رسوب شناسی کاربردی
سال:1397 | دوره:6 | شماره:12 |تعداد مقالات:7

پتروگرافی و ژئوشیمی (عناصر اصلی و فرعی) نهشته های سیلسی-آواری سازند جیرود (دونین فوقانی) در البرز مرکزی جهت تعیین خاستگاه آن ها مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات پتروگرافی و ژئوشیمی نشان می دهد که ماسه سنگ های سفید تا خاکستری رنگ سازند جیرود در سه گروه کوارتز آرنایت، ساب آرکوز و ساب لیت آرنایت قرار می گیرند. این ماسه سنگ ها که عمدتا از کوارتز های تک بلورین با خاموشی مستقیم، چرت و فلدسپار پتاسیم با گرد شدگی متوسط تا خیلی خوب و جور شدگی بالا تشکیل شده اند و رسیدگی ترکیبی و بافتی بالا را نشان می دهند، از منشاهای دور با موقعیت تکتونیکی کوهزایی چرخه مجدد و درون کراتونی واقع در صفحه عربی-آفریقا مشتق شده اند. محتوی عناصر فرعی و اصلی اکثر نمونه های مطالعه شده به طور کلی نسبت به ترکیب بخش بالایی پوسته قاره ای فقیر شدگی (به استثنای Si) نشان می دهند که این موضوع به دلیل غنی شدگی این ماسه سنگ ها نسبت به کانی های پایدار مانند کوارتز و چرت و میزان اندک کانی های ناپایدار حاوی Al مانند فلدسپار ها و کانی های رسی است. ترکیب مودال (مانند کوارتز، فلدسپار و خرده های سنگی) و اندیس های ژئوشیمیایی ماسه سنگ های سازند جیرود نشان می دهد که این رسوبات تحت شرایط آب و هوایی گرم و نسبتا مرطوب از سنگ های آذرین اسیدی مشتق شده و در یک حاشیه ی قاره ای غیرفعال نهشته شده اند.

سازند سروک با سن آلبین پسین-تورونین پیشین، مهم ترین سنگ مخزن کربناته ناحیه دشت آبادان در جنوب غرب ایران می باشد. تلفیق نتایج توصیف مغزه ها، مطالعات پتروگرافی و داده های تخلخل-تراوایی مغزه در یکی از میادین بزرگ دشت آبادان، امکان شناسایی واحدهای جریانی را چارچوب چینه شناسی سکانسی فرآهم نمود. داده های این پژوهش شامل 388 متر مغزه، 420 مقطع نازک میکروسکوپی و 800 پلاگ تخلخل-تراوایی از دو چاه کلیدی هستند. به این منظور، از روش لورنز اصلاح شده بر مبنای چینه شناسی برای تقسیم بندی مخزن به واحدهای جریانی استفاده شده است. تفسیر توزیع واحدهای جریانی با در نظر گرفتن ارتباط بین ویژ گی های رخساره ای و دیاژنزی، سبب می-شود که انطباق مشخص بین زون های مخزنی و چارچوب چینه شناسی سکانسی فرآهم شود. بخش بالایی سازند سروک قابل تقسیم به دو سکانس رده سوم می باشد و بهترین واحدهای جریانی در سیستم تراکت تراز بالای سکانس 1 با گسترش عمده تخلخل های حفره ای در ارتباط با تاثیر سطح ناپیوستگی مرز سنومانین-تورونین در رخساره های رودیست دار مشاهده می شود. فرآیندهای سیمانی شدن و تراکم در واحدهای جریانی با کیفیت مخزنی پایین و انحلال در واحدهای جریانی با کیفیت مخزنی بالا گسترش دارند. نتایج این مطالعه نشان داد که تفسیر واحدهای جریانی در چارچوب چینه شناسی سکانسی، می تواند در ارزیابی بهتر مخازن کربناته ناهمگن از قبیل سازند سروک استفاده شود.

