پژوهش های حفاظت گیاهان ایران
سال:1400 | دوره:35 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

نماتد های ریشه گرهی، از مهم ترین نماتدهای انگل گیاهی در سطح جهان می باشند که اغلب محصولات زراعی را مورد حمله قرار می دهند. استفاده از ارقام متحمل یا مقاوم به نماتد، یکی از روش های موثر در کاهش خسارت ناشی از نماتدهای ریشه گرهی است. در این مطالعه با هدف ارزیابی سطح مقاومت تعدادی از ارقام گوجه فرنگی شامل ALYSTE F-1، ARYZA F-1، Early Urbana، Rutgers و Mobil ( هلند و مجارستان)، نسبت به حمله ی نماتد ریشه گرهی Meloidogyne javanica، در قالب پنج تکرار و در دو حالت مایه زنی و عدم مایه زنی در شرایط گلخانه ای، برخی شاخص های رشدی گیاه (وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک بخش هوایی، طول ریشه، ارتفاع گیاه و وزن تر و خشک کل) و تولیدمثلی نماتد (تعداد گال و توده تخم نماتد در گرم ریشه و کل ریشه، تعداد تخم موجود در توده تخم، تعداد لاروهای سن دوم موجود در خاک، جمعیت نهایی نماتد و فاکتور تولیدمثلی) بررسی شده است. نتایج نشان داد که رقم ALYSTE F-1، با کم ترین تعداد گال ریشه، توده تخم، تخم و لارو سن دوم موجود در خاک و به تبع آن کم ترین میزان جمعیت نماتد، به عنوان رقمی نسبتا مقاوم شناخته شد. از نظر صفات رویشی گیاه نیز مشخص گردید رقم ALYSTE F-1، در بالاترین سطح، از لحاظ ویژگی های رویشی بوده و از تفاوت آماری معنی داری نسبت به دیگر ارقام برخوردار بوده است. نتایج هم چنین نشان داد که ارقام موبیل هلند، موبیل مجارستان، ارلی اربانا، ARYZA F-1 و روتگرس نسبت به نماتد ریشه گرهی، براساس فاکتور تولیدمثل (RF) و شاخص گال در زمره ی ارقام خیلی حساس طبقه بندی شدند. براساس ویژگی های زایشی نماتد مشخص گردید که ارقام موبیل هلند، موبیل مجارستان و ارلی اربانا، بیش ترین جمعیت نماتد و بالاترین فاکتور تولیدمثل را به خود اختصاص دادند اما از لحاظ ویژگی های رویشی، رقم روتگرس در بین ارقام، از تاثیرپذیری بیش تری برخوردار بود. نتایج تجزیه خوشه ای براساس مجموع صفات رویشی گیاه و تولیدمثلی نماتد نیز نشان داد که رقم ALYSTE F-1 به صورت مجزا از دیگر ارقام قرار گرفت. در نهایت براساس مجموع نتایج حاصل از این پژوهش، رقم ALYSTE F-1، به عنوان مقاوم ترین رقم شناخته شد.

