رسوب شناسی کاربردی
سال:1395 | دوره:4 | شماره:8 |تعداد مقالات:7

سازندهای کربناته دالان بالایی و کنگان با سن پرمین پسین- تریاس پیشین به عنوان سنگ مخزن اصلی گازی در برخی میدان های خلیج فارس محسوب می شوند. رخساره های کربناته در این سازندها که در ارتباط با زیرمحیط های پشته سدی، لاگون و پهنه کشندی هستند در یک محیط رمپ کربناته در شرایط آب و هوایی گرم و خشک گسترش پیدا کرده اند. سامانه روزنه ها در این سازندها تحت تاثیر بافت رسوبی اولیه و دیاژنز، کنترل قابل توجهی بر ویژگی های مخزنی آن ها دارد. در این پژوهش با هدف بررسی تاثیر این عوامل بر کیفیت مخزنی سازندهای مذکور در میدان لاوان، واحدهای جریانی هیدرولیکی شناسایی و جدا شدند. با بررسی ارتباط بین واحدهای جریانی تفکیک شده و مشخصه های رسوبی و دیاژنزی آن ها، سامانه روزنه های رخساره های مخزن در چهار دسته با مقادیر تخلخل و تراوایی بالا، پایین، حدواسط و تخلخل بالا-تراوایی پایین تقسیم بندی شدند. یافته ها نشان می دهد که فرآیندهای دیاژنزی مانند انحلال، سیمانی شدن، دولومیتی شدن و در مواردی شکستگی با توجه با ویژگی های بافتی اولیه، تاثیر بسزایی بر پخش سامانه روزنه ها درون انواع رخساره های مخزن و ویژگی های مخزنی آن ها دارند. چنانچه فرآیند سیمانی شدن گسترده توسط انیدریت و کلسیت بطور عمده در رخساره های دانه پشتیبان در راستای کاهش شدید کیفیت مخزنی و فرآیند انحلال با ایجاد تخلخل های قالبی و حفره ای در جهت تغییر سامانه روزنه ها، بهبود و یا افزایش کیفیت مخزنی عمل نموده اند. در بخش هایی از مخزن فرآیند دولومیتی شدن با ایجاد تخلخل های بین بلوری و فرآیند شکستگی بویژه در رخساره های مادستونی کیفیت مخزنی را بهبود بخشیده اند.

گنبدهای نمکی یکی از مهمترین سیماهای کمربند چین خورده زاگرس در جنوب ایران هستند. در این تحقیق گنبدهای نمکی دهکویه، کرمستج در منطقه لارستان واقع در جنوب ایران به تفکیک رنگ مطالعه شدند. در مطالعات کانی شناسی دو کانی گلوبریت Na2Ca(SO4)2 و ساسولیت B(OH)3 که شاخص دودخان های امروزی در نقاط مختلف دنیا می باشند برای نخستین بار در در گنبد دهکویه به همراه نمک های سازند هرمز شناسایی شدند. همچنین در میان همه عناصر آهن، بعلت تاثیر محلول های گرمابی سرشار از آهن بیشترین تاثیر را در تغییر رنگ نمک داشته است. در نمک های همراه کانی های ساسولیت و گلوبریت نیز سیالات با دمایی (گستره دمایی 50 تا 60 درجه سانتی گراد) شناسایی شدند. دودخان های کف دریا در ساخت نمک های هرمز در زمان پرکامبرین نقش موثری داشته اند. به احتمال قوی این دودخان ها تامین کننده یون های مورد نیاز تشکیل نمک ها بوده و پیدایش حجم زیاد نمک های سازند هرمز در زمان نسبتا کوتاه را توجیه می کنند.

