کیمیای هنر
سال:1402 | دوره:12 | شماره:46 |تعداد مقالات:6

موریس مرلوپونتی، پدیدارشناس قرن بیستم، کارکرد تن را در ادراک حسی، مفهومی متمایز می دانست. از دهه 1980 جریانی انتقادی شکل گرفت که در پی ایجاد تغییراتی در تولید آثار هنری بود؛ به طوریکه درگیری مخاطب با اثر هنری از طریق کلیه حواس صورت پذیرد. این مقاله به تحلیل اثری از فریده لاشایی با عنوان «پایین رفته از لانه خرگوش» در موزه هنرهای معاصر تهران می پردازد؛ پرده نقاشی شده نقشه ایران همراه با ویدئوآرتی از پرشِ خرگوش هایی به درونِ نقشه. تحلیلِ رابطه نقاش هنگام خلقِ اثر و نیز مخاطب هنگام مواجهه با اثر، با مسئله بدنمندی، هدف اصلی این پژوهش است. روش تحقیق در مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی خواهد بود. ابتدا با روش توصیفی و گردآوری اطلاعات با مطالعه مآخذ کتابخانه ای، پدیدارشناسی ادراک حسی مرلوپونتی تشریح می شود. سپس در روش تحلیلی، با تکیه بر آرای مرلوپونتی، در پی پاسخ این سؤالات خواهد بود: نقشِ بدن و بدنمندی در ادراک جهان از دیدگاه نقاش چگونه است؟ هم آوایی در اثر مذکور که متشکل از دو جزء نقاشی و ویدئو است، چگونه محقق می شود؟ از آنجایی که در مواجهه سوژه با اثرِ مذکور برقراری ارتباط چندگانه حسی مطرح است، ادراکِ حسی مخاطب چگونه تحقق می پذیرد؟ بدنِ مخاطب (سوژه) چه نقشی در درک او از اثر مذکور دارد؟ نتایج بدین شرح خواهد بود: با تکیه بر رویکرد پدیدارشناسانه مرلوپونتی، لاشایی در مقامِ یک نقاش، سوژه ای بدنمند است که با جهان مواجه بوده و بدن و حسیات جزئی از تجربه او محسوب می شود. هم آوایی کلی در اثر مذکور لاشایی، مصداقی از مفهوم هم نفوذی کیفیت های محسوس در دیدگاه مرلوپونتیست. همچنین برخورد مخاطب با این اثر، برخوردی تنانه است. با نظر به مسئله گشتالت در دیدگاهِ مرلوپونتی، ادراکِ حسی در مخاطب، به دلیل وحدت حسیات، صورت می پذیرد. جمع بندی چنین خواهد بود که در اثرِ مذکور، پیوستگی سوژه با بدن خویش، موجبات ادراک حسی از جهان است.