پژمردگی فوزاریومی گوجه فرنگی از مهم ترین و شایع ترین بیماری های گوجه فرنگی در مناطق زیر کشت این گیاه در سراسر جهان می باشد. کنترل بیولوژیک بیماری های گیاهی با استفاده از میکروارگانیسم های غیر بیماری زا توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب نموده است. از موفق ترین و پرکاربردترین میکروارگانیسم هایی که باعث جلوگیری از خسارت قارچ ها در گیاهان می شوند، گونه های مختلف جنسTrichoderma می باشند. در این تحقیق اثر دو جدایه Trichoderma harzianum و Trichoderma virens و سم بیولوژیک Trichomax-HV علیه Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici عامل بیماری پژمردگی فوزاریومی گوجه فرنگی در آزمایشگاه و گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفت. فعالیت آنتاگونیستی این جدایه ها علیه این بیمارگر در آزمایشگاه به روش کشت متقابل مورد مطالعه قرار گرفت. به منظور بررسی اثر این جدایه های آنتاگونیست در گلخانه، ابتدا مایه تلقیح قارچ بیمارگر به یک سوم تحتانی خاک گلدان ها افزوده شد و به محض انتقال دادن گیاهچه ها به گلدان، آنتاگونیست های قارچی به گلدان ها اضافه شد و پس از 60 روز برهم کنش بین بیمارگر و آنتاگونیست، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی های آزمایشگاهی نشان داد که T. harzianum به میزان 9. 48 درصد، Trichomax-HV به میزان 6. 45 درصد و T. virens به میزان 22. 36 درصد از رشد بیمارگر (در مقایسه با شاهد) جلوگیری کردند و باعث کلونیزه کردن پرگنه های بیمارگر شدند. عوامل آنتاگونیست در آزمایش های گلخانه ای موجب افزایش ارتفاع ساقه، وزن تر و خشک اندام های هوایی و ریشه در غیاب بیمارگر شدند. فقط T. harzianum در برهم کنش با بیمارگر باعث افزایش ارتفاع ساقه، وزن تر و خشک اندام های هوایی و ریشه نسبت به شاهد آلوده شد.

نماتدهای موجود در جنس Meloidogyne spp. به دلیل انتشار جغرافیایی گسترده، دامنه میزبانی وسیع و ایجاد خسارت شدید در گیاهان به عنوان خطرناکترین نماتدهای انگل گیاهی مطرح می باشند. به دلیل آثار منفی استفاده از سموم نماتدکش بر سلامت انسان و محیط زیست، توسعه سایر روش های مدیریتی برای نماتدهای انگل گیاهی ضروری می باشد. مهار زیستی یکی از گزینه های مورد توجه برای کنترل این نماتدهای به جای سموم شیمیایی می باشد. در مطالعه حاضر، در شرایط گلخانه تأثیر غلظت های مختلف از ترکیب تجاری EM®,(میکروارگانیسم های موثر) به تنهایی و EM®,+ عصاره برگ گیاه گل جعفری (Tagetes erecta) مخلوط شده با نسبت مساوی، روی گیاه گوجه فرنگی برای کنترل نماتد M. javanica بررسی شدند. گیاهچه های گوجه فرنگی در مرحله چهار برگی با یک میلی لیتر از سوسپانسیون تخم نماتد M. javanica حاوی 6000 تخم مایه زنی شدند. هم زمان با مایه زنی نماتد و به روش خیساندن خاک، گیاهچه ها با 50 میلی لیتر EM®,و EM®,+ عصاره برگ گیاه گل جعفری در غلظت های 5، 10، 15 و 20 درصد تیمار شدند. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با پنج تکرار انجام پذیرفت. نتایج پس از 60 روز نشان داد که خیساندن خاک گیاهان سالم و آلوده با EM®,به تنهایی و EM®,+ عصاره برگ گیاه گل جعفری باعث بهبود شاخص های رویشی گیاه می شود. تعداد تخم، گال و کیسه تخم در ریشه و فاکتور تولیدمثل نماتد در گیاهان تیمار شده با مخلوط EM®,+ عصاره برگ گیاه گل جعفری در غلظت 20 % به عنوان بهترین تیمار، به ترتیب 28، 40، 37 و 27 درصد نسبت به گیاهان شاهد کاهش یافت.

