فرهنگ رضوی
سال:1396 | دوره:5 | شماره:18 |تعداد مقالات:7

حضرت امام رضا (ع) با افراد مختلف از جمله نمایندگان یهودیان، مسیحیان، زردتشتیان، صابئان، زنادقه و مادی گرایان، فرقه های اسلامی و افراد دیگر به مناظره پرداخته است. یکی از این مناظره ها، مناظره مفصل آن حضرت با متکلمان ادیان و مذاهب درباره توحید و نبوت است. این مقاله با مطالعه موردی و با هدف شناساندن اخلاق توحیدی حضرت امام رضا (ع) در برابر رقیبان، این مناظره را از لحاظ اخلاق و مهارت های مناظره و به ویژه با مطالعه تطبیقی آن با معیار ها، شرایط، آداب مناظره و جدل در دانش منطق و نیز یافته های علم ارتباطات، تحلیل و مورد پژوهش قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که در این مناظره، حضرت از 20 روش و مهارت و شیوه اخلاقی به صورت توامان استفاده کرده و در سخت ترین و طولانی ترین مناظره، بدون این که در دام کوچک ترین استدلال باطل یا غیر اخلاقی بیفتد، با استفاده از انواع مهارت های مناظره و روش های برتر ارتباطی، استدلال و بحث را تا غلبه بر رقیبان پیش برده است.

زیارت به عنوان بارزترین جلوه گردشگری دینی، از ابزار موثر در تعاملات فرهنگی و آشنایی با فرهنگ و تمدن ملت هاست و فرهنگ که نماد هویت و منزلت جوامع و ملل است، از آن تاثیر می پذیرد. با توجه به کثرت جوامع و توده های مسلمان و تمایل روز افزون آنان به زیارت پیشوایان دینی، سفرهای زیارتی به خصوص در بین اقوام شیعه مذهب اهمیتی وافر یافته و یکی از گزاره ها و فرصت های مغتنم در ترویج بنیان های فرهنگ اسلامی و ارتقای سطح فرهنگی مسلمانان است، به علاوه تاثیر برجسته ای در تعامل و همگرایی فرهنگی و تعالی فرهنگی مردم جوامع اسلامی و ارتقای قدرت فرهنگی مسلمانان و نیز بسترسازی برای تعاملات گسترده فرهنگی، دینی و اجتماعی فراملی دارد و با توجه به قرار گرفتن بقعه حضرت امام رضا (ع) در کشور مهم و شیعه مذهب ایران، این موضوع اهمیت زیادی دارد. این پژوهش با رویکرد تحلیلی، نقش گردشگری مذهبی یا سفرهای زیارتی به مشهد مقدس و تاثیرات فرهنگی و اجتماعی زیارت امام رضا (ع) را در تبادل و ارتقای فرهنگی جوامع مسلمان، در چند محور مختلف بررسی کرده است.

در جامعه دینی توجه به امر تعلیم و آموزش مفاهیم دینی جایگاه محوری دارد چرا که تعلیم و تعلم آیات الهی ابزاری برای رسیدن انسان به سعادت است. ازآن جاکه به اعتقاد شیعه، ائمه اطهار (ع) منزلت ویژه ای در تفسیر معارف الهی دارند، این پژوهش در پاسخ به پرسش مهم ترین شیوه های تعلیم و تبیین مفاهیم دینی در سیره رضوی، به معرفی دو دسته مولفه پرداخته است. مولفه های مستقیم که متعلم با قصد قبلی برای یادگیری حاضر می شود، روش هایی چون پرسش و پاسخ، مناظره، جدل، خطابه و موعظه و مولفه های غیر مستقیم که معلم بدون آن که مستقیم متعلمان را مورد خطاب قرار دهد، این آموزش را به طور غیر مستقیم انجام می دهد مانند نمایش، مثال، قصه و مقایسه، البته نوع استفاده امام رضا (ع) ازاین روش ها طبیعتا متناسب با روحیه افراد و شرایط زمانی و مکانی بوده است. این روش ها می تواند الگویی برای تدوین سند چگونگی تعلیم وآموزش معارف الهی در میان معلمان ادیان و مذاهب باشد.

امام رضا (ع) در عصر خویش شاهد حاکمیت ظلم و طاغوت بودند و در مقابله و مبارزه با این روند گام های مهمی برای هدایت جامعه مسلمانان برداشتند که می تواند الگویی عملی و کاربردی برای طالبان راه حق در عصر غیبت معصوم باشد. این مقاله با تمرکز بر شیوه مبارزاتی امام رضا (ع) تلاش می کند فرایندها و سازوکارهای مهم آن امام را در مبارزه با حکومت جور زمان خویش بازیابد تا الگویی برای پیروان امروز معصومان باشد.این مقاله به روش توصیفی وتحلیلی چنین نتیجه می گیرد که امام رضا (ع) سعی داشتند با جذب مردم و هدایت نخبگان طرفدار خود در جهت تبلیغ افکار سیاسی شیعه و مقابله نرم با حکومت مامون اقدام کنند. در واقع امام (ع) جنگی نرم و خاموش را علیه دستگاه عباسیان به راه انداختند که بر دو پایه نقش آفرینی عوام و خواص و آگاهی بخشی به آنان استوار بود.

