال در شبکه های مجازی مربوط به دانشگاه های سراسری شهر تهران بود. حجم نمونه 129 نفر بود و ازطریق روش دردسترس نمونه گیری انجام شد. برای تجزیه وتحلیل آماری نیز از آزمون تحلیل واریانس، آزمون تعقیبی توکی و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. براساس نتایج پژوهش، تأثیر هر دو اصل مذکور بر تصمیم گیری اخلاقی آزمودنی ها به طور معنی داری (001/0 p ) تأیید شد. همچنین، مشخص شد که آزمودنی ها از اصول مذکور آگاهی ندارند. همچنین، میان میزان پذیرفتنی بودن به لحاظ اخلاقی و هیجان خوشایندی دربارۀ واقعۀ اخلاقی رخ داده، در سناریوها در شرایط محدودیت زمانی همبستگی مثبت (01/0 p ) وجود داشته است. از یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که تصمیم گیری اخلاقی تابع سیستمی دوگانه است که عبارت اند از: 1. سیستمی شهودی، خودکار، فوری، جهان شمول و مبتنی بر هیجان که تابع سازوکارهای ذهنی بنیادین و حاصل فرایند انتخاب طبیعی است و فرد نسبت به آنها آگاهی چندانی ندارد و 2. سیستم منطقی که حاصل تقکر آگاهانه است و مسبب ارائۀ توجیهاتی برای تصمیم گیری های اخلاقی فوری می شود.