دانش کشاورزی
سال:1382 | دوره:13 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

درختان بلوط جنگل 200 هکتاری "حاتم بیگ" مشکین شهر، طی دهه اخیر به پوسیدگی ریشه مبتلا شده و مرگ و میر و زوال آن ها به سرعت توسعه یافته است، بطوریکه حدود یک سوم درختان تاکنون در اثر این نشانگان از بین رفته و با گسترش بیماری احتمال خطر انهدام کامل جنگل نیز وجود دارد. به منظور تشخیص علل زوال و مرگ این درختان در طی سال های 1378 تا 1380، بازدیدهای مکرر از جنگل انجام گرفت و علایم مختلف یادداشت و عکس برداری گردید. علایم پژمردگی، ریزش برگ ها و خشک شدن شاخه ها به وفور مشاهده می شد و بیماری اغلب به خشکیدگی انتهایی و مرگ درختان و توقف زادآوری جنگل منجر شده بود. در این بازدیدها از ریشه، طوقه و تنه درختان و از خاک اطراف آن ها نمونه برداری شد و پس از انتقال به آزمایشگاه، برای جداسازی عامل بیماری از محیط های کشت مختلف استفاده گردید. در نتیجه قارچ های Dematophora. Sp ,Pythium aphanidermatum, Phytophthora cryptogea, Armillaria mellea و چند گونه Fusarium  جدا گردید. گزارش قارچ های یاد شده از این گونه بلوط نیز در دنیا جدید است. با توجه به ویژگی های هر یک از قارچ ها و بررسی عوامل زوال بلوط در نقاط مختلف دنیا و مطالعه مقطع عرضی درختان بیمار و شرایط رطوبتی خاک و مطالعات تکمیلی درگر معلوم گردید که قارچ A.mellea مهم ترین عامل پوسیدگی ریشه و ایجاد زوال درختان بلوط این جنگل است. این قارچ به دنبال تنش خشکی و تنش ناشی از پروانه برگخوار بلوط (Euproctis chrysorrhoea L.) و در نتیجه ضعف فیزیولوژیک پایه های اوری، خطرساز شده است. گونه بیولوژیک آریمیلاریای دخیل در این عارضه با استفاده از روش آزمون های تلاقی و بابه کارگیری جدایه های محک هاپلوئید،Armillaria mellea (Vahl: Fr.) Kumm  تشخیص داده شد. در مورد ابتلای گونه Q.macranthera  به عارضه زوال تاکنون گزارش ملاحظه نشده و بنابراین اینچنین به نظر می رسد که نتایج این تحقیق اولین گزارش در این مورد بوده باشد.