سازند نایبند با سن تریاس پسین (نورین-رتین) به طور گسترده در زیر پهنه طبس در خاور ایران مرکزی رخنمون دارد. این سازند با 1410 متر ستبرا در ناحیه پروده، عمدتا از ماسه سنگ، سنگ آهک ماسه ای، مارن، شیل زغال دار (افق های زغال دار) و شیل تیره ساخته شده است. هدف از این پژوهش، بررسی ژئوشیمی آلی، پتانسیل هیدروکربن زایی، نوع کروژن، رسش (بلوغ) گرمایی و شناخت شرایط رسوب گذاری سازند نایبند می باشد. 86 نمونه از شیل های زغالی و شیل های تیره برداشت شد و مورد آنالیز راک-اول VI واکاوی شد. یافته های واکاوی ژئوشیمیایی نشان می دهد که مقدار کربن آلی کل در شیل های زغالی بیش از 4 درصد وزنی و در شیل های تیره کم تر از 4 درصد وزنی است. با توجه به شاخص هایی مانند S1، S2 و S1+S2، سازند نایبند توان کمی برای تولید هیدروکربن دارد. بر پایه مقادیر شاخص هیدروژن، نمونه ها عمدتا گاززا (شیل های تیره) تا دارای پتانسیل کم تولید (شیل های زغالی) هستند. یافته های این پژوهش نشان داد که بیش تر کروژن های این سازند در شیل های زغال دار از نوع IV و در شیل های تیره از نوع III و IV هستند. مقادیر بازتاب ویترینیت شیل های زغال دار (0.84-1.12 درصد) نشان می دهد که شیل های زغال دار در مرحله رسیده (به دلیل سرشاری از مواد آلی اکسید شده دارای توان اندک هیدروکربن زایی) قرار گرفته اند. چگونگی توزیع نقاط در نمودار تعیین رخساره آلی بیانگر وجود رخساره های آلی غالب D و CD (شرایط رسوبی شدیدا اکسیدان تا اکسیدان) برای این واحد سنگی است. بر پایه مقادیر شاخص هیدروژن و کربن آلی کل، بیش تر نهشته های مورد بررسی در شرایط افت نسبی تراز آب دریا نهشته شده اند.

بررسی رخساره های الکتریکی یکی از روش های سودمند در واکاوی پتروفیزیکی چاه های بدون داده های واقعی زمین شناسی است که می تواند برای شناسایی ویژگی های مخزنی بهره برداری شود. برای شناسایی رخساره های رسوبی و الکتریکی گروه بنگستان در میدان نفتی قلعه نار جنبه های مختلف پتروگرافی 1065 برش نازک و نمودارهای مختلف ژئوفیریکی این گروه در سه برش زیرزمینی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد که این مجموعه رسوبی از 7 ریزرخساره شامل وکستون – پکستون الیگوستژینا اسپیکول اسفنج دار، وکستون-پکستون بایوکلاست دار، وکستون - پکستون رودیستی بنتیک فرامینفردار، گرینستون-پکستون پلوئیدی بایوکلاست دار، وکستون - پکستون پلوئید میکروبایوکلاست دار، وکستون-پکستون پلاژیک فرامینفردار و وکستون - پکستون الیگوستژین دار ساخته شده است. با بارگذاری داده های پتروفیزیکی از جمله نمودار های نوترون، صوتی، گاما و مقاومت در نرم افزار ژئولاگ پارامترهای سنگ شناسی غالب، درصد تخلخل و ریزرخساره های با کیفیت در مخزن بنگستان شناسایی شد. نتایج این ارزیابی و استفاده از نمودارهای دوتایی نشان داد سنگ شناسی چیره توالی رسوبی مورد بررسی به ترتیب فراوانی شامل سنگ آهک، دولومیت و سنگ آهک دارای مقادیر جزیی دولومیت است. همچنین، سناخته شد که چاه شماره 3 میدان قلعه نار دارای بیشترین تخلخل (18 درصد)، قلعه نار 2 حدود 10 درصد و چاه شماره 4 از کمترین تخلخل (6 درصد) برخوردار است. بر پایه بررسی نمودارهای الکتریکی و با استفاده از روش خوشه بندی MRGC ریزرخساره های رسوبی منطبق با رخساره های الکتریکی با کیفیت مخزنی خوب شناسایی شد. این ریزرخساره ها به ترتیب در سازندهای سروک و ایلام شامل گرینستون - پکستون پلوئیدی بایوکلاست دار و وکستون - پکستون الیگوستژینا اسپیکول اسفنج دار هستند.

