رسوب شناسی کاربردی
سال:1395 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:7

ایالت فلززایی ملایر- اصفهان در پهنه سنندج-سیرجان، میزبان ذخایر و نشانه های معدنی مختلفی است که از دیدگاه فلززایی اغلب آن ها در سنگ میزبان کربناته کرتاسه زیرین رخداده اند. کانسار سرب-آهن±نقره آهنگران (جنوب خاور ملایر) به عنوان یکی از مهم ترین ذخایر این ایالت در سنگ میزبان های سنگ آهک، سنگ آهک دولومیتی، دولومیت و ماسه سنگ واحد کرتاسه زیرین تشکیل شده است. قدیمی ترین واحدهای سنگی در منطقه شامل شیست، اسلیت، کوارتزیت و شیل های منتسب به ژوراسیک است که به صورت دگرشیب بر روی سنگ های تریاس قرار گرفته اند. کانی سازی همراه با دگرسانی دولومیتی در قالب دو کانسنگ سولفیدی (حاوی رگه های سرب±نقره) و اکسیدی (کلسنگ آهک آهنی فروشسته)، رخداده است. بر اساس مطالعات پتروگرافی و شیمی کانی ها، حداقل سه نوع دولومیت شامل دولومیت های ریزبلور (RD1)، متوسط بلور (RD2) و درشت بلور دارای منطقه بندی (RD3)، در سنگ میزبان کانسنگ های سولفیدی و اکسیدی تشخیص داده شد. در این میان، دولومیت های RD1 و RD2 اغلب در سنگ میزبان کانسنگ سولفیدی و دولومیت های RD3 اغلب در زمینه کلسیت های ریزبلور میزبان کانسنگ اکسیدی تشکیل شده اند. ترکیب شیمیایی دولومیت های RD2 حاکی از وجود مقادیر بالای عناصر آهن (متوسط 13.5 wt%)، سرب (متوسط 80 ppm) و منگنز (متوسط 1600ppm) در مقایسه با دولومیت های RD1 است. بالا بودن محتوای عنصری سرب (100 ppm) در دولومیت های RD2، وجود هم بستگی بالا میان سرب و عناصر کلسیم (R=0.57)، آهن (R=0.60) و استرانسیوم (R=0.78) و مجاورت این دولومیت ها به رگه های کانه دار سرب، احتمال تشکیل دولومیت های RD2 را از طریق سیال کانه ساز تقویت می کند.

سازند خانه کت معرف رخساره های کربناته تریاس در زیرپهنه زاگرس بلند است. برای تشخیص رخساره ها و بازسازی محیط رسوب گذاری این سازند برش الگوی آن به ضخامت 691 متر در 110 کیلومتری خاور شیراز مورد مطالعه قرار گرفت. بررسی دقیق شواهد میدانی و آزمایشگاهی نشان داد توالی رسوبی تریاس در تاقدیس خانه کت عمدتا از سنگ آهک و دولومیت هایی تشکیل شده است که با وجود استروماتولیت ها، ترک های گلی، کانی های تبخیری، برش های انحلالی و آثار ناشی از خروج مکرر رسوبات از آب در بخش کم عمق و نسبتا آرام یک پلاتفرم نهشته شده اند. این رسوبات عمدتا محصول چرخه های کم عمق شونده میان کشندی - فراکشندی (سبخا) هستند که در یک پهنه کشندی با آب و هوای گرم و خشک بارها و بارها تکرار شده اند. در بعضی افق ها روند عادی توالی رخساره ها با وجود لایه های ناشی از توفان دچار تغییر شده است. بودن علائمی مثل سطح زیرین فرسایشی، دانه بندی تدریجی، اینترکلاست های کنده شده از واحد زیرین و لایه بندی مورب پشته ای وجود نهشته های توفانی را تایید می کنند. این شواهد نشان می دهند که مجموعه رسوبات سازند خانه کت در بخش داخلی یک پلاتفرم باز متاثر از توفان به وجود آمده است. مقایسه این شرایط با محیط تشکیل رسوبات همزمان در نواحی پیرامون زاگرس از گسترش زیاد پلاتفرم یاد شده و بودن یک دریای اپیریک در تریاس این مناطق حکایت می کند. افزایش مشخص رسوبات تبخیری و آواری در جنوب گسل زاگرس بلند ضمن آشکار سازی نقش این عارضه ساختاری در کنترل هندسه حوضه و تغییر رخساره ها، گویای نزدیک بودن به ساحل و محدودیت محیط این بخش از حوضه آن زمان است. در مقابل، کاهش واردات آواری و تبخیری ها و بودن نهشته های توفانی بیانگر توسعه بیش تر محیط دریایی در منطقه زاگرس بلند است که با شیب بسیار ملایم به سمت شمال گسترش یافته و با اقیانوس نئوتتیس مرتبط بوده است.