سازند قرمز بالایی به علت گسترش زیاد در منطقه آوج و پیچیدگی های چینه شناسی و تکتونیکی این منطقه، مورد بازنگری قرار گرفته است. ویژگی های تکتونیکی و رسوب شناسی این سازند مورد بررسی قرار گرفته است. رسوبات سازند قرمز بالایی در منطقه آوج به دو عضو M1 و M2 تقسیم شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از مطالعات رسوب شناسی (کانی شناسی، سنگ شناسی و ساختمان های رسوبی) رسوبات دو عضو یاد شده از نظر سنگ شناسی (مقادیر کوارتز، فلدسپات، خرده سنگ های آتش فشانی، میزان گسترش سیمان کربناته و تفاوت در نوع کانی های رسی گل سنگ ها) با یکدیگر متفاوت هستند. جهت جریان دیرینه در عضو پایینی از جنوب شرقی به سمت شمال غربی و در عضو بالایی از شمال-شمال غربی به سمت جنوب-جنوب شرقی تغییر می کند. مشاهدات میدانی وجود یک دگرشیبی زاویه دار در مرز بین دو عضو را آشکار کرده است. گنبد نمکی شوراب نیز باعث دگرشکلی در رسوبات عضو پایینی شده است در حالی که این دگرشکلی بر رسوبات عضو بالایی تأثیری نداشته است. بر اساس شواهد یاد شده، دو عضو M1 (لایه های قرمز آوج) و M2 (کنگلومرای بی آب) متعلق به یک سازند نبوده و عضو بالایی (کنگلومرای بی آب) را باید به عنوان یک واحد سنگ چینه شناسی مجزا در نظر گرفت. با توجه به شواهد تکتونیکی، حرکات پایانی کوهزایی آلپی (کمتر از 20 میلیون سال پیش) منجر به عملکرد معکوس در گسل آوج و در نهایت رسوب گذاری سازند قرمز بالایی شده است. کوهزایی آتیکان (آغاز کوهزایی حدود 5 میلیون سال پیش) باعث ایجاد دگرشکلی در رسوبات سازند قرمز بالایی و ایجاد دگرشیبی زاویه دار در قاعده رسوبات کنگلومرای بی آب شده است. کوهزایی آتیکان هم چنین منجر به فعالیت مجدد گسل حسن-آباد و پیدایش گسل میانبر خررود شده است. بالا آمدن بلوک خررود باعث تأمین رسوبات کنگلومرای بی آب شده است. رسوبات کنگلومرای بی آب احتمالاً در دوره پلیوسن رسوب گذاری و طی حرکات پاسادانین (بین 2 تا 8/1 میلیون سال پیش) دچار دگرشکلی شده است.

این مطالعه بر اساس مشاهدات صحرایی، پتروگرافی برش های نازک، ساخت های رسوبی و مطالعات پالینولوژیکی صورت گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده 4 مجموعه رخساره سنگی شناسایی گردید. سازند قلی در منطقه مورد مطالعه از تناوب شیل های-ضخیم تا نازک لایه، ماسه سنگ های متوسط تا نازک لایه، سنگ آهک های ماسه ای، سیلتستون های لامینه ای و سیل دیابازی تشکیل شده است. این مجموعه رخساره های سنگی از آرکوز-ساب آرکوز، سنگ آهک آلوکم دار ماسه ای، سیلتستون و شیل تشکیل شده است. با توجه به ویژگی رخساره های سنگی، ساخت های رسوبی و تغییرات عمودی رخساره های سازند قلی، یک شلف تحت تاثیر امواج و توفان به عنوان محیط رسوب گذاری این سازند پیشنهاد می شود. بر این اساس، محیط رسوبی سازند قلی از پهنه ساحلی تحتانی با رخساره های تحتانی و میانی (با چینه بندی مورب پشته ای، سطح فرسایشی، لامیناسیون موازی و لامیناسیون مورب ریپلی) تدریجا" به یک پهنه ساحلی فوقانی با رخساره فوقانی (با چینه بندی مورب تقعری، ریپل مارک موجی، لامیناسیون موازی، دانه بندی تدریجی عادی، لامیناسیون مورب تابولار و گوه ای شکل) تحول یافته است که جریان های ناشی از توفان و امواج نقش بسزایی در فرایند های حمل و نقل رسوبات و ته نشینی مجدد آن ها ایفا نمودند. هم چنین، بررسی های آماری بر روی پارامترهای پالینولوژیکی شامل درصد فیتوکلاست، مواد آلی بی شکل و پارامتر تغییرپذیری نشان-دهنده یک روند عمومی کم ژرفا شونده از قاعده به سمت راس توالی مورد مطالعه است. مقایسه فراوانی نسبی پالینومورف های دریایی با عناصر پالینولوژیکی خشکی نشان دهنده فراوانی کم تر آکریتارک ها و کیتینوزواها نسبت به کریپتوسپورها و خرده های گیاهی است که نشان گر نهشته شدن سازند قلی در محیط دریایی کم ژرفا است.