واژه اسلیمی که برای نام گذاری نقش مایه ای ویژه در هنر ایران وضع شده، یکی از پربسامدترین واژه ها در حوزه هنراسلامی است. امروزه پژوهش های گوناگونی درباره منشأ اولیه نقش مایه اسلیمی و سیر تحول و تطور تاریخی آن در هنراسلامی صورت گرفته اما پژوهشی انجام نپذیرفته است که منحصراً به واژه اسلیمی پرداخته باشد. این موضوع در حالی است که عنوان هر پدیده می تواند مهم ترین فتح بابی به معنای آن پدیده باشد. هدف و ضرورت انجام پژوهش حاضر این است که معنای نهفته در واژه اسلیمی آشکار شود زیرا از این طریق می توان به شناخت کامل تری از اسلیمی دست یافت. اهمیت شناخت واژه اسلیمی از دو جنبه درخور توجه است: یکی به دلیل وضع واژه اسلیمی از ماده «سَ لَ-مَ» و معنای «تسلیم» که در بطن آن مستتر است و دوم به سبب رابطه ای که می توان براساس فریضه نماز که مهم ترین آموزه عملی دین اسلام است؛ بین واژه اسلیمی و نقش مایه آن برقرار کرد. پژوهش کیفی حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است که در بخش واکاوی معنا و مفهوم واژه اسلیمی تا حدودی وارد حوزه های معناشناسی و ریشه شناسی نیز شده است؛ پژوهشی که با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده و مسئله اصلی آن، کشف معنای واژه اسلیمی است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که واژه اسلیمی در زبان فارسی ابداع شده و تحت تأثیر هیچ یک از قاعده های زبانی اِماله و قلب قرار نگرفته است. واژه اسلیمی چه از ماده «سَ لَ مَ» عربی وضع شده باشد و چه از واژه «سَلْمْ» در زبان های باستانی ایران ساخته شده باشد، بر اساس منابع تاریخی با واژه «اسلامی» مترادف است و بارزترین معنای آن «تسلیم» است. واژه ای که به عنوان یکی از بنیادی ترین واژه ها در قرآن کریم محسوب می شود. بدین ترتیب نقش مایه اسلیمی می تواند به عنوان نمادی از تجسم ارکان نماز مطرح باشد که خود بیانگر تسلیم و سرسپردگی انسان در برابر خداوند است.

در مقاله حاضر تطبیق معانی لکانی در حوزه اندیشه فلسفی و سنجیدن آن ها با مصادیق هنر معاصر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این زمینه نظریاتی همچون سوژه شکاف خورده، نگاه، دیگری و میل با آثار هنرمند تجسمی مارلن دوما تطبیق داده می شود. در واقع این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که مفاهیم فلسفی اندیشه لکان چگونه در آثار هنری به ویژه نقاشی ها بازتاب می یابند و اینکه آیا بازنمود وضعیت سوژه معاصر در هنر با روانکاوی لکانی قابل توضیح است؟ برای نیل به پاسخ پرسش های این پژوهش نخست به طرح نظریات روانکاوی در باب سوژه انسانی با تکیه بر آرای لکان در این زمینه پرداخته و سپس با نقاشی های پرتره دوما تطبیق داده می شود. این رویکرد در جریان تحلیل و تفسیر آثار به مثابه نقطه اتکایی خواهد بود که ارزیابی پارادایم زمانه در هنر، در نسبت با آن، صورت می گیرد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی تحلیلی است و تجزیه و تحلیل داده ها به شیوه استقرایی و با استفاده از منابع مکتوب و کتابخانه ای صورت پذیرفته است. بر اساس یافته های پژوهش مشخص خواهد شد که سوژه معاصر، سوژه ای شکاف خورده، دارای فقدان، تهی بودگی، تردید و تقسیم شدگی است و با پیگیری آثارهنری معاصر می توان این امر را مشاهده کرد و از طریق خوانش آثار هنری با اندیشه لکانی، راهی جدید برای فهم سوژه معاصر، به ویژه در هنر، گشود.

در طب سنتی ایران، محیط به دلیل تأثیر بر ادراک، متغیری جدی در سلامت افراد است. در این طب، تصاویر به عنوان یکی از عوامل مؤثر محیطی جهت افزایش پتانسل های چندحسی مورد توجه است زیرا اشکال به علت داشتن خصوصیات گویا و معنادار، کارکردهای مهمی در حفظ سلامتی و درمان دارد. به همین دلیل طبیبان، استفاده از تصاویر را برای افزایش قابلیت های محیطی توصیه می کنند. هدف این پژوهش کیفی، بررسی تأثیر تصاویر در سلامت انسان از دیدگاه طب سنتی، با توجه به چگونگی تأثیر تصاویر است. برای رسیدن به هدف، بعد از بررسی تصاویر در معماری و مبانی طب، براساس کلیدواژه های تحقیق، توصیه های مربوط به تأثیر تصاویر و نقوش بر سلامتی و درمان از منابع طبی و تاریخی مورد بررسی قرار گرفت. سپس با بهره گیری از مبانی فلسفه طب به بیان تأثیرگذاری تصاویر بر انسان پرداخته شد. یافته ها نشان داد که نگرش طب به رابطه انسان و محیط، نگرشی تعاملی-تطابقی است و تصاویر با ویژگی های مزاجی خاص خود که به هندسه (شکل)، رنگ و مضمون تصویر وابسته است، از طریق ادارک، بر اعراض نفسانی انسان تأثیر می گذارند و باعث تغییر در زنجیره امور طبیعیه می شوند. درنتیجه با برهم زدن یا برقراری تعادل مزاج بر سلامتی انسان، تأثیر می گذارد. بنابراین اگر معماران با توجه به نیاز کاربران در بنا از اشکال و تصاویر با رنگ های مناسب بهره گیرند، می توانند معماری سلامت محور را برای کاربر ایجاد کنند.

