تحقیقات جغرافیایی
سال:1388 | دوره:24 | شماره:2 (پیاپی 93) |تعداد مقالات:8

روش های آماری ابزارهایی کارآ و مفید برای درک و ارزیابی رفتار اقلیم به شمار می آیند. یکی از کاربردهای آمار در اقلیم شناسی، مدل سازی رفتار عناصر اقلیمی است. از الگوهای آماری پرکاربرد، الگوهای خانواده ARIMA است. دراین خانواده، از الگوهای آماری مقادیر بر اساس رفتارهای گذشته شان مدل سازی شده، آینده نگری می شوند. در این تحقیق، ضمن معرفی گام به گام روش های برازش یک مدل ARIMA، متوسط دمای سالانه هوا در شهر تبریز برای دوره آماری سال های 2005 - 1951 (55 سال) بررسی شد. بر اساس روش های معمول الگوسازی در خانواده الگوهای ARIMA(0.1.2)Con یک مدل به عنوان الگوی نهایی تعیین شد. دراین مدل وجود درجه تفاضلی 1 بیانگر روند حول یک خط است. این روند از وجود جمله ثابت در مدل (Con) قابل استنباط است. میزان این روند بر اساس مدل ARIMA(0.1.2)Con حدود 033.0 درجه سلسیوس در سال است. همچنین مرتبه 2 برای میانگین متحرک، گویای این است که دمای هرسال، تابعی از مولفه های تصادفی یک تا دو سال گذشته است. در نهایت، بر اساس مدل برازش یافته، دمای 20 سال آینده و نیز فاصله اطمینان 95 درصد آن برای شهر تبریز پیش بینی شد.

گردشگری اسکی امروزه در مناطق کوهستانی کشورهای توسعه یافته، جایگاه ویژه ای یافته است و به دلیل طرفداران بسیار و بازتاب های فراوان اقتصادی در جهت بالا بردن مشاغل محلی و افزایش رفاه اقتصادی، به عنوان یک استراتژی رشد و توسعه اقتصادی در دستور کار برنامه های توسعه منطقه ای در جهان قرار گرفته است. در این مقاله، ضمن ارایه روش مکان یابی و شناسایی مناطق مستعد اسکی، با بهره گیری از فنون ساج و عکس های ماهواره ای، بر اهمیت گردشگری اسکی به عنوان فعالیتی تفریحی- ورزشی تاکید شده است. این گردشگری که اغلب در مناطق روستایی و حاشیه شهری، شکل می گیرد، قشر خاصی از جامعه شهری را مخاطب قرار داده و انتظار می رود که تحول و توسعه را در مناطق کوهستانی، به همراه داشته باشد. در این بررسی، استان اردبیل به دلیل داشتن مناطق مساعد برفگیر و جاذبه های طبیعی زمستانی، صرفا برای مطالعه انتخاب شده است که شهرستان های اردبیل، نمین، نیر و مشکین شهر را شامل می شود. نتایج این تحقیق در منطقه مورد مطالعه، گویای وجود نقاط بالقوه متعدد مناسب برای گردشگری اسکی است.

