راهبردهای توسعه روستایی
سال:1394 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

در این مطالعه به منظور برآورد کارایی اقتصادی تعاونی های تولید کشاورزی شهرستان بوئین زهرا از روش تحلیل پوششی داده های تصادفی (SDEA) استفاده شد. برای اولویت بندی مشکلات پیش روی تعاونی های کشاورزی این شهرستان در فرآیند مدیریت و نظام بازاریابی، رهیافت تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و معیار آنتروپی مورد استفاده قرارگرفت. داده های موردنیاز مربوط به سال 92-1391 بود که با تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 43 نفر از اعضای تعاونی ها جمع آوری شد. برای تعیین حجم نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده و فرمول عمومی کوکران و جهت بررسی روایی و پایایی پرسشنامه تنظیمی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین کارایی تصادفی تعاونی های کشاورزی شهرستان بوئین زهرا در سطح پایینی (79 درصد) قرار دارد و واحدهای دامداری کمترین میزان کارایی را دارا می باشند. همچنین، نتایج نشان داد که سیاست های نامناسب در قیمت گذاری و نوسانات قیمتی محصولات کشاورزی، خدمات پایین در زمینه بسته بندی، فرآوری، بازاریابی و توزیع محصولات و نبود برنامه ریزی جامع بلند مدت از سوی مدیران به ترتیب اولویت های اول، دوم و سوم را در نا کارآمدی فرآیند مدیریت و نظام بازاریابی تعاونی های منطقه دارند. در پایان با توجه به نتایج به دست آمده، انجام مطالعات مکان یابی پیش از تاسیس تعاونی ها، ارائه تسهیلات و وام های با نرخ بهره کم به واحدهای دامداری، انتقال تجارب و تخصص تعاونی های موفق به تعاونی های ناکارآمد و تقویت و حمایت از نظام بازاریابی جهت مرتفع نمودن مشکلات پیش روی تعاونی های کشاورزی شهرستان بوئین زهرا و افزایش کارایی آن ها پیشنهاد شد.

درک بهتر پدیده های جغرافیایی و شناخت علمی مکان های جغرافیایی مستلزم در اختیار داشتن اطلاعاتی جامع از مکان های مورد نظر است. همچنین آگاهی از پراکنش فضایی و سطوح توسعه یافتگی پیش نیاز طرح ها و برنامه های توسعه روستایی محسوب می گردد. از این رو، هدف پژوهش حاضر، ارزیابی سطوح توسعه یافتگی مناطق روستایی شهرستان کوهرنگ می باشد. جامعه آماری پژوهش، نواحی روستایی بالای ده خانوار شهرستان کوهرنگ است (132 روستا). داده های مورد نیاز از نوع داده های ثانویه است، که به وسیله طراحی چک لیستی با عنوان شناسنامه روستا با مراجعه به سالنامه آماری شهرستان کوهرنگ تکمیل گردید. در پژوهش حاضر، برای سنجش توسعه یافتگی روستاهای مورد مطالعه از روش ترکیبی VIKOR-AHP بهره گرفته شده است. همچنین به منظور تعیین توزیع بهینه شاخص ها، ضریب جینی به کار رفت. داده پردازی نیز با استفاده از نرم افزارهای MATLAB 7.10 و Expert Choice انجام گرفت. نتایج بررسی درجه توسعه یافتگی نشان داد، روستای «قلعه علی آباد» با درجه 0.994 بالاترین و روستای «دزک چشمه» با درجه 0.005 پائین ترین درجه توسعه یافتگی را داشته اند. فزون بر آن، نتایج حاکی از وضعیت نامطلوب توسعه یافتگی در منطقه مورد مطالعه (با میانگین 0.217 در دامنه صفر تا یک) بود، به نحوی که اغلب روستاها (46.21 درصد) با درصد جمعیتی 39.53 در سطح کاملا توسعه نیافته قرار گرفتند. فزون بر آن، نتایج ضریب جینی و ضریب پراکندگی نشان داد که شاخص های متعارف توسعه روستایی به صورت مناسب توزیع نشده اند. بنابراین، پیشنهاد می شود که بازنگری ویژه ای، نسبت به تعیین مراکز و کانون های اصلی خدمات رسانی بر اساس نظام سلسله مراتبی سکونت گاه ها شود.