استفاده کنه کش ها از گروه های شیمیایی جدید در تناوب مصرف علیه کنه های آفت از کاهش کارائی آنها جلوگیری می کند. در این بررسی، تاثیر غلظت های 2/0 و 3/0 در هزار کنه کش جدید انویدور اسپید 24% اس سی با کنه کش های آلی، سموم گیاهی، معدنی و دترجنت (شوینده) علیه جمعیت فعال کنه قرمز مرکبات در شرق و غرب استان مازندران مطالعه شد. محلولپاشی تیمارها با ملاحظه میانگین جمعیت 5 کنه فعال در سطح فوقانی 30 % نمونه برگ ها انجام شد. کارائی هر تیمار از طریق جمع آوری تصادفی تعداد 48 نمونه برگ و شمارش جمعیت زنده کنه در سطح فوقانی برگ در فواصل یک روز قبل و 3، 7، 14 و 21 روز بعد صورت گرفت. تاثیر سوء تیمارها روی دشمنان طبیعی با شمارش جمعیت آنها یک روز قبل و در مقایسه با 21 روز بعد و برای تعیین خسارت کمی کنه از توزین 16 پرتقال برای هر تیمار یک ماه بعد از محلولپاشی در سه نوبت به فاصله یک ماه تکرار شد. نتایج تلفات کنه از تاثیر هر دو غلظت انویدور-اسپید تا نوبت 21 روز بعد با کنترل کنه آفت همراه شد و میانگین بالای 18/01 جمعیت کنه روی هر برگ در کارائی انوایدور اسپید خللی ایجاد نکرد. تلفات کنه از تاثیر کنه کش های ارگانیک (بایومایت، مایع معدنی سیلیکون، دترجنت) و آلی (انویدور، آبامکتین، اورتوس) در شرق نسبت به غرب استان بیشتر بود. بیشترین کاهش دشمنان طبیعی از تاثیر غلظت 0. 3 در هزار انویدور-اسپید و بایومایت و کمترین برای دترجنت ملاحظه شد. اثرات سوء تیمارها روی کنه اوریباتیده (Scheloribates sp. ) کم و برای کنه های شکارگر (Amblyseius herbicolus, Typhlodromus caspiansis) بیشتر مشاهده شد. خسارت کمی کنه روی وزن میوه تفاوت معنی داری (p>0. 05) در بین تیمارها نداشت. با استفاده از غلظت کمتر انویدور اسپید در شروع فعالیت کنه آفت تا 33 درصد از مصرف آن صرفه جویی خواهد شد.

شته جالیز (پنبه) (Aphis gossypii Glover) یکی از مهم ترین آفات می باشد. مواد افزودنی (ادجوانت ها) باعث بهبود و افزایش کارایی آفت کش ها شده و در کاهش مصرف آنها می توانند تاثیر داشته باشند. در تحقیق حاضر، تاثیر دو ماده افزودنی به نام های Scorch و Torpedo п,بر کارایی حشره کش های ایمیداکلوپراید و فلونیکامید روی شته جالیز در دو گلخانه خیار (کرج و ارومیه) در قالب طرح کاملا تصادفی در 15 تیمار و سه تکرار انجام شد. نمونه برداری یک روز قبل از سمپاشی و سه، هفت و14 روز پس از سم پاشی انجام شد. تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که اثر متقابل تیمار در مکان معنی دار نیست. به عبارت دیگر تیمارهای آزمایشی در مکان های مختلف، پاسخ های مشابهی را نشان داده اند. بنابراین داده ها بر این اساس و بدون در نظر گرفتن مکان های مورد مطالعه (ارومیه و کرج) تجزیه آماری شدند. نتایج نشان داد که هر دو ادجوانت قادرند کارائی ایمیداکلوپراید و فلونیکامید را افزایش دهند. مثلا در بازه زمانی سه روز پس از سمپاشی، کارائی تیمار ایمیداکلوپراید به تنهائی با کارائی 47/81 درصد در گروه آماری bc قرار گرفت اما تیمارهای "ایمیداکلوپراید+تورپدو" و "ایمیداکلوپراید+اسکورچ" به ترتیب 60/92 و 43/93 درصد کارائی (گروه آماری a) نشان دادند. با اضافه شدن ادجوانت تورپدو به ایمیداکلوپراید، وقتی که با کاهش دز حشره کش همراه شد، کارائی ایمیداکلوپراید به شدت کاهش یافت. بنابراین اضافه کردن تورپدو همراه با کاهش دز ایمیداکلوپراید توصیه نمی شود. در عوض اضافه شدن اسکورچ، وقتی با کاهش دز ایمیداکلوپراید همراه شد، توانست کارائی ایمیداکلوپراید را در حد بالائی حفظ کند. علاوه بر آن، اضافه شدن هر دو ادجوانت به فلونیکامید، وقتی با کاهش دز این حشره کش همراه شد، باعث شد که کارائی در حد بالائی حفظ شود. در مجموع نتایج تحقیق حاضر می تواند هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست محیطی حائز اهمیت باشد چون طبق نتایج گرفته شده، می توان مقدار مصرف ایمیداکلوپراید و فلونیکامید را تا 20 درصد کاهش داد.