نزدیک به 21 درصد سطح زیر کشت نخود(Cicer arietinum) در کشور متعلق به استان لرستان می باشد. مساحت مذکور عمدتا در بهار زیر کشت نخود دیم قرار گرفته و اطلاع کاملی از تاثیر روش و تراکم های کاشت بر تولید دانه نخود تحت شرایط مذکور به ویژه نواحی سردسیرتر استان نظیر ازنا- الیگودرز وجود ندارد. به همین دلیل یک آزمایش مزرعه ای در شرایط دیم در بهار سال 1381 در شهرستان الیگودرز با چهار ژنوتیپ نخود شامل هاشم، جم، ILC482  و توده محلی گریت. با استفاده از دو روش مختلف کاشت شامل دستپاش و کاشت خطی، در چهار تراکم کاشت شامل: 20. 28، 37 و 45 بذر در مترمربع صورت گرفت. آزمایش در قالب طرح کرت های یکبار خرد شده و به صورت بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام یافت. روش های کاشت در کرت های اصلی و سطوح مختلف تراکم کاشت و ژنوتیپ ها به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی که در روش دستپاش دارای ابعاد 4 × 75/1 متر و در کاشت خطی شامل پنج ردیف به طول چهار متر به فاصله 35/ 0متر از هم بودند قرار گرفتند.تراکم های مختلف کاشت در روش کاشت خطی از طریق تغییر فاصله بین بذور در روی ردیفها منظم شدند. از میان چهار ژنوتیپ، هاشم دیررس تر، پا بلندتر و دارای اجزای عملکرد، عملکرد دانه و شاخص برداشت کمتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها بود و گریت زودرس تر. دارای رشد گسترده تر، تعداد نیام در گیاه و وزن صد دانه بیشتر و در نتیجه عملکرد ماده خشک و دانه و شاخص برداشت بیشتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها بود. همراه با افزایش تراکم، هم اجزای عملکرد و هم عملکرد و هم عملکرد دانه تغییر چندانی پیدا نکردند ولی به دلیل افزایش غیر معنی دار عملکرد ماده خشک، متوسط شاخص برداشت ژنوتیپ ها از کاهش معنی داری برخوردار بود. میزان سبز شدن در روش دستپاش بین 50 تا 60 درصد روش کاشت خطی بود و از همین رو علیرغم بزرگتر بودن(غیر معنی دار) اجزای عملکرد بوته در روش کاشت دستپاش، عملکرد ماده خشک و دانه در روش کاشت خطی به طرز محسوس ولی غیر معنی دار از نظر آماری از روش کاشت دستپاش بیشتر بود. به طور کلی اگرچه عملکرد ماده خشک و دانه ژنوتیپ های مورد استفاده در این آزمایش در شرایط دیم الیگودرز چندان قابل توجه نبود ولی به نظر می رسد با کاشت به صورت خطی در عمق معین خاک و در تاریخ مناسب بتوان حتی در تراکم های پایین بوته نظیر 20 تا 28 بوته نخود در متر مربع در شرایط دیم الیگودرز به عملکرد دانه مطلوب تری دست یافت.

بمنظور تعیین مناسبترین فرمول کودی و میزانهای بذر دو لاین پیشرفته گندم SXL/Glenson و SXL/Vee"S" در مقایسه با گندم Sardari، آزمایشات متوالی به مدت سه سال زراعی (1375-1372) در ایستگاه حیدرلوی ارومیه انجام گردید. طرح آزمایشی بکار رفته از نوع طرح اسپلیت اسپلیت پلات بود که در پایه بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. در کرتهای اصلی عامل رقم (SXL/Vee"S", SXL/Glenson, and Sardari)، در کرتهای فرعی عامل میزان بذر (300، 350 و 400 دانه در متر مربع) و در کرتهای فرعی فرعی عامل مقدار کود (N15 P15, N30 P30, and N45 P45) منظور گردید. نتایج حاصل نشان داد که اثرات متقابل چهار جانبه سال × رقم × میزان بذر× کود بر عملکرد دانه در سطح1%  معنی دار است. بطوریکه بیشترین عملکرد با متوسط تولید 33/3 تن در هکتار از مجموعه 350 عدد بذر با فرمول کودی N30P30 از رقم گندم سرداری در سال دوم، و کمترین عملکرد با متوسط 81/0 تن در هکتار از ترکیب 300 عدد بذر با فرمول کودی N15P15 از رقم سرداری در سال سوم بدست آمد. سطوح کود مصرفی تاثیر متفاوتی را در سطح 1% بر عملکرد دانه نشان داد، بطوریکه بیشترین عملکرد از مقادیر مصرفی N30 P30 و p45N45 و کمترین آن از فرمول کودی N15P15 حاصل شد. در این آزمایش رقم و میزان بذر اثر معنی داری را بر روی عملکرد دانه نداشت. جمع بندی نتایج حاصل از 3 سال اجرای آزمایش نشان داد که هر یک از ارقام این طرح با میزان 350 دانه در متر مربع و با فرمول کودی N30 P30 برای دیم کزارهای ارومیه و مناطق مشابه قابل توصیه است.