نهشته های میوسن در منطقه نورآباد حوضه سنندج سیرجان گسترش دارد. به منظور بررسی محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی نهشته های میوسن در ناحیه نورآباد، یک برش چینه شناسی (هفت چشمه) به ضخامت 125 متر اندازه گیری و نمونه برداری شد. مرز زیرین این نهشته ها با واحد افیولیتی EV1 ناپیوستگی و مرز بالایی آن فرسایشی است. نهشته های میوسن در برش مورد بررسی دارای مارن، سنگ آهک های نازک تا ستبر لایه است. بر پایه ویژگی های پتروگرافی، برداشت های میدانی و همچنین فراوانی و پخش فرامینیفر و دیگر اجزا موجود و بررسی ویژگی های بافتی و ریزرخساره ای، 19 ریزرخساره در 5 کمربند رخساره ای مربوط به لاگون، کمربند رخساره ای سدی حاشیه پلتفرم، کمربند رخساره ای حاشیه، کمربند رخساره ای دامنه شیب بالایی و کمربند رخساره ای دامنه شیب پایینی شناسایی شد. وجود ریف های سدی، اینتراکلست، آنکوئید و دانه های اگرگات (که خاص شلف های لبه دار هستند) و از طرفی تبدیل تندریزرخساره ها به هم نبود پهنه های گسترده کشندی و همچنین کربنات های باز نهشته شده (کلسی توربیدایت) نشان می دهد که توالی کربناته برش هفت چشمه در یک پلاتفرم کربناته لبه دار نهشته شده اند. مطالعات چینه نگاری سکانسی منجر به شناسایی 3 سکانس رسوبی در برش هفت چشمه شد. سکانس های شناسایی شده توسط مرزهای سکانسی نوع 1 و 2 از یکدیگر جدا می شوند. سکانس رسوبی اول دربردارنده دسته رخساره های TST و HST است. این سکانس شامل ریزرخساره های لاگون، سد، حاشیه و دریای باز می باشد. مرز زیرین این سکانس با واحد افیولیتی EV1 از نوع مرز سکانسی نوع 1 و مرز بالایی آن با سکانس دوم از نوع مرز سکانسی نوع دوم است. سکانس رسوبی دوم شامل دسته رخساره های TST و HST و دربردارنده ریزرخساره های دریای باز و سد و لاگون می باشد مرز زیرین و بالایی سکانس 2 از نوع مرز سکانسی نوع دوم است. سکانس رسوبی سوم شامل دسته رخساره های TST و HST و دربردارنده ریزرخساره های دریای باز و سد و لاگون می باشد. مرز زیرین و بالایی سکانس 3 به ترتیب از نوع مرز سکانسی نوع دوم و اول است.

دریاچه زریوار واقع در استان کردستان از جمله منابع مهم آب شیرین در باختر ایران می باشد. با افزایش فعالیت انسانی در دریاچه و پیرامون آن، خطر آلودگی آب و رسوبات دریاچه به انواع آلاینده ها، از جمله فلزات سنگین بیش از پیش افزایش یافته است. در این پژوهش با بهره گیری از روش های آماری تک متغیره (ماتریس همبستگی) و چند متغیره (آنالیزهای مولفه های اصلی (PCA) و واکاوی خوشه ای (CA))، منشا فلزات مس، کروم، روی، وانادیوم، نیکل، تیتانیوم، کبالت، اسکاندیوم، زیرکونیوم، لیتیم، کلسیم، استرانسیوم و منگنز رسوبات دریاچه زریوار مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 31 نمونه توسط نمونه گیر فکی برداشت شد. بر پایه یافته های به دست آمده از واکاوی خوشه ای، دریاچه به دو بخش شمالی و جنوبی تفکیک می شود. در بخش شمالی تمام فلزات مورد بررسی از منشا زمین شناسی می باشند. در بخش جنوبی دریاچه نیز به جز فلز سرب، دیگر فلزات مورد بررسی از منشا زمین شناسی می باشند. واکاوی های خوشه ای و مولفه اصلی نشان دهنده منشا انسانی فلز سرب در بخش جنوبی دریاچه است.

سارند کشف رود در برش ناویا (59 کیلومتری باختر بجنورد) با ضخامت 749 متر از رسوبات سیلیسی آواری ساخته شده است. در این بررسی، بر پایه گونه های نانوفسیلی Watznaueria Britannica و Cyclagelosphaera margerelii موجود در 350 و 710 متری بالای قاعده، سن این سازند می تواند باژوسین-؟ باتونین باشد. بررسی های میکروسکوپی ماسه سنگ ها نشان می دهد که کوارتز فراوان ترین نوع دانه و سپس خرده سنگ و فلدسپات از مهم ترین دانه های سازنده بوده و شامل سه پتروفاسیس ساب چرت آرنایت، چرت آرنایت، فیلارنایت و فلدسپاتیک چرت آرنایت هستند. رسم یافته های دانه شماری ماسه سنگ ها در نمودارهای QmFLt و QtFL نشان می دهد که رسوبات سازند کشف رود در محدوده کوهزایی با چرخه مجدد قرار می گیرند. افزون بر این، بررسی نمودارهای ژئوشیمیایی برای شناخت ماهیت سنگ منشا، نشان می دهد که ماسه سنگ ها از یک سنگ منشا احتمالی آذرین حد واسط و رسوبی گرفته شده اند. میانگین اندیس هوازدگی شیمیایی (CIA)، میانگین درجه دگرسانی پلاژیوکلازها (PIA)، اندیس ICV (برای شناسایی نوع سنگ منشاهای رسیده و نارسیده) و نیز Si2O در برابر Al2O3+K2O+Na2O نشانگر آب و هوای گرم و نیمه مرطوب است. به کارگیری نمودار تابعی و سه تایی (SiO2/20)، (TiO2+MgO+Fe2O3)، (Na2O+K2O)، رسوب گذاری ماسه سنگ های این سازند را در محیط های حاشیه ای قاره ای غیر فعال تائید می کند.