شته مومی کلمBrevicoryne brassicae یکی از آفات مهم و خسارت زای چلیپاییان است که در بسیاری از نقاط ایران فعال است و در طول دوره ی زمستان موجب ایجاد خسارت کمی و کیفی در زراعت گیاهان مذکور می شود. دشمنان طبیعی متعددی نظیر زنبور پارازیتوئید Diaeretiella rapae روی این شته فعالیت دارند. در سال های اخیر عوامل سازگار با محیط زیست به دلیل اثرات جانبی کمتر در کنترل آفات بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. این مطالعه برای تعیین تاثیر غلظت های مختلف (103، 104، 105، 106 و 107 اسپور بر میلی لیتر) قارچ Beauveria bassiana (Bals. ) Vuill. و نانوسیلیکا در غلظت های (125، 250، 500، 1000 و 2000 ppm) به صورت جداگانه و توأم روی زنده مانی جمعیت شته مومی کلم و زنبور پارازیتوئید آن انجام شد. آزمایش ها در دمای2±, 25 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±, 65 و دوره نوری 8: 16ساعت (تاریکی: روشنایی) در آزمایشگاه انجام شد. مقادیر LC50 حاصل از تجزیه پروبیت در نتیجه تاثیر غلظت های مختلف قارچ بعد از گذشت 7 روز و نانوسیلیکا طی 24، 48 و 72 ساعت پس از تیمار روی حشرات کامل شته مومی کلم به ترتیب برابر با 105×2/2 اسپور بر میلی لیتر و 4356/14، 1164/42 و 487/19 ppm بود، همچنین در نتیجه تاثیر غلظت های مختلف قارچ بعد از گذشت 4 روز و نانوسیلیکا طی 24، 48 و 72 ساعت پس از تیمار روی زنبور پارازیتوئید به ترتیب 106×1/2 اسپور بر میلی لیتر و 3639/79، 619/51 و 289/77 ppm بدست آمد. نتایج حاکی از حساسیت حشرات کامل شته مومی کلم به قارچ بود. کمترین زمان لازم برای مرگ 50 درصد افراد جمعیت شته مومی کلم توسط قارچ در غلظت 107 اسپور بر میلی لیتر 5/02 روز محاسبه شد. میزان تلفات نانوسیلیکا 72 ساعت پس از تیمار در بالاترین غلظت روی شته مومی کلم و زنبور پارازیتوئید به ترتیب90 و 99/66 درصد برآورد شد. همچنین اختلاط این دو عامل در 72 و 120 ساعت پس از تیمار حشرات کامل شته مومی کلم و زنبور پارازیتوئید تفاوت معنی داری با تیمار شاهد داشت. بر اساس نتایج این تحقیق قارچ B. bassiana و نانوسیلیکا می توانند به عنوان عوامل مؤثر در برنامه مدیریت تلفیقی این شته مورد استفاده قرار گیرند.

