فرهنگ رضوی
سال:1394 | دوره:3 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

اصل امامت یکی از اصیل ترین مبانی اعتقادی شیعه به شمار می آید و پایه اندیشه سیاسی شیعه را شکل می دهد. ازاین روست که راهبری جامعه بر اساس دیدگاه ها و نگرش های ائمه معصومین (ع) برای وصول به سعادتمندی فرد و جامعه همواره در ادبیات اعتقادی شیعه مورد تاکید قرارگرفته است. در این میان استخراج مولفه های سیاست ورزی از الزامات بنیادینی است که برای وصول به چنین سعادتمندی باید مدنظر قرار گیرد. مقاله حاضر می کوشد با جست وجو در سیره امام رضا (ع)، مولفه های سیاست ورزی ایشان را که برگرفته از مبانی وحیانی است و باید مبنایی برای تنظیم مناسبات سیاسی و اجتماعی یک جامعه اسلامی قرار گیرد، به روش توصیفی تحلیلی بررسی و تجزیه و تحلیل کند. یافته های این پژوهش نشان می دهد سیاست ورزی در سیره امام رضا (ع) ذیل اصل امامت، در بردارنده اصولی نظیر نفی حاکمیت طاغوت و نهی همکاری با آن، تقیه، مصلحت، مبارزه منفی در کنار سایر ملاحظات عملی سیاسی است.

فرهنگ رضوی مجموعه ای از باورها و ارزش ها و بایدها و نبایدهایی است که از سیره علمی و عملی امام رضا (ع) و آموزه های دینی سرچشمه می گیرد. از منظر فرهنگ رضوی نماز یکی از فرمان هایی است که به زندگی معنای اسلامی بودن را می دهد، از یک نظر می توان نماز را یک مولفه عملی در سبک زندگی محسوب کرد و از طرف دیگر خود نماز شاخصه ای است که به تمامی جوانب زندگی جهت می دهد و در تمامی حیطه های زندگی معنای اسلامی بودن را متجلی می کند. از یک سو اعتقادات نمازگزار را نهادینه می کند و در هر شبانه روز نمازگزار شهادتی بر اعتقادات مهم خود می کند، از سویی دیگر با نقش ارتباطی بین خالق و مخلوق با ارائه رویکردهای رفتاری سبک زندگی نمازگزار را در مقابل مشکلات مقاوم و در سخت ترین شرایط زندگی به فریاد می رسد. علاوه بر این نماز نقش بی بدیلی در ارائه رویکردهای عملی و اجتماعی در زندگی دارد که درمجموع می توان گفت کلیت و فرع زندگی اسلامی در پرتو نماز به معنای واقعی شکل می گیرد. جستار پیش رو مبانی نماز مطلوب و تاثیرگذار در زندگی از منظر فرهنگ رضوی را در سه محور: اهتمام به نماز اول وقت، حضور قلب و نماز جماعت مورد بررسی قرار داده است همچنان که شاخص های نماز در سبک زندگی اسلامی را در ابعاد فردی و اجتماعی بیان داشته است، نتیجه آن که در فرهنگ رضوی نماز با داشتن مولفه های خاص، به عنوان رکن دین به تمام جوانب زندگی فردی و اجتماعی سمت وسو می دهد و با ارائه شاخص های فردی و اجتماعی کمال و سعادت فرد و جامعه را فراهم می کند.