در این پژوهش، تاثیر نظام بهره برداری بر بهره وری محصول سیب زمینی در سال زراعی 90-1391 بررسی شده است. داده ها بر اساس روش نمونه گیری دو مرحله ای خوشه و 208 پرسشنامه از کشاورزان و صاحبان مزارع در استان های کردستان و همدان جمع آوری گردید. در این مطالعه برای محاسبه تاثیر نظام بهره برداری از متغیرهای موهومی در تابع تولید استفاده شد. جهت انتخاب تابع تولید مناسب تابع های انعطاف پذیر و غیر انعطاف پذیر بررسی شد. نتایج نشان داد که تابع تولید کاب-داگلاس مناسب تر و بهتر از دیگر توابع آزمون می باشد. همچنین یافته های دیگر پژوهش بیانگر آن است که تاثیر نظام بهره برداری ملکی بر روی بهره وری عوامل تولید در منطقه مورد مطالعه مثبت و تاثیر دیگر نظام های بهره برداری بر بهره وری منفی است. لذا پیشنهاد می گردد سازمان جهاد کشاورزی در منطقه طی یک برنامه بلندمدت، کشاورزان و صاحبان مزارع را با اعطای وام و تسهیلات با بهره پایین تشویق به خرید زمین های اجاره ای، اشتراکی و چاه های مشاع نماید.

دهستان سرکل به دلیل استقرار در مناطق کوهستانی، با مشکلات توسعه فیزیکی و کشاورزی مواجه است. بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی خاص خود، شرایط مناسبی برای کشت انگور دیم فراهم شده است. هدف تحقیق شناخت توانمندی ها و پتانسیل های محیطی و قابلیت ها و مزیت های تولیدی محصول انگور دیم جهت برنامه ریزی متناسب با امکانات بالقوه و بالفعل این دهستان است. به این منظور در سال زراعی 1392 پرسشنامه ای تهیه شد و با استفاده از فرمول کوکران 343 بهره بردار مورد پرسش گری قرار گرفتند. پژوهش با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تعیین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها به ارائه راهبردهای در جهت ارزیابی قابلیت کشت انگور دیم پرداخته است. درگام بعد، راهبردهای ارائه شده با استفاده از ماتریس (QSPM) اولویت بندی شد. نتایج نشان داد راهبردهای برنامه ریزی کشت انگور دیم از نوع تهاجمی است. در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی، نمره های نهایی 2.52 صدم، نشان می دهد که توسعه کشت و تولید انگور دیم دهستان سرکل از نظر عوامل درونی (داخلی) دارای قوت است. ماتریس ارزیابی عوامل خارجی با مجموع امتیاز 3.44 صدم نشان دهنده آن است که در وضعیت موجود، توسعه کشت و تولید انگور دیم دهستان سرکل می تواند با تقویت فرصت ها در مقابل تهدیدها به خوبی عمل کند. در نهایت با استفاده از ماتریس (QSPM) راهبرد (SO6) با عنوان «احداث صنایع تبدیلی و تکمیلی جهت ذخیره انگور و کاهش ضایعات» انتخاب و معرفی شد.

تبیین و شناسایی مناطق دارای پتانسیل های اقتصادی، به ویژه در عرصه تولید و فرآوری محصولات کشاورزی و سرمایه گذاری هدفمند در مناطق روستایی، یکی از مباحث مهم برنامه ریزی روستایی و منطقه ای محسوب می شود که نقش ارزنده ای در افزایش اشتغال، درآمد، بهره وری و بهبود معیشت روستائیان کشور ایفا می کند. در این راستا، هدف کلی پژوهش حاضر اولویت بندی مکان استقرار تعاونی های فرآوری محصولات کشاورزی در مناطق روستایی پنج استان غرب کشور (کرمانشاه، کردستان، ایلام، لرستان و همدان) با استفاده از تکنیک TOPSIS است. به این منظور یکی از مهم ترین شاخص های موثر بر استقرار تعاونی ها در مناطق روستایی غرب کشور، یعنی دسترسی به مواد اولیه انتخاب گردید و برای تعیین وزن شاخص ها ضمن بررسی ادبیات تحقیق، با استفاده از تکنیک گلوله برفی و روش نمونه گیری هدفمند، 11 نفر از اساتید، خبرگان و کارشناسان صنایع فرآوری محصولات کشاورزی انتخاب و از نظرات آنان بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد که بر اساس شاخص دسترسی به مواد اولیه این صنایع، مناطق روستایی استان های کرمانشاه و همدان، از بالاترین رتبه استقرار تعاونی ها بر اساس روش تاپسیس برخوردار بودند و مناطق روستایی استان های لرستان، کردستان و ایلام به ترتیب در اولویت های سوم تا پنجم قرار گرفتند.