سس درختی از مهمترین گونه های سس است که انگل درختان میوه و درختچه های زینتی است. به منظور مطالعه تأثیر شوری و دما بر ویژگی های جوانه زنی دو اکوتیپ سس درختی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1394-95 در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا گردید. تیمارهای مورد بررسی شامل شوری در 8 سطح صفر (شاهد)، 0/1-، 0/2-، 0/4-، 0/6-، 0/8-، 1-و 1/2-مگاپاسکال و دما هم در 8 سطح 5، 10، 15، 20، 25، 30، 35 و 40 درجه سانتی گراد بودند. نتایج نشان داد که با افزایش شوری در هر سطح دمایی درصد و سرعت جوانه رنی در هر دو اکوتیپ کاهش یافت به طوری که در پتانسیل 1/2-مگاپاسکال جوانه زنی هر دو اکوتیپ متوقف شد. در هر دو اکوتیپ در دماهای 5، 10 و 40 درجه سانتی گراد در تمام سطوح مختلف شوری جوانه زنی متوقف شد. بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی هر دو اکوتیپ در تیمار شوری شاهد و در دماهای 25 و 30 درجه به دست آمد. با توجه به نتایج به دست آمده جوانه زنی اکوتیپ بردسکن هم در دماهای بالا و هم در سطوح بالای شوری نسبت به اکوتیپ قوچان برتری داشت. با توجه به نتایج آزمایش، شوری موثر برای 50 درصد کاهش جوانه زنی در اکوتیپ قوچان در دماهای 15، 20، 25، 30 و 35 درجه سانتی گراد به ترتیب 0/79-، 0/86-، 0/87-، 0/77-و 0/68-مگاپاسکال و در اکوتیپ بردسکن 0/93-، 0/93-، 0/95-، 0/90-و 75 /0-مگاپاسکال برآورد شد. اطلاعات این مطالعه برای پیش بینی پتانسیل این گونه علف-هرز برای انتشار به مناطق جدید و برای بهبود برنامه های مدیریتی این گونه علف هرز انگلی مفید خواهد بود.

به منظور بررسی گیاگان و نحوه پراکنش گیاهان هرز مزارع سویا، مطالعه حاضر در سال زراعی 97-1396 در 48 مزرعه سویای سطح شهرستان گرگان انجام شد. در این مطالعه از روش W برای نمونه برداری علف های هرز و GPS برای ثبت اطلاعات مکانی مزارع استفاده شد که در نهایت اطلاعات بدست آمده در نرم افزار ArcGIS پردازش و نقشه پراکنش علف های هرز استخراج گردید. در این مطالعه 21 نوع گونه علف هرز متعلق به 13 تیره گیاهی شناسایی شدند که تیره گندمیان با 4 گونه گیاهی بیشترین تعداد گونه گیاهی را به خود اختصاص داد. از نظر چرخه زندگی 14/28 درصد از گروه چندساله ها و مابقی یکساله بودند. در بررسی گیاهان هرز از لحاظ مسیر فتوسنتزی، 42/85 درصد C4 و حدود 57/15 درصد C3 بودند. گیاگان علف های هرز مزارع مورد مطالعه شامل 23/80 درصد علف های هرز باریک برگ و 76/19 درصد علف های هرز پهن برگ بود. نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی ها به ترتیب مربوط به عروسک پشت پرده (Physalis divaricate L. )، قیاق و خربزه وحشی (Cucumis melo. var agrestis L. ) به ترتیب با 91/66، 54/16 و 52/08 درصد بود. بررسی نقشه پراکنش علف های هرز با فراونی 50 تا 100 درصد نشان داد که این گیاهان هرز در اکثر مزارع مورد بررسی، مشاهده شده و تقریباً از شرق تا غرب شهرستان پراکنده هستند. در این مطالعه مشخص شد که تنوع گیاهان هرز در مزارع سویا شهرستان گرگان بالاست که این امر مدیریت آنها را پیچیده تر می کند و از طرفی حضور برخی گیاهان هرز مهاجم در برخی از مزارع، خطری بالقوه برای اراضی منطقه محسوب می شود.