رضا کمال شهرزاد از جمله نویسندگانی است که اکثر آثارش برگرفته از داستان های هزار و یک شب است و نمایشنامه عباسه خواهر امیر یکی از آن هاست. این اثر و همچنین خود داستان های هزار و یک شب منبعث از متون دیگری هستند که باب بحث روابط بینامتنی و مفهوم بینامتنیت را باز می کنند. در این مقاله سعی شده است با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی، نوع برگرفتگی نمایشنامه عباسه خواهر امیر از حکایت نعم و نعمت موجود در کتاب هزار و یک شب با استفاده از نظریه بیش متنیت ژرار ژنت مورد تحلیل قرار گیرد و این فرضیه ثابت یا رد شود که نمایشنامه دارای برخی ویژگی های درام اکسپرسیونیستی است. از این رو ابتدا نظریه ژنت و عناصر روایت از منظر او توضیح داده شده و سپس تغییرات و دگرگونی های تراسبکی مورد تحلیل قرار گرفته است. در پایان، این نتیجه حاصل شده که نمایشنامه با وفاداری به برخی ویژگی های داستان های ایرانی به سبک اکسپرسیونیسم نیز نزدیک شده است.

در نظریه های هنری و ادبی نظریه پردازان مختلف در قرن بیستم، ایده قطعی نبودن معنا مطرح شده است. همچنین گفته شده که در شرایط تاریخی، اقتصادی و جغرافیایی مختلف معناهای گوناگونی از یک متن واحد به دست می آید. این نظریات به معنای رها کردن پروسه تولید معنا نیست بلکه ضرورت پرداختن به عوامل تکثّر معنایی را بیشتر می کند. مقاله حاضر با این رویکرد سراغ بناهای مسکونی مسیحیان روستای سپورغان شهرستان ارومیه رفته است و به بررسی و تحلیل نقش جغرافیا و تاریخ در شکل گیری معنای معماری خرده فرهنگ پرداخته است و این روند را از مرحله ساخت تا تأویل انجام داده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است و رویکرد کلی آن استقرایی است. مصداق این پژوهش بناهای مسکونی روستای مسیحی نشین سپورغان شهرستان ارومیه است. نتایج تحقیق در دو مرحله ساخت و تأویل قابل طبقه بندی هستند: در مرحله ساخت جغرافیا می تواند عاملی باشد که عناصر فرهنگی اقلیت در معماری خرده فرهنگ بیشتر متجلی شود، به شرطی که منطقه ساخت بنا با موطن اصلی فرهنگ اقلیت همسایه باشد. همچنین اگر فرهنگ اقلیت در سرزمین مورد استفاده خرده فرهنگ، سابقه تاریخی طولانی تری داشته باشد، عناصر معماری فرهنگ اقلیت در بناهای خرده فرهنگ به لحاظ کمّی و کیفی برجسته خواهند شد. در مرحله تأویل بناهای معماری خرده فرهنگ، جهت گیری تحولات تاریخی تأثیر بسیار زیادی در تفاوت های تأویلی دارد.