میزان ترکیب پذیری عمومی در 30 رقم یونجه توسط آزمون نتاج پلی کراس مورد ارزیابی قرار گرفت. بذر خانواده های ناتنی در گلدانهای انفرادی کشت شدند. در سن یک ماهگی صفات طول و عرض برگ لپه ای، ارتفاع، طول و عرض اولین برگ و طول اولین میانگره در 20 گیاهچه اندازه گیری شدند. پس از انتقال گیاهچه ها به مزرعه وزن تر، وزن خشک، تعداد ساقه و ارتفاع بوته در9 گیاه بصورت انفرادی در هر یک از چهارچین اندازه گیری شد. همچنین صفات روزهای تا 50% گلدهی، درصد پوشش سبز، نسبت وزن تر و خشک برگ به وزن تر و خشک بوته و اندازه برگ ( 3 برگچه ) بر حسب واحدهای آزمایشی مورد اندازه گیری قرار گرفتند. تجزیه علیت برای عملکرد گیاه بالغ نشان داد که موثرترین صفات در تشکیل عملکردتر و خشک یونجه به ترتیب عبارت از ارتفاع و تعداد ساقه است. بر اساس تجزیه واریاس چند متغیره، بیت 30 خانواده ناتنی از نظر مجموع صفات اندازه گیری شده در مرحله گیاهچه ای و گیاه بالغ اختلاف معنی دار وجود داشت که حاکی از وجود تنوع چشمگیر برای این صفات در بین خانواده ها است.برآورد واریانس افزایشی برای اکثر صفات معنی دار بود و میزان وراثت پذیری براساس میانگین ها خانواده هابیش از مقدار آن بر اساس تک بوته بود. با محاسبه ترکیب پذیری عمومی برای خانواده های ناتنی برای عملکرد و صفات وابسته، خانواده های برتر مشخص شدند که عملیات اصلاحی با اکثر والدین برتر برای تولید واریته های سنتتیک ادامه می یابد.

اساس ژنتیکی تحمل نسبی ارقام کلزا در مرحله جوانه زنی درشوری های صفر، 100و200 میلی مول NACL با استفاده از یک تلاقی دای آلل یک طرفه 6 والدی مورد بررسی قرار گرفت. والدها از بین حدودا 20 رقم کلزا بر اساس مطالعه قبلی طوری انتخاب شدند که طیفی از تحمل به شوری را نشان دهند. تجزیه واریانس برای هر سطح شوری نشان داد که در سطح شاهد از نقطه نظر ضریب سرعت جوانه زنی، شاخص جوانه زنی و میانگین مدت جوانه زنی، و در سطح شوری100 میلی مول NaCl از نقطه نظر ضریب سرعت جوانه زنی،شاخص جوانه زنی میانگین مدت جوانه زنی و شاخص میزان جوانه زنی اختلافات ژنوتیپی معنی داری وجود دارد. درسطح شوری 200 میلی مول NaCl بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی داری مشاهده نشد. در شوری 100 میلی مول نمک، هم اثرات افزایشی و هم اثرات غیر افزایشی ژن ها معنی دار بودند، با وجود این، اثرات غالبیت نسبت به اثرات افزایشی مهمتر بود. در تمامی صفات مورد بررسی تحمل شوری توسط ژن های مغلوب کنترل می شد. برآورد وراثت پذیری عمومی بالا و وراثت پذیری خصوصی پایین بود که نشان دهنده اثرات غالبیت نسبتا زیاد است. تجزیه قابلیت های ترکیب نیز نشان داد که هر دو اثرات افزایشی و غالبیت در کنترل ژنتیکی پارامترهای جوانه زنی در شرایط شاهد و شوری 100 میلی مول نمک مهم هستند. از آنجایی که تحمل شوری توسط ژن های مغلوب کنترل می شد، والد متحمل تر ضعیف ترین قابلیت ترکیب خصوصی را نشان داد. ترکیبات با هتروزیس بالا در برخی از تلاقیس ها و وجود اثرات معنی دار غالبیت، پتانسیل تولید ارقام هیبرید را در اصلاح برای خاکهای دارای مشکل شوری مورد تاکید قرار داد.