به منظور ارزیابی تأثیر شاخص های رقابتی و کارایی کشت مخلوط پنبه-چغندر علوفه ای در شرایط تداخل علف های هرز، آزمایشی به صورت فاکتوریل خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. تیمارها شامل الگوی کشت مخلوط پنبه-چغندر علوفه ای در دو سطح کشت مخلوط بین ردیفی و کشت مخلوط درون ردیفی و نسبت کشت مخلوط در پنج سطح شامل 75: 25، 50: 50، 25: 75 و کشت خالص دو گیاه پنبه و چغندر علوفه ای به عنوان عامل اصلی و تداخل علف های هرز در دو سطح شامل وجین و عدم وجین تمام فصل علف هرز به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که اثر الگوی کشت مخلوط و برهمکنش الگوی کشت و نسبت های کاشت مخلوط پنبه–, چغندر علوفه ای بر تراکم و وزن خشک کل علف های هرز معنی دار نبود، اما اثر نسبت های مختلف کشت مخلوط پنبه–, چغندر علوفه ای بر وزن خشک کل علف های هرز معنی دار بود. در نسبت کشت 25: 75 از پنبه-چغندر علوفه ای، وزن خشک علف های هرز پایین تر از سایر نسبت های اختلاط بود. در شرایط تداخل و یا عدم تداخل علف های هرز، حداقل 50 درصد کاهش در عملکرد وش پنبه و 83 درصد کاهش در عملکرد ریشه چغندر علوفه ای در شرایط کشت مخلوط، در مقایسه با کشت خالص هر یک از گیاهان مشاهده شد. دو شاخص نسبت برابری زمین و کاهش عملکرد واقعی نشان دهنده برتری کشت خالص پنبه نسبت به کشت مخلوط بود، ولی شاخص مجموع ارزش نسبی بیان کننده برتری کشت مخلوط پنبه-چغندر علوفه ای نسبت به کشت خالص پنبه بود. به طوری که کاشت مخلوط پنبه-چغندر علوفه ای با نسبت 75: 25 موجب شد در شرایط حضور و عدم حضور علف هرز مجموع ارزش نسبی به ترتیب 5/2 و 6/8 برابر کشت خالص پنبه افزایش یابد. شاخص های رقابتی شامل ضریب ازدحام نسبی، نسبت رقابت و شاخص غالبیت نشان دادند که چغندر علوفه ای نسبت به پنبه از قدرت رقابتی بالاتری برخوردار بود. به طور کلی نتایج این آزمایش نشان داد که کشت مخلوط پنبه-چغندر علوفه ای به صورت جانشینی، فقط از نظر یکی از شاخص های ارزیابی کشت مخلوط (مجموع ارزش نسبی) مناسب بود و درمجموع قابل توصیه نیست.

این آزمایش به منظور بررسی اثر رقابت اندام های هوایی و زیر زمینی علف هرز خردل وحشی بر رشد و عملکرد ارقام گندم، بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد واحد شوشتر در سال 1395 اجرا شد. رقابت ریشه، اندام های هوایی و رقابت کامل (رقابت توام ریشه و اندام های هوایی) و شاهد (گیاه زراعی بدون علف-هرز) و سه رقم گندم چمران، کریم و وریناک به عنوان عوامل آزمایشی مورد بررسی قرار گرفتند. اثر رقابت خردل وحشی بر عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی گندم ارزیابی شد. نتایج نشان داد، در رقابت توام اندام های هوایی و ریشه نسبت به هر کدام از رقابت های اندام هوایی و ریشه به صورت جداگانه، کاهش عملکرد دانه گندم و اکثر صفات مورد ارزیابی بیشتر بود، بطوری که بیشترین درصد کاهش ارتفاع بوته (22/10 درصد)، طول ریشه (40/60 درصد)، تعداد پنجه بارور در بوته (53/33 درصد)، طول سنبله (37/67 درصد)، تعداد دانه در سنبله (41/71 درصد)، تعداد سنبله در واحد سطح (21/39 درصد)، وزن هزار دانه (27/87 درصد)، عملکرد دانه (69/79 درصد) و عملکرد بیولوژیکی (42/48 درصد) در شرایط رقابت کامل (رقابت توام ریشه و اندام های هوایی) علف هرز خردل وحشی با رقم وریناک مشاهده شد. بطور کلی رقم چمران به دلیل داشتن عملکرد اقتصادی بیشتر در شرایط عاری از علف هرز و شرایط تداخل می تواند به عنوان یک رقم رقیب در عملیات زراعی و ویژگی های آن در برنامه های به نژادی مورد استفاده قرار گیرد که البته این موضوع نیازمند مطالعات تکمیلی می باشد.