الگوهای گردش جوی نقش مهمی در پیدایش پدیده های محیطی، بویژه در مناطق معتدله دارند. از این رو،، شناسایی الگوهای گردش جوی کنترل کننده آب و هوای ایران و ویژگی های آنها بسیار ضروری است. بر این اساس این پژوهش با هدف شناسایی و طبقه بندی الگوهای گردش جوی روزانه بر روی ایران و برای همه روزهای سال به انجام رسیده است. برای دستیابی به این مهم، با بهره گیری از روش های تحلیل مولفه های اصلی و خوشه بندی الگوهای گردش روزانه جو بر روی ایران در مقیاس همدید شناسایی شد. به این منظور، میانگین روزانه ارتفاع تراز 500 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا طی دوره آماری 2006-1950 در تلاقی های 5.2 درجه از مجموعه داده های بازسازی شده NCEP.NCAR استخراج گردید. محدوده انتخاب شده که گستره ای از 20 تا 60 درجه عرض شمالی و 20 تا 80 درجه طول شرقی را پوشش می دهد، شامل 408 یاخته است. با استفاده از آرایه S روش تحلیل مولفه های اصلی تعداد 408 یاخته مورد مطالعه به نه مولفه اصلی که مجموعا 94 درصد کل واریانس داده ها را توضیح می دهند، کاهش داده شد. به کمک چرخش وریمکس، نه مولفه انتخاب شده چرخانده شدند تا ساختار و تفسیر فیزیکی آنها ساده تر شود. سپس به کمک خوشه بندی چند هسته ای همه روزهای مورد مطالعه به هیجده گروه دسته بندی و نقشه ترکیبی، هر گروه به عنوان یک الگوی گردش جوی ترسیم و ارایه شد. همچنین توزیع ماهانه و روند تغییرات زمانی هر یک از الگوهای گردش جوی نیز محاسبه گردید. نتایج این بررسی، حاکی از وجود اختلاف معنی دار در آرایش الگوها، فراوانی تیپ های هوا و مسیر حرکت آنها به سوی ایران است. از این رو، این روش را می توان به عنوان روش کمی و دقیق برای استخراج الگوهای گردش جوی در نظر گرفت. همچنین از این الگوها می توان به عنوان شاخصی برای تحلیل ارتباط بین پدیده های محیطی و الگوهای همدید استفاده نمود.

در گزارش عمران ملل متحده پیشنهاد شده است که اندازه گیری توسعه انسانی در کشورهای جهان بر سه عامل اساسی حیات بشری؛ یعنی امید به زندگی، سطح سواد و درآمد سرانه متمرکز شود. زیرا آنها معتقدند: وجود تعداد زیادی عوامل و متغیرها می تواند به نتیجه گیج کننده ای بینجامد و در نتیجه سیاستگذاران را از مسیر اصلی منحرف کند. جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش، کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (56 کشور) هستند که بر اساس اطلاعات آمار رسمی سازمان سیا (CIA)، تجریه و تحلیل شدند. روش تحقیق در این پژوهش، روش کتابخانه ای است و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مدل کاربردی (HDI) و نرم افزارهای کامپیوتری GIS) و (SPSS صورت گرفته است. هدف کلی این تحقیق، ارزیابی میزان محرومیت و برخورداری کشورهای اسلامی و ارایه یک طبقه بندی و تحلیل خوشه ای، و نمایش میزان فاصله کشورهای مختلف اسلامی بر روی نقشه و نمودار است. نتایج کلی حاصل شده ار این تحقیق بدین صورت است که حدود 29 کشور از کشورهای اسلامی، یا محرومند یا بسیار محروم. علاوه بر آن اختلاف بین محرومترین کشور اسلامی، با توسعه یافته ترین نسبت 24 برابر را نشان می دهد.

پدیده شهرنشینی پدیده ای در حال پیشرفت سریع بوده، تحلیل مکان مناسب و نحوه توزیع جغرافیایی فضای سبز شهری در توسعه و آینده شهر بسیار مهم است. انتخاب مکان مناسب برای پارک ها و فضاهای سبز شهری - که از موترین عناصر شهری بر تداوم کیفیت زندگی مردم هستند یک فرایند پیچیده است که نه تنها نیازمند توانایی های تکنیکی فراوانی است، بلکه نیازهای فضایی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی را نیز می طلبد. چنین پیچیدگی هایی ناگزیر استفاده از ابزارهای متعدد تصمیم گیری، از قبیل سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و روش های آنالیز تصمیم گیری چند معیاره(MCDA) همچون استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP )، را می طلبد. شهر بیرجند به عنوان مرکز استان خراسان جنوبی با رشد جمعیتی 13 درصد در سال های 82 تا 85 و گسترش بی رویه افقی مواجه شده است. در تحقیق حاضر، تلاش شد مدلی برای ارزیابی مکان مناسب و ممکن برای پارک های شهری به کمک ابزار AHP فضایی، برای پشتیبانی تصمیم گیران و برنامه ریزان شهری ارایه شود. نتایج این تحقیق با استفاده از مدل مذکور نشان می دهد که فضای سبز شهری موجود جوابگوی نیازهای جمعیتی در آینده نبوده، فضاهای سبز فعلی از الگو های مطلوب کارکردی سلسله مراتبی پیروی نمی کند ومناسبترین مکان های احداث فضای سبز، به ترتیب اولویت در مناطق مصوب تخریب در بافت فرسوده ونیز مزارع وزمین های خالی در محدوده مصوب خدمات شهری هستند.