دشت حاصلخیز شبستر با وسعتی در حدود 617 کیلومتر مربع تقریبا در چهل کیلومتری غرب شهرستان تبریز و در شمال شرق دریاچه ارومیه قرار گرفته است. دشت شبستر یک منطقه فعال کشاورزی بوده و با توجه به کمبود بارش سالانه و رواناب سطحی، سفره های آب زیرزمینی جهت مصارف کشاورزی، شرب و بهداشت از اهمیت فوق العاره زیادی برخوردار هستند. در سالهای اخیر نفوذ آب شور به سفره های مذکور به ویژه در قسمت های جنوبی و مرکزی دشت از شدت بالایی برخوردار بوده و تعداد زیادی از چاههای آب به خاطر همین مساله دیگر قابل بهره برداری نیستند. هدف این تحقیق تعیین منشا آب شور در این لایه های آبدار است، با جمع آوری داده های هیدروژئولویکی قبلی و نمونه برداری متعدد از چاههای موجود در منطقه دو گروه آب شور با ترکیب شیمیایی کاملا متفاوت در منطقه تشخیص داده شده است: گروه اول دارای مقادیر پایینی از نسبتهای SO4/Cl  و Na/Cl بوده و درصد MG+CA در این گروه از مقدار بالایی برخوردار استو آب شور قسمتهای مرکزی دشت را شامل می شود.گروه دوم دارای مقادیر بالایی از نسبتهای SO4/Cl وNa/Cl  بوده و درصد Mg+Ca دراین گروه پایین است و آب شور قسمت های جنوبشرقی و حاشیه جنوبی دشت را در برمی گیرد. در آب شور قسمت های مرکزی نسبت SO4 و Cl به مجموع آنیونها هم خوانی خوبی با نسبت های مذکور درآب دریاچه ارومیه دارند و در نتیجه منشا آب شور در این قسمت را می توان به دریاچه ارومیه نسبت داد.در حالی که نسبتهای  SO4و Cl به مجموع آنیونها در آب شور قسمتهای جنوب شرقی و حاشیه جنوبی متفاوت از نسبت های مشابه در آب دریاچه ارومیه است تبخیر از آب زیرزمینی، نفوذ از رودخانه های مجاور شور و انحلال نهشته های تبخیری موجود در منطقه باعث شوری سفره ها می گردند.

نرخ ذاتی افزایش جمعیت و میانگین نرخ رشد نسبی شته مومی کلم بر روی چهار رقم کلزا شامل پی اف، اکاپی، بومرنگ و یورول در دلخل اتاقک رشد با دمای2±20 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 10±60 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی در دو آزمایش مستقل مورد مطالعه قرار گرفت. در آزمایش اول پارامترهایی نظیر طول دوره پیش از باروری، نرخ تولید مثل روزانه و نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm) محاسبه شدند. این آزمایشات درقالب طرح کاملا تصادفی در 10 تکرار و با کاشت ارقام در گلدان های با قطر دهانه 12 سانتی متر و ارتفاع 15 سانتی متر در مرحله 2 تا 3 برگی محاسبه گردید. آزمایش باپوره هایی با طول عمر کمتر از24 ساعت شروع شد.پس از رسیدن شته ها به مرحله بلوغ،به طور روزانه تعداد پوره های متولد شده از هر شته شمارش و سپس حذف شدند. درآزمایش دوم برای محاسبه نرخ میانگین رشد نسبی (MRGR) تعداد ده عدد پوره یک روزه وزن شده و درون قفس های پلاستیکی برگی (درون هر قفس برگ یک پوره) روی ارقام گیاهی قرار داده شد. سپس اجازه داده شد تا شته ها برای مدت چهار روز تغذیه نمایند. درپایان روز چهارم شته ها از روی گیاهان برداشته شده و مجددا وزن شدند. نتایج نشان داد که بومرنگ حساس ترین رقم است. پارامترهایی نظیر نرخ تولید مثل (87/3 پوره در روز) و نرخ ذاتی افزایش جمعیت (29/0) در رقم بومرنگ به طور معنی داری بیشتر از سایر ارقام بود. رقم اکاپی بطور نسبی مقاومتر از سایر ارقام بود.

