مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس
سال:1396 | دوره:4 | شماره:12 |تعداد مقالات:8

الزامات فضا در مقاصد گردشگری بر اساس مدل های مختلفی ارزیابی می شود. مدل A Factors نمونه آن است. جاذبه ها، نحوه دسترسی، فعالیت ها، اقامت گاه ها و مطلوبیت مکانی از مهم ترین فاکتورهای موثر در توسعه گردشگری در فضاهای جغرافیایی است. جزایر خلیج فارس با قابلیت خوشه ای و مجموعه ای خود می توانند، زمینه های توسعه گردشگری پایدار را فراهم آورند. هدف پژوهش حاضر، بررسی مولفه های تاثیرگذار بر فعالیت های گردشگری جزایر خلیج فارس بر اساس مدل A factors است. این مدل با بهره گیری از 5 فاکتور کلیدی پیش گفته، به واکاوی ارزش مقاصد گردشگری می پردازد. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی و با تاکید بر بررسی منابع و تحلیل کارشناسی نگارندگان است. به این منظور، تجارب موفق برنامه ریزی گردشگری جزایر در دنیا مورد واکاوی قرار گرفته، سپس مولفه های پنج گانه مدل مورد نظر، در فضاهای جغرافیایی جزایر خلیج فارس مورد بررسی قرار گرفت، تا نهایتا مدلی طراحی شود که بر اساس آن بتوان فرآیند توسعه گردشگری پایدار را فراهم ساخت. نتایج این مطالعه بیانگر آن است که شناسایی کارکرد تخصصی برای هر یک از جزایر با توجه به فاکتورهای پنج گانه به عنوان اولین اصل پیوسته باید مورد توجه مدیران و برنامه ریزان قرار گیرد.

لرد کرزن یکی از سیاستمداران کهنه کار انگلیسی مدت ها به عنوان نایب السلطنه هند و بعد وزیر امور خارجه انگلیس انجام وظیفه نمود.وی یکی از کسانی بود که در خصوص خلیج فارس و تبدیل آن به یک دریای انگلیسی تعصب بسیار شدیدی داشت و اقدامات بسیاری را برای جلوگیری از نفوذ ایران و روسیه در خلیج فارس انجام داد وی دو مرتبه به ایران و خلیج فارس مسافرت نمود و اطلاعات بسیاری را در خصوص نواحی جنوبی و جزایر و بنادر ایران جمع آوری نمود و در سال 1903 م یک مسافرت گسترده ای با ده ها کشتی و ناو جنگی به خلیج فارس انجام داد که بسیاری از حکمرانان محلی و شیوخ مناطق جنوبی خلیج فارس برای اظهار ادب و اعلام تابعیت وارد کشتی وی شدند و بر تحت الحمایگی خود صحه گذاشتند اما علاء الدوله فرمانروای فارس حاضر به ورود به کشتی کرزن نگردید و به بهانه دور بودن بندر عباس به ملاقات وی نرفت. سیاست های مختلف کرزن در خلیج فارس و هدف اصلی وی دخالت در امور ایران و نظارت بر خلیج فارس و حفظ هندوستان و جلوگیری از فعالیت ها و به دست-آوردن پایگاه در بنادر و جزایر خلیج فارس توسط رقبای اروپایی بود سیاست های کرزن در خلیج فارس و نقشی که ایرانیان ایفا کردند باعث دو نتیجه مهم شد یکی این که چون علاءالدوله به حضور وی نرفت وی در صدد بر آمد با نزدیک شدن به روس ها و برای جلوگیری از نفوذ روسیه در خلیج فارس طرح تجزیه ایران را به مناطق تحت نفوذ که در قرارداد 1907م عملی شد را اجرا کند نتیجه دیگر آن بود که او از ورود و نزدیک شدن روس ها به خلیج فارس جلوگیری نمود، چه بسا که اگر روس ها از طریق قهر و غلبه و تصرف به آب های گرم جنوب می رسیدند راندن آنان توسط ایرانیان کاری دشوار می گردید. روش تحقیق در این مطالعه تاریخی با استناد به منابع معتبر اسنادی و کتابخانه ای است.