رابطه بینامتنی و اثرپذیری شاعران از متون دیگر، از جذاب ترین مقوله های قابلبررسی در نقد ادبی و ادبیات تطبیقی است و شعر رضوی از این رهگذر، سرشار از پشتوانه های قرآنی، عناصر ارزشی، مناسبات بینامتنی و کارکردی است که از منظر رویکرد بینامتنیت قابل مطالعه است. این پژوهش با هدف تبیین انواع روابط بینامتنی شعر رضوی معاصر و قرآن کریم به روش تحلیلی، شیوه های اثرپذیری شعر رضوی از قرآن کریم و چگونگی بازتاب واژه ها، تعبیرات، ترکیب ها، مفاهیم و مضامین قرآن کریم در شعر رضوی معاصر را بررسی کرده و نشان داده استکه از میان انواع روابط بینامتنی، رابطه شعر رضوی با قرآن کریم از نوع درون نشانه ای، درون فرهنگی، بینامتنی قوی و درزمانی و نیز از حیث فنی و هنری دارای رابطه کامل متنی، کامل تعدیلی، جزئی، واژگانی، مفهومی و تلمیحی است که از میان آن ها، بارزترین نوع هم حضوری دو متن مورد بررسی رابطه واژگانی و جزئی است.

ازآن جاکه گفتمان حدوث و قدم قرآن، از نخستین تاملات کلامی مسلمانان درباره قرآن کریم است واکاوی مواجهه امام رضا (ع) با گفتمان مذکور که حیات مبارک ایشان مصادف با دوران شکل گیری این گفتمان کلامی بوده، بسی قابل توجه و تامل است. این نوشتار در صدد است با تکیه بر روش تحلیل گفتمان در میراث تفسیری امام رضا (ع) و میراث کلامی و تاریخی فریقین، نحوه مواجهه آن امام همام با گفتمان مزبور را واکاوی کند. بررسی ها نشان می دهد که امام رضا (ع) در پاسخ به مساله حدوث و قدم قرآن کوچک ترین لفظی را بر زبان جاری نساختند که مورد سوء استفاده حکام عباسی و معتزلیان درباری در تایید مکتب فکری خویش و مشروعیت بخشی به حکومت عباسی قرار گیرد. با وجود این، دیدگاه خویش مبنی بر حدوث قرآن را گاه به صورت غیرمستقیم با تاکید بر کلام الهی بودن آن بیان فرمودند و گاه به صورت مستقیم به برخی از اصحاب بیان فرمودند که این دیدگاه، تفاوتی بنیادین با دیدگاه مخلوق بودن و دیدگاه قدم قرآن داشت. امام با این نحوه از مواجهه حکیمانه ابتکار عمل را از دربار و معتزله می گرفت و در عین حمایت نکردن از موضع غیر علمی حکام عباسی و متکلمان معتزلی دربار، شیعیان و عموم مخاطبان خویش را از پرداختن به مسائلی که فایده چندانی بر آن مترتب نبود، باز می داشت و اذهان مردم را به ابعاد مهم تری از قرآن کریم مانند ابعاد هدایتی و تربیتی آن جلب می کرد که ثمره آن حفظ جان مخاطبان خویش (به ویژه شیعیان) از خطرات و آسیب های جدی دربار عباسی بود.

یکی از مقوله های مهم در زندگی و روابط اجتماعی انسان ها، چگونگی تنظیم رفتارهای مبتنی بر تحکیم در حوزه قدرت سیاسی و اصول و ضوابط حاکم بر این روابط به ویژه در حوزه آمریت است. دین اسلام به عنوان آخرین آیین الهی و پیامبر اسلام (ص) به عنوان رسول خاتم و اهل بیت او به عنوان رهبران الهی در تنظیم روابط اجتماعی و سیاسی، جایگاه رفیعی را برای اخلاق قائل شده و حضرت علی بن موسی الرضا (ع) نیز با ضمیمه کردن دو مقوله مهم از حیات اجتماعی یعنی اخلاق و سیاست، در طول حیات طیبه خویش و به ویژه در دوران ولایتعهدی تصویر روشنی از ضرورت به کارگیری روش های مبتنی بر اخلاق در حوزه سیاست نشان داده اند.هدف این مقاله بررسی اخلاق محوری در حوزه سیاست طبق بیان و سیره امام رضا (ع) است و سعی کرده مهم ترین مولفه ها و شاخص های این نگرش را از دیدگاه آن حضرت مورد مداقه اجمالی قرار دهد.