خراسان در سه قرن اول هجری با تحولات سیاسی، اجتماعی و مذهبی همراه بود. در میان تحولات مذهبی این سرزمین، گرایش مردم به اندیشه های علوی بیشتر نمود پیدا کرد. دل بستگی و علاقه مردم خراسان به اهل بیت پیامبر (ص) با ضرورت های سیاسی حضور امام رضا (ع) در مرو بیشتر شد. ولایت عهدی امام فرصت مغتنمی برای رواج اندیشه های شیعی بود و تریبون خلافت امکان آشنایی گسترده مردم با معارف شیعه را فراهم کرد. به واقع اهمیت حضور امام در خراسان را بیشتر می توان در هم سویی اجتماعی مردم با علویان جست وجو کرد. مردمانی که در سایه درک بیشتر سیره امام، خود سبب جلب حمایت طاهریان از شیعه شدند. طاهریان که دو سال پس از شهادت امام (ع) امارت خراسان را بر عهده گرفتند، بی شک تحت تاثیر این دل بستگی بودند. رویکرد طاهریان به تشیع علاوه بر زمینه های قبلی، بیشتر متاثر از ارتباط و آشنایی با امام رضا (ع) در خراسان بود. در این زمینه شاید اقدام طاهر بن حسین در تمرد از خلافت و دعوت به سوی علویان به دلگرمی از حمایت مردم مرو بازمی گشت که پشتیبان علویان بودند. دلایل مستند در این خصوص اهمیت تاثیرگذاری در جلب توجه خراسانیان به اهل بیت پیامبر (ص) را بیشتر نمایان می کند.

امام رضا (ع) در مجموعه گفتارهای خود، از جمله، در حدیث سلسله الذهب در حالی که با ذکر کلمه «لا اله الا اله» به توحید و ولایت اله اشاره دارد، در عین حال با بیان جمله «بشرطها و شروطها و انا من شروطها» مسلمانان را به ولایت امامان معصوم توجه می دهد و بدین طریق اصل توحید را به امامت پیوند می زند و بین آن دو التزام معرفتی و عملی ایجاد می نماید. سخن امام بیانگر این معناست که رسیدن به مقام توحید و وارد شدن در حصن الهی، برای انسان مصونیت و امنیت ایجاد می کند و ورود به این پایگاه محکم، تنها از مسیر اعتقاد به حجت خدا و پذیرفتن ولایت آنان میسور می باشد، زیرا آنان آیینه تمام نمای صفات الهی و ارکان و پایه های توحید و تجلی بخش ولایت خداوند هستند.رضایت آنها رضایت خداوند و رجوع به آنها، رجوع الی اله است. علاوه از مفاد حدیث دیگری استفاده می شود که ولایت امیر مومنان پایگاه امن الهی است و پذیرفتن حکومت و ولایت آن حضرت، مایه عزت امت اسلامی و باعث برطرف شدن ناراحتی ها و نابسامانی های بشریت می شود.در این نوشتار با الهام از آیات قرآنی و استفاده از متون روایی و عرفانی به تبیین ارتباط مساله توحید با امامت و ولایت و نقش آن در امنیت و نجات بشریت از گمراهی و انحرافات عقیدتی و رفتاری خواهیم پرداخت.

هدف از نگارش مقاله، توصیف و بررسی تاثیر تربیتی امام رضا (ع) در تعالی باورهای معنوی مردم ایران است. پژوهش حاضر با بهره گیری از رویکرد کیفی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام و با استفاده از منابع موجود و در دسترس به توصیف و تحلیل پیامدهای حضور امام رضا (ع) در ایران در دوران حیات و بعد از شهادت پرداخته شد. برای رسیدن به هدف فوق، ابتدا شناختی از وضع معنوی ایرانیان قبل از حضور امام رضا (ع) به ویژه در دوران ساسانیان لازم بود که بصورت گذرا و اجمالی به آن پرداخته شد و مشخص گردید، بخاطر وجود ظلم و ستم حاکمان، مردم ایران به دنبال آئینی می گشتند که عدالت و مساوات جزء مولفه های آن باشد. اما با ورود اسلام و با شناخت ابتدایی از آن، مردم ایران در می یابند، راه نجات همین دین و مجریان آن است. لذا مردم ایران به خاطر عملکرد ناصحیح حاکمان غاصب و دنیا خواه بنی امیه و بنی عباس بر ممالک اسلامی من جمله ایران نه تنها عطش معنویشان لبریز و بهره مند نمی گردد که مورد ظلم و تحقیر هم واقع می شود. در نهایت با حضور امام رضا (ع) در ایران و فرصت ولایت عهدی ایشان و اقدامات موثر آن بزرگوار، مردم به سمت معنویت واقعی هدایت شدند و بعد از شهادت ایشان نیز با ترویج فرهنگ زیارت و حضور سادات دعوت شده توسط این امام عزیز، مردم ایران در معنویت رشد فزاینده ای پیدا کردند.