در این پژوهش، شرایط اقلیمی دیرینه و سیستم دیاژنزی سازند بهرام (دونین میانی-بالایی) با استفاده از مطالعات ژئوشیمیایی عناصر اصلی و فرعی و ایزوتوپ های پایدار اکسیژن و کربن مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور سه برش چینه ای از این سازند در مناطق چشمه شیر (شمال شرق طبس) با ضخامت 180 متر، کمرکوه (جنوب کاشمر) با ضخامت 188 متر و حوض دوراه (شرق طبس) با ضخامت 192 متر در شرق ایران مطالعه شده است. توالی های مورد مطالعه از سنگ آهک های نازک لایه تا ضخیم لایه خاکستری رنگ فسیل دار تشکیل شده است. بر اساس داده های ژئوشیمیایی به دست آمده، سبک بودن مقادیر ایزوتوپ اکسیژن d18O (میانگین -7.66 در برش کمرکوه، -8.11 در برش چشمه شیر و -8.21 در برش حوض دوراه) در اکثر نمونه های مورد مطالعه و هم چنین نسبت استرانسیم بهنجار شده توسط کلسیت در برابر آهن و منگنز، می تواند نشانگر یک سامانه نیمه باز و تبادل آب به سنگ نسبتا بالا باشد. تلفیق نتایج ژئوشیمیایی عنصری (از جمله پایین بودن نسبت استرانسیم به منگنز و بالا بودن منگنز) و روند تغییرات ایزوتوپ کربن و اکسیژن نشان می دهد که تاثیر دیاژنز متئوریک بر روی نهشته ها بیش تر بوده است.

به منظور بررسی رسوب شناسی، محیط های رسوبی و ژئو شیمی آلی در بخش جنوبی حوضه خزر جنوبی، تعداد 124 نمونه رسوب سطحی (نواحی کم ژرفا تا ژرف) با نمونه گیر فکی برداشت شده و از نظر کربن آلی کل و S2 (پیرولیز راک-اول)، محتوی زیستی (موجودات آشفته کننده)، اندازه ذرات و کانی شناسی تحت آنالیز قرار گرفتند. بر پایه داده های لرزه ای کم ژرفا و مشاهدات میدانی، محیط های دلتا، سکوی قاره، شیب قاره و دشت حوضه شناسایی گردیدند. ذرات تشکیل دهنده این ناحیه به سه گروه آواری (کوارتز، خرده سنگ کربناته و غیر کربناته، فلدسپات، مسکویت و کانی های رسی اسمکتیت، کائولینیت، ایلیت و کلریت)، آلی- زیستی (پوسته موجوداتی نظیر دوکفه ای، استراکود و گاستروپود) و قطعات غیر اسکلتی (پلوئید های آهکی گلی) تقسیم شده است. چندین شاخص نظیر میزان کربن آلی کل، نوع مواد آلی و محتوی زیستی نشان دهنده شرایط متفاوت اکسیدان (رسوبات سکو و شیب قاره) و فقیر از اکسیژن (رسوبات ژرف دشت حوضه) می باشد. رسوبات فقیر از اکسیژن، غنی از مواد آلی نوع II و حاوی کربن آلی کل بیش از 1 درصد وزنی می باشند، در حالی که رسوبات مناطق اکسیدان، غنی از پوسته موجودات ساکن در بین رسوبات (نظیر گاستروپودا و استراکودا)، حاوی مواد آلی نوع III و کربن آلی کل کم تر از 1 درصد وزنی می باشند. این موارد نشان دهنده حفظ بهتر مواد آلی در مناطق ژرف تر (دشت حوضه) می باشد. مواد آلی نوع III نشان دهنده ورود مواد آلی خشکی زی (قاره ای) به رسوبات سکو و شیب قاره می باشد.