گرمایش جهانی، باعث احتمال بیشتر رخداد دماهای حدی می شود که تاثیرات اجتماعی و زیست- محیطی آنها در مقیاس محلی زیاد است. بیشتر مطالعات انجام شده در این زمینه، حاکی از کاهش دماهای حدی پایین و افزایش دماهای حدی بالاست. به منظور بررسی این تغییرات، دماهای روزانه 27 ایستگاه همدیدی (سینوپتیک) کشور با داده های همگن و با کیفیت بالا و مشتمل بر دوره آماری سالهای 1990-1961 (دوره پایه) استفاده گردید. نمایه های حدی دما نیز در پنج دسته، شامل نمایه های حدی مبتنی بر صدک ها، مطلق، آستانه ای، دوره ای و سایر در دوره 2003-1951 محاسبه گردید. نتایج به دست آمده، حاکی از آن است که نمایه های حدی، چون روزهای یخبندان (FD)، روزهای یخی (ID)، روزهای سرد (TX10P)، شب های سرد(TN10P) ، و دامنه تغییرات شبانه روزی دما (DTR) در اغلب نقاط کشور دارای روند منفی است. برای مثال، می توان به کاهش 8 تا 10 روز در دهه های یخبندان در شمال شرق کشور اشاره نمود. همچنین نمایه هایی چون روزهای تابستانی (SU25)، روزهای گرم (TX90P) و شب های گرم (TX90P) نیز در اغلب نقاط کشور روند افزایشی داشته اند برای مثال، می توان به افزایش پنج تا هفت روز در دهه گرم شیراز و تهران اشاره نمود. در مورد نمایه هایی چون طول مدت گرما و سرما (WSDI, CSDI) هر سه حالت روند مثبت، روند منفی و بدون روند دیده شده که بدین ترتیب، نمی توان تغییرات مکانی و زمانی آن را مانند بقیه نمایه ها تفسیر نمود. به طور کلی، روند نمایه ها جدا از موارد استثنایی، همسو با آخرین یافته های هیات بین الدول تغییر اقلیم و مطالعات جهانی دیگر است.

بخشی از مجرا و دشت سیلابی رودخانه رازآور با برداشت مصالح شن و ماسه بشدت تغییر یافته است و اکنون دینامیک جریان و رسوب آن با ایجاد کارخانه های تولید شن و ماسه به شیوه دیگری رقم می خورد و نتایج آن نیز به نوع دیگری در ریخت شناسی بستر منعکس می شود. برای بررسی شیوه تغییرات در دینامیک حمل رسوب و موفولوژی بستر، دبی آب و رسوب در یازده نوبت از سه نقطه پیرامون سه محل تولید شن و ماسه از کف رودخانه رازآور نمونه گیری گردید. آنالیز واریانس و فاکتور آنالیز این داده ها نشان داد که در محل برداشت مصالح، مقدار بار معلق رود بشدت افزایش می یابد، ولی بتدریج از مقدار غلظت آن کاسته می شود، تا این که بعد از تقریبا 600 متری سرچشمه آلودگی رود، دوباره از نظر حمل رسوب به همان حالت سابق خود برمی گردد. از این رو، نیمکت های شنی و گسترش مجرا در فاصله کمتر از 600 متری کارخانه ها با سرعت بیشتری انجام می گیرد.