مکاتب مختلف تلاش می کنند نوعی از سبک زندگی را بر اساس مبانی و ایدئولوژی خویش ارائه کنند. اسلام نیز با محوریت قرآن و عترت، سبک زندگی اثربخشی را عرضه می کند. در نسخه ارائه شده از سوی اسلام زن جایگاه ویژه و اثربخشی دارد و حفظ کرامت وی در ایفای این نقش بسیار موثر است.امامان معصوم (ع) و از آن میان امام رضا (ع) حرمت و کرامت بانوی مسلمان را در منظومه فکری اسلام به روشنی ترسیم کرده اند. این پژوهش در پی آن است که تصویر ارائه شده از سوی امام رضا (ع) برای یک بانوی مسلمان را از لحاظ حرمت و کرامت واکاوی کند. شناخت کرامت و جایگاه زن در جامعه اسلامی از آن روی ضرورت دارد که باعث هویت بخشی به زن مسلمان و دوری از سرسپردگی به فرهنگ های غیردینی می شود.جستار حاضر کرامت واقعی زن را در عملی کردن و سر سپردن به دستورات دین درباره خود، خانواده و جامعه می داند و معتقد است زن و مرد در خلقت مساوی اند، اما روحیه لطیف و حساس زن حراستی ویژه می طلبد. کرامت زن به دست خود و اجتماع حفظ می شود و چگونگی تعامل فردی و اجتماعی با وی در این زمینه بسیار موثر است. زن با توجه به ساختار روحی و جسمی خاص از شخصیتی ویژه برخوردار است. نوع نگرش به زن، حضور وی در جامعه، ازدواج، روابط با همسر، شغل و تامین مالی از مسائل مهمی است که چگونگی حفظ کرامت زن در هر یک از آن ها از سوی امام هشتم ارائه شده است.

قرآن کریم به تبیین روش های گفتمان پرداخته و سه روش برهان حکمی، موعظه حسنه و جدل احسن را به عنوان شیوه های دعوت رسول خدا (ص) معرفی کرده است. از سویی در علم منطق، پنج فن استدلال یا گفتمان متناسب با اهداف گفت وگو مطرح است که عبارت اند از: برهان، جدل، خطابه، شعر و مغالطه.روش های گفتمان قرآنی در اصول و غایت، تفاوت های بنیادین با روش های گفتمان منطقی و صناعات خمس دارد که در این مقاله کوشش شده است تا با واکاوی این تفاوت ها به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که آیا می توان شیوه های گفتمان قرآنی را با فنون استدلال منطقی منطبق دانست؟با بررسی دقیق ویژگی های هر یک از این دو روش و دقت در احتجاجات معصومین (ع) مانند احتجاجات امام رضا (ع) که بر اساس شیوه های گفتمان قرآن صورت گرفته است، روشن می شود که مهم ترین تفاوت این دو شیوه در اهداف است، یعنی هدف از شیوه گفتمان قرآنی، هدایت مخاطب است، برخلاف شیوه صناعات خمس منطقی که هدف از آن، تنها اسکات مخاطب است.دقت در احتجاجات امام رضا (ع) و ابتنای آن ها بر مبانی مستحکم و خردپذیر با بهره گیری از روش های گفتمان قرآنی نشان می دهد که بیانات امام رضا (ع) همانند پدران بزرگوار ایشان، در دو جنبه روش و محتوا، نه تنها در آن دوره تاریخی که در همه روزگاران می تواند در پاسخ گویی به سوالات و شبهات استفاده شود.