گردشگری یکی از بخش های مهم اقتصادی است که توانسته است به عنوان یک صنعت پاک مطرح شود و ضمن افزایش درآمدهای ارزی برای اقتصاد ملی، کمک شایسته ای به رونق اشتغال و ایجاد درآمدها نیز نماید. قشم به عنوان یکی از منطقه های کمتر استفاده کننده بهینه از جذابیت های گردشگری در راستای عدم اتکا به درآمد نفت و نیز در راستای اقتصاد مقاومتی، علی رغم دارا بودن جذابیت های متنوع گردشگری، به لحاظ کسب درآمد هنوز نتوانسته است به طور مطلوب از آن ها استفاده نماید و قطعا برای شناسایی و بهبود وضعیت گردشگری قشم باید کلیه عوامل از نقاط مثبت، منفی، ظرفیت ها و پتانسیل ها شناسایی گردد و بر اساس آن به تدوین استراتژی مناسب توسعه گردشگری قشم اقدام نمود.در تحقیق حاضر بر اساس روشی تحلیلی- توصیفی و بهره گیری از داده های حاصل از پرسش نامه و استفاده از منابع موجود در این زمینه و در چهارچوب مدل SWOT به تدوین استراتژی توسعه گردشگری قشم اقدام شده است. مهم ترین نقطه قوت این منطقه داشتن جذابیت های گردشگری آن تشخیص داده شده است و مهم ترین راهبرد نیز می تواند بهره برداری و برنامه ریزی بخش خصوصی و دولتی از جذابیت های متنوع گردشگری منطقه در راستای ایجاد اشتغال و توسعه هر چه بیشتر در منطقه باشد که می تواند زمینه ساز توسعه محلی و ملی شود. در پایان پیشنهاداتی ارائه گردیده است.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از بازوهای توانمند دستیابی به توسعه پایدار، روند رو به رشد در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه را پیش روی دارد. سازمان جهانی جهانگردی، فعالیت های صنعت گردشگری را به دسته های گردشگری فرهنگی، گردشگری طبیعی، گردشگری تجاری، گردشگری مذهبی و گردشگری ورزشی تقسیم کرده است. از آن جا که استفاده از نخبگان در مسیر توسعه کشورها همواره مورد توجه و تایید پژوهشگران و صاحبان حرف بوده است، در صنعت گردشگری نیز استفاده از توانمندی های بالقوه ایشان، شایسته توجه است. در این مطالعه به تاثیری که جوانان نخبه بومی در توسعه گردشگری در بندر بوشهر می توانند داشته باشند، پرداخته شده و نتایج این پژوهش نشان داد که نخبگان بومی حوزه های فرهنگ، صنعت و تجارت، ورزش و مذهب می توانند با تاثیری که در جامعه ملی و بین المللی می گذارند، سفیران خوبی برای معرفی استان بوشهر و هم چنین فرهنگ جنوب کشور و خلیج فارس باشند و در جذب گردشگر و تشویق سرمایه گذاری در این منطقه نقش قابل توجهی را ایفا کنند. این مطالعه با ارائه مدلی نشان داد که بهره مندی از یک سیستم دانش محور با رویکرد نخبه پروری بومی در توسعه گردشگری در استان بوشهر تاثیر قابل توجهی دارد. نیز نشان داد که سیستم های دانش محور از طریق توانمندی، شایستگی، معناداری و حق اختیار نخبگان بومی موجب توسعه گردشگری در استان بوشهر می شود.

اردشیرخره دومین ولایت بزرگ ایالت فارس محسوب می شد، این ولایت از مهم ترین ولایت های شاهنشاهی ساسانیان بود که وجود شهرهایی مانند گور و سیراف و بعدها شیراز در این ولایت به عنوان مراکز اصلی تجاری از یک طرف و وجود آتشکده آذرفرنبغ در کاریان که محل عبادت روحانیون و موبدان بود از طرف دیگر نقش و اهمیت زیادی به این منطقه داد. تجارت ولایت اردشیرخره در دوره سلاطین نخستین آل بویه و به ویژه عصر عضدالدوله دیلمی به اوج شکوفایی و گستردگی خود رسید و دوره طلایی تجارت خود را در قرون نخستین اسلامی تجربه کرد. اما این رونق و اعتبار پس از مرگ عضدالدوله دیلمی پایان یافت و یک سلسله عوامل دست به دست هم داد تا تجارت این ولایت در مسیر قهقرایی و نزول قرار بگیرد. این تحقیق با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است. ما در این مقاله تلاش می کنیم تا سیر این حوادث را مورد بررسی قرار دهیم.