آب زیرزمینی اهمیت بالایی برای تامین آب شیرین در جهان دارد. در این مطالعه، شاخص های کیفی آب زیرزمینی دشت دهلران شامل: کاتیون ها، آنیون ها، هدایت الکتریکی (EC)، غلظت کل مواد جامد محلول (TDS)، سختی کل (TH)، نسبت جذب سدیم (SAR)، درصد سدیم (% Na) و pH در یک دوره آماری پنج ساله (1392-1388) در 10 حلقه چاه اکتشافی سازمان آب منطقه ای استان ایلام در تعداد 100 نمونه بررسی شده است. غلظت کاتیون ها به ترتیب به صورت Ca2+>Na+>Mg2+>K+ و غلظت آنیون ها به ترتیب به صورت Cl->SO4-2>HCO3- می باشد. در دوره پنج ساله کم ترین و بیش ترین مقدار شاخص های کیفی آب زیرزمینی دشت به این صورت می باشد: میکروموهس بر سانتی متر EC=946-7811، میلی گرم بر لیتر TDS=614-5233، میلی گرم بر لیتر TH=246-3020، SAR=1.19-11.64، میلی گرم بر لیتر Na%=7.38-65.02 و PH=6.89-7.95. نتایج نشان می دهد آب زیرزمینی دشت دهلران از لحاظ شاخص های کیفی: هدایت الکتریکی (EC)، غلظت کل مواد جامد محلول (TDS) و سختی کل (TH) برای آشامیدن و کشاورزی مناسب نمی باشد، ولی از لحاظ نسبت جذب سدیم (SAR) و pH مشکل ندارد و بر اساس استانداردهای ویلکاکس و شولر برای آشامیدن و کشاورزی قابل استفاده است. نتایج نشان می دهد که مقدار SAR ضریب همبستگی بالایی (0.69) با یون سدیم دارد و این همبستگی نشان دهنده جانشینی یون سدیم به جای یون های کلسیم و منیزیم در خاک های کلوئیدی می باشد. سازندهای سنگ های رسوبی منطقه در کیفیت آب زیرزمینی دشت دهلران نقش اصلی را دارند. سنگ های تبخیری و گچی (سازند گچساران) و کربناتی (سازند آسماری) سبب کاهش کیفیت آب شده است. همبستگی بین HCO3- با (0.45) Mg2+ و با (0.16) Ca2+ نشان می دهد که احتمالا سازند آسماری منطقه در تامین Mg2+ آب زیرزمینی دشت دهلراننسبت به Ca2+ نقش بیش تری داشته است. می توان اظهار داشت منشاء کاتیون های اصلی (Ca2+، Na+) و آنیون های اصلی (Cl-، SO42-) آب زیرزمینی دشت دهلران، سازند تبخیری گچساران می باشد و منشاء آنیون و کاتیون با فراوانی نسبی پایین تر (HCO3- و Mg2+) سازند آسماری است. منشاء بخشی از کاتیون Mg2+ می تواند واحدهای شیلی و مارنی سازندهای پابده و گورپی باشد. سنگ های آواری (= سازند بختیاری) نقش موثر در کاهش کیفیت آب زیرزمینی دشت دهلران نداشته است.

مطالعه سونامی به عنوان یکی از مهم ترین و جدی ترین اشکال مخاطرات ساحلی، مورد توجه بسیاری از مهندسان، برنامه ریزان و سیاستمداران است. آثار رسوبی رویداد سونامی به دو زیرمجموعه نهشته های رسوبی و اشکال زمین ریختی تقسیم بندی می شود. این مقاله در راستای فرایندهای رسوب گذاری همراه با برخورد سونامی در سواحل شمالی دریای عمان (مکران) می باشد. آثار برخورد سونامی از لحاظ ایجاد سیل بسیار متنوع است. این مقاله در ابتدا یک مدل مفهومی از فرآیندهای رسوب گذاری سونامی در ساحل برمبنای مطالعات موردی و ویژگی های بارز نهشته های سونامی را به شکلی خلاصه ارائه داده و حضور یا عدم حضور این ویژگی ها را در نهشته های توفانی بررسی کرده است. گمانه هایی در برخی از مدخل های ورودی آب در سواحل شمالی دریای عمان از چابهار تا بریس حفر شده و در آن ها توالی رسوب شناسی بررسی شده است. از جمله آزمایش های انجام شده می توان، به دانه بندی به روش الک خشک و تر، هیدرومتری، کلسی متری و XRD (جهت شناسایی کانی ها) اشاره کرد. در برخی از چاله ها توالی های ریز شونده به سمت بالا، ساخت های رسوبی Rip Rap، تجمع خرده قطعات صدف و تغییر ناگهانی رسوب مشاهده شده است. با توجه به ساختارهای رسوبی، تغییرات جورشدگی، کج شدگی، درصد ذرات آواری و میزان کربنات کلسیم، رسوبات احتمالی مربوط به سونامی شناسایی شد. هدف از این تحقیق بررسی و توانایی رسوب شناسی در شناسایی شواهد سونامی در سواحل مکران نیز بوده است.

سازند قم در برش تلن کوه با 605 متر ستبرا در 50 کیلومتری جنوب باختری سمنان واقع شده است و از شش واحد سنگی شکل گرفته است که از نظر لیتولوژی به طور عمده شامل سنگ آهک، تناوب سنگ آهک و مارن، مارن، سنگ آهک مارنی و ژیپس است. مرز زیرین سازند قم در این برش با سازند قرمز زیرین به صورت ناپیوستگی فرسایشی و مرز بالایی آن احتمالا به دلیل فرسایش یا گسل خوردگی نامشخص است. پس از مطالعه زیست چینه نگاری تعداد 34 جنس و 18 گونه از روزن داران کف زی شناسایی گردید و بر مبنای حضور روزن داران شاخص سن شاتین؟- بوردیگالین برای این برش تعیین شد. همچنینبا استفاده از بازدیدهای میدانی و مطالعات آزمایشگاهی یک لیتوفاسیس کنگلومرایی، یک رخساره تبخیریی و 10 ریزرخساره در 5 دسته رسوبی فراکشندی، پهنه کشندی، لاگون، سد ماسه ای بایوکلستی و دریای باز کم عمق مشخص گردید. بنابراین برای برش تلن کوه یک رمپ کربناته هموکلینال پیشنهاد شده است.