اسیدهای چرب 15 استرین از باکتری های دارای رنگدانه زرد (دو گروه گرم مثبت و یک گروه گرم منفی از هر گروه 5 استرین) انتخاب شده از میان 30 استرین که به طور فراوان در محیط کشت جداسازی باکتری عامل بیماری شانکر مرکبات رشد می نمودند، با روش آنالیز اسیدهای چرب بوسط کروماتوگرافی گاز مایع  (gas-liguid chromatography) بررسی گردید. داده های به دست آمده توسط نرم افزار MIS verion 3.2 آنالیز و با بانک اطلاعات موجود بدای باکتری ها به منظور شناسایی آنها مقایسه گردید. نتایج نشان داد که این استرین ها متعلق به سه گونه مختلف هستند. استرین های گروه اول، گروه دوم و گروه سوم به ترتیب دارای 10، 18و 9اسید چرب بودند. اسیدهای چرب مهم گروه اول شامل 15:0 anteiso، 16:0- iso،16:0 و anteiso 17:0بوده و این استرین ها به عنوان curtobaterium flaccumfaciens شناسایی شدند. اسیدهای چرب مهم گروه دوم شامل 14:0، 15:0، 16:0، w8c،17:1  وw9c ،  18:1بوده و این استرین ها به عنوانrhodococcus faciens  شناسایی گردیدند. اسیدهای چرب مهم گروه شامل14:0 ،16:0 cis 9  وcyclo  17:0 بوده و این استرین ها به عنوان Erwinia herbicola شناسایی شدند.

با انجام یک آزمایش فاکتوریل، بر اساس بلوک های کامل تصادفی، با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی خلعت پوشان دانشگاه تبریز در طول فصل زراعی 1379 شاخص های مقاومت به تنش خشکی در ژنوتیپ های جو مورد ارزیابی قرار گرفتند. تیمارها شامل پنج ژنوتیپ MB76-17) ،IB 78-26403، ولفجر، سفیدان و قراملک) و چهار رژیم آبیاری بود. رژیم های آبیاری در مراحل رشدی مختلف گیاه و به شرح زیر انجام شدند: 1-ظهور گیاهچه و آبستنی 2-ظهور گیاهه، سنبله و ظهور سنبله 3-ظهور گیاهچه، آبستنی و شیری شدن دانه و4-ظهور گیاهچه، آبستنی، ظهور سنبله و شیری شدن دانه. بر اساس عملکرد ژنوتیپ های مورد بررسی در تنش خشکی ( رژیم های آبیاری شماره1، 2 و 3) و بدون تنش ( رژیم آبیاری شماره 4 یا تیمار شاهد ) برخی از شاخص های مقاومت به خشکی مشتمل بر میانگین بهره وری (MP) میانگین هندسی بهره وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL) میانگین هارمونیک (HAR) شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل به تنش (STI) برآورد شدند. ضرایب همبستگی این شاخص ها با یکدیگر در مورد MP، GMP،  HARو STI در شرایط تنش و بدون تنش بسیار معنی دار شد، با توجه به اینکه شاخص STI با شاخص های MP، GMP و HAR همبستگی معنی دار داشت و همچنین با توجه به اینکه این شاخص به طور موثر ژنوتیپ های گروه A راازسایر گروه ها تفکیک کرد، بنابراین به عنوان مناسبترین شاخص برای گزینش ژنوتیپ های مقاوم به خشکی معرفی می شود.نمودارهای Yp و Yc و sti  نیز که در مورد هر یک از رژیم های آبیاری ترسیم شدند، نشان می دهند که ژنوتیپ های 26403-IB78 و بومی قراملک در تنش های شدید (رژیم آبیاری اول) و متوسط (رژیم آبیاری دوم) مقاوم ترین ژنوتیپ ها نسبت به خشکی هستند.