بخش کشاورزی در ایران از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. برای برنامه ریزی دقیق در بخش کشاورزی، باید عوامل موثر بر رشد این بخش شناخته شوند. یکی از جنبه های رشد بخش کشاورزی، رشد تولیدات در این بخش می باشد. در این تحقیق تلاش شده تا با رویکردی مناسب، اجزای تشکیل دهنده این رشد برای محصولات منتخب استان گلستان که به عنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی و دامپروری کشور محسوب می گردد، تجزیه و تحلیل شوند. بدین منظور، با استفاده از رویکردی ناپارامتری به نام روش تجزیه تکاثری و بر اساس داده های سری زمانی دهه های 70 و 80 محصولات کشاورزی استان گلستان، رشد ارزش این محصولات به رشد قیمت، رشد سطح زیرکشت، رشد عملکرد و تغییر در الگوی کشت تفکیک شده و تاثیر هر کدام از این عوامل تعیین گردید. نتایج نشان داد رشد ارزش محصولات کشاورزی در استان گلستان معادل 16 درصد رشد متوسط سالانه بوده است، در حالیکه ارزش محصولات مشابه در کشور رشد متوسط سالانه 18 درصدی را نشان داد. هر چند ارزش تولید محصولات کشاورزی طی دوره مورد مطالعه رشد مثبتی داشته است، اما عامل اصلی این رشد، افزایش قیمت می باشد. پس از این عامل، مهمترین عامل ایجاد رشد مذکور الگوی کشت بوده است. در مجموع، این نتایج بیانگر عدم بهبود مناسب در رشد بهره وری زمین و نیز الگوی کشت منطقه بوده است.

به موازات افزایش روز افزون جمعیت جهانی، یکی از بزرگترین چالش های پیش روی جامعه بشری در دهه های اخیر مساله امنیت غذایی و افزایش تولیدات کشاورزی بوده است. این امر سبب استفاده بیش از حد از سموم و کودهای شیمیایی و آثار زیان بار آن شده است. در سال های اخیر اقداماتی در جهت بازگشت به سمت کشاورزی ارگانیک آغاز شده است. مبنای پژوهش حاضر، برنامه ریزی زراعی به نحوی است که در آن مدیر واحد زراعی علاوه بر آرمان های اقتصادی، جنبه زیست محیطی را بوسیله تولید محصولات ارگانیک مد نظر قرار دهد. برای دست یابی به این اهداف، از روش های برنامه ریزی آرمانی و ترکیب آن ها در قالب مدل برنامه ریزی آرمانی ترتیبی تعمیم یافته، بر اساس تصمیم گیری های چند معیاره در شهرستان های بردسیر و ارزوئیه استفاده شد. اطلاعات لازم با استفاده از 567 پرسش نامه و مصاحبه حضوری با بهره برداران زراعی و بکارگیری روش نمونه گیری تصادفی ساده در سال 1392 به دست آمد. در تحقیق حاضر، شش آرمان بیشینه سازی سود، بیشینه سازی اشتغال نیروی کار، کمینه سازی آب آبیاری، ساعات کار ماشین آلات، مصرف کود و سموم شیمیایی در اولویت های مختلف در مدل قرار گرفتند، نتایج نشان داد که با بهینه سازی الگوی کشت، می توان بدون نقصان در تولید و سود واحد زراعی میزان استفاده از نهاده های زیان آور را کاهش داد. بنابراین آگاه کردن بهره برداران از مزایای کشاورزی ارگانیک و حمایت دولت می تواند گامی موثر در حرکت به سمت پایداری تولید باشد.

دشت قزوین یکی از دشت های مستعد کشور برای تولید محصولات کشاورزی است که حفر چاه های بیش از حد و استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی طی دو دهه اخیر سبب افت سطح آبخوان ها و منفی شدن بیلان آب زیرزمینی در آن شده است. برای حفاظت از منابع آب زیرزمینی این دشت نیاز است که راه کارها و برنامه های سیاستی مناسبی در این زمینه به کارگرفته شوند. لازمه این امر شناخت بیشتر رفتار کشاورزان می باشد. به همین منظور، در مطالعه حاضر برای بررسی رفتار کشاورزان در استفاده از آب های زیرزمینی و تعیین راه کار مناسب برای حفاظت از منابع آب دشت قزوین، از مدل برنامه ریزی ریاضی اثباتی (PMP) و رهیافت تابع تولید با کشش جانشینی ثابت (CES) استفاده شد. راه کارهای مورد بررسی شامل افزایش قیمت آب آبیاری، کاهش منابع آب در دسترس و استراتژی کم آبیاری بودند که هر یک تحت سناریوهای مختلف بررسی و ارزیابی شدند. داده های مورد نیاز این مطالعه از نوع اسنادی و مربوط به سال 1391-1390 بودند که از طریق مراجعه به ادارات ذی ربط در استان قزوین جمع آوری شدند. حل مدل در نرم افزار GAMS 23.5 صورت گرفت. نتایج نشان داد که هر سه راه کار مورد بررسی منجر به صرفه جویی در مصرف آب آبیاری شده، اما میانگین تغییرات بازده برنامه ای با افزایش قیمت آب آبیاری، کاهش منابع آب در دسترس و اعمال کم آبیاری به ترتیب 3.13، 8.61 و 5.54 درصد کاهش می یابد. در پایان، سیاست قیمت گذاری آب آبیاری با توجه به کاهش کمتر بازده برنامه ای، برای حفاظت از منابع آب زیرزمینی دشت قزوین پیشنهاد شد و تکنیک کم آبیاری پس از آن در اولویت قرار گرفت.