تعیین خواص مخزن نقش کلیدی در تحقق برنامه های مدیریت و توسعه بهینه میادین هیدروکربنی را ایفا می نماید. برای ایجاد دیدی کلی از مخزن مورد مطالعه تعیین خواص پتروفیزیکی از جمله گونه های سنگی مخزن بسیار کارآمد است. روش های مختلفی برای تعیین گونه های سنگی جهت تقسیم بندی سنگ های مخزن به نواحی مجزا ارائه شده است که اساس بسیاری از آن ها داده های تخلخل و تراوایی است. یکی از این روش ها روش شاخص زون جریان FZI برای شناسایی واحدهای جریان هیدرولیکی (HFU) است. در این مطالعه گونه های سنگی ناپیوسته DRT بر اساس واحدهای جریان هیدرولیکی تعیین گردید و با استفاده از شبیه سازی شاخص متوالی، ساختار فضایی آن و توزیع احتمالی این پارامتر در شبکه سه بعدی مخزن، بررسی گردید. در نهایت پنج گونه سنگی ناپیوسته شناسایی گردید که گونه های سنگی DRT3 و DRT4 دارای بهترین کیفیت مخزنی و گونه های سنگی DRT1 وDRT2 وDRT5 دارای پایین ترین کیفیت مخزنی است. در مقطع طولی مخزن مورد مطالعه، در بخش میانی DRT3 گسترش بیش تری دارد که نشان دهنده کیفیت مخزنی بهتری در این بخش از مخزن نسبت به سایر بخش ها است. در مقطع عرضی، در بخش جنوبی و غربی DRT3 و DRT4 با کیفیت مخزنی بالا گسترش دارند ولی در بخش مرکزی و شرقی مخزن در این مقطع گونه های سنگی با کیفیت مخرنی پایین تری مشاهده می گردد. ذکر این نکته ضروری است که مدل های ساخته شده با دقت بالایی توزیع پراکندگی گونه های سنگی را در مخزن مورد مطالعه نشان می دهند.

در این تحقیق سازند سروک به سن سنومانین-تورونین پیشین در میدان سیری اسفند به منظور بررسی سامانه منافذ و تفکیک زون های مخزنی آن با استفاده از لاگ انحراف سرعت مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که انطباق مشخص و معنی داری بین تغییرات این لاگ با مشخصه های رخساره ای و مقادیر تخلخل و تراوایی مغزه سنگ های مخزن وجود دارد که بر این اساس 3 زون مخزنی در این میدان تفکیک شدند. در این زون ها تغییرات در مقادیر کمی و کیفی لاگ انحراف سرعت می تواند با ویژگی سامانه منافذ رخساره های مخزن با توجه به بافت اولیه آن ها و نیز تاثیر فرآیندهای دیاژنزی مرتبط شود. مقایسه زون های تفکیک شده بیانگر این است که زون یک در قسمت بالای توالی مخزن تحت تاثیر بافت رسوبی و نیز تاثیر فرآیندهای دیاژنزی مانند انحلال و تاحدودی شکستگی از کیفیت مخزنی بالایی برخوردار است. زون سه در قسمت پایین توالی سازند تحت تاثیر بافت گل غالب رخساره ای کیفیت مخزنی پایینی دارد. زون دوم نیز حالت حدواسطی را به لحاظ کیفیت مخزنی نشان می دهد.

سازند تیرگان به سن کرتاسه زیرین (بارمین – آپتین)، یک سازند کربناته با میان لایه­ های شیلی و مارنی است. با توجه به پتانسیل مخزنی، تاکنون این سازند به خصوص در این نواحی و از دیدگاه دیاژنز به کمک داده­ های ژئوشیمیایی مورد مطالعه دقیق قرار نگرفته است لذا به منظور مطالعه آن دو برش در نواحی شرقی حوضه رسوبی کپه­ داغ انتخاب شد که شامل برش سررود به ضخامت 136 متر و برش کلاته ابراهیم بیگ به ضخامت 45 متر می­ باشد. از این برش­ ها 132 مقطع نازک تهیه شد. نتایج حاصل از مطالعات پتروگرافی مقاطع نازک منجر به شناسایی 12 رخساره­ ی کربناته شامل 4 مجموعه رخساره­ ای پهنه کشندی، لاگون نیمه محصور، سد پراکنده و جلوی سد و نیز 4 رخساره­ ی آواری در دو گروه نامتجانس و متجانس مربوط به پهنه کشندی شده است. با توجه به رخساره­ های سنگی شناسایی شده، این سازند در یک رمپ کربناته هموکلینال نهشته شده است. مهم­ ترین فرآیندهای دیاژنتیکی شناسایی شده در سازند تیرگان عبارتند از سیمانی شدن، میکریتی شدن، انحلال، فشردگی، دولومیتی شدن، شکستگی، نئومورفیسم، استیلولیتی شدن و سیلیسی شدن می­ باشد. به منظور مطالعات ژئوشیمیایی 35 نمونه به روش پلاسمای جفت شده القایی و 15 نمونه به روش جذب اتمی آنالیز شدند. پراکندگی عناصر اصلی (Ca, Mg) و فرعی (Fe, Mn, Na, Sr) و گستره ایزوتوپی اکسیژن 18 و کربن 13 آهک­ های سازند تیرگان، نشان­ دهنده ترکیب کانی­ شناسی اولیه کلسیتی در این نواحی می­ باشد. هم­ چنین این مقادیر تاثیر محیط غالب دیاژنز تدفینی بر روی این نهشته­ ها را در یک سیستم دیاژنزی نیمه بسته و با نسبت آب به سنگ پایین نشان می­ دهد. دمای آب دریا در زمان ته­ نشست کربنات­ های سازند تیرگان با استفاده از سنگین­ ترین ایزوتوپ اکسیژن در نمونه­ های گل­ آهکی، 64/23 درجه سانتی­ گراد برآورد شده است.