از جغرافی نگاران مسلمان آثار و متون بسیاری برای شناخت جغرافیای ایران و خلیج فارس بر جای مانده است. نگارش آثار جغرافیایی در بین مسلمانان که از قرن سوم و چهارم هجری شروع شده بود تا عصر مغولان و ایلخانان و تیموریان در قرون هفتم و هشتم ادامه یافت. از جمله این آثار می توان نزهه القلوب اثر حمداله مستوفی در عصر ایلخانان و جغرافیای حافظ ابرو در عصر تیموریان را نام برد که به نوبه خود در این آثار به جغرافیای تاریخی خلیج فارس اشاره شده است. نزهه القلوب از جمله متون قرن هشتم هجری است که برای بررسی جغرافیایی بسیاری از مناطق جهان اسلام در آن عهد اهمیت اساسی دارد، وی خلیج فارس را با عنوان "بحر فارس" و یا تنها با لفظ دریا یا بحر یاد کرده است.از جمله متون مهم دیگری که برای شناخت موقعیت جغرافیای خلیج از اهمیت به سزایی برخودار است، کتاب، جغرافیای حافظ ابرو یکی از مشهورترین مورخان دوره تیموری است. این کتاب به نوبه-ی خود به مانند نزهه القلوب سهم به سزایی در شناخت خلیج فارس را در اختیار خوانندگان قرار می دهد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای بوده و شناخت موقعیت خلیج فارس، سواحل، بنادر، جزایر، رودها و... را از دیدگاه حمداله مستوفی و حافظ ابرو مورد بررسی قرار می دهد.

خلیج فارس و سواحل شمالی آن از لحاظ تجاری دارای پیشینه تاریخی قابل توجهی هستند ازجمله بنادری که در حوزه تجاری این منطقه نقش قابل ملاحظه داشته، بندرلنگه است که این بندر از بندرهای استان هرمزگان، واقع در ساحل شمالی خلیج فارس است و در دوره صفوی ساخته شده است. با اخراج پرتغالی ها از هرموز در سال 1001 ش و مهاجرت هایی که به این بندر صورت گرفت حیات تجاری آن آغاز شد و طی دوره هایی تا اواخر قاجار رونق گرفت بنابراین هدف از این نوشتار بررسی جغرافیای تاریخی بندرلنگه و نقش آن در تجارت خلیج فارس است، این مقاله با استفاده از روش تاریخی و شیوه پژوهش کتابخانه ای نوشته شده است. نتایج و یافته های تحقیق حاکی از آن است که بندرلنگه به واسطه مهاجرت گروه هایی چون قواسم و بحرینی ها به یک بندر پر رونق تبدیل شد که توانست نقش اصلی را در تجارت مروارید بر عهده بگیرد و با توجه به وضع طبیعی این بندر به کانون ترانشیب تجاری در منطقه تبدیل شد ولی عواملی چون قوانین گمرکی، ناامنی، قاچاق و ... باعث شد که تجارت آن به رکود دچار گردد.

از دید جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک عوامل و عناصر جغرافیایی و به طور خاص مناطق جغرافیایی در رویدادها و فرایند های سیاسی نقش دارند.یکی از این مناطق جغرافیایی خلیج فارس است که نقش بی بدیلی را در رویداد های جهانی ایفا می نماید. این منطقه بنا به علل مختلفی از جمله انرژی، گذرگاه های آبی و استراتژیک و لزوم برقراری امنیت آن برای قدرت های بزرگ، بازار مصرف و... از اهمیت زیادی در معادلات جهانی برخوردار است. به طوری که می توان خلیج فارس را در سرآغاز هزاره سوم بین المللی ترین منطقه دنیا قلمداد کرد. در این زمینه ایجاد همگرایی در این منطقه ژئوپلیتیکی و افزایش زمینه های آن یکی از الزامات برای توسعه و پیشرفت در این منطقه ژئوپلیتیکی می باشد. که این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی سعی در بررسی این موضوع دارد که عوامل و زمینه های بالقوه و بالفعل همگرایی در منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس چه عواملی هستند. نتایج این پژوهش نشان می دهد مهمترین این عوامل شامل: مسائل زیست محیطی، عوامل ژئوکالچر، اشتراکات فرهنگی، عوامل اقتصادی، در اختیار داشتن ذخایر عظیم هیدروکربنی و منافع مشترک می باشد.