تحقیقات جغرافیایی
سال:1389 | دوره:25 | شماره:3 (پیاپی 98) |تعداد مقالات:7

تاثیر فعالیت های خورشیدی در وقوع زلزله ها، یکی از مهمترین موضوع های است که در سال های اخیر برای پیش بینی درازمدت زلزله ها مدنظر دانشمندان قرار گرفته است.در این پژوهش، چگونگی رفتار زمانی وقوع زلزله های ایران و آذربایجان و همچنین، میزان ارتباط و همبستگی آنها با تغییرات زمانی فعالیت های خورشیدی با استفاده از داده های میانگین سالانه زلزله های بزرگ با مقیاس بیش از 3 الی 4 ریشتر و داده های لکه های خورشیدی بررسی شد. ابتدا به منظور شناسایی الگوی رفتار زمانی وقوع زلزله های ایران و آذربایجان، چرخه های زمانی غالب در وقوع آنها با استفاده از روش آنالیز موجک و خطوط همبستگی محاسبه و مشخص گردید. سپس، با بهره گیری از انواع روشهای آنالیز طیفی و همچنین، محاسبات آماری (همبستگی) میزان ارتباط و همبستگی بین چرخه های غالب موجود در رفتار زلزله ها ی منطقه و چرخه فعالیت های خورشیدی بررسی گردید.بر اساس این تحلیل ها، مشخص گردید که دوره های غالب وقوع زلزله های ایران و آذربایجان حوالی چرخه های زمانی 4، 6، 8 و 9 الی 15 ساله ارتباط و همبستگی بسیار نزدیکی با چرخه های زمانی اصلی و فرعی لکه های خورشیدی دارند. یافته های این پژوهش نشان داد که ظهور چرخه های اصلی (11-22 ساله) و چرخه های فرعی (3-4، 6، 8، 11-14 ساله) در زمان وقوع زلزله های ایران و آذربایجان، احتمالا با تاثیر فعالیت لکه های خورشیدی در ارتباط اند.

مسکن کوچکترین عنصر سکونتگاه ها، مهمترین کاربری شهری و یکی ازشاخص های عمده ارزیابی توسعه یک کشور است. هدف این مقاله، بررسی وضعیت گروه های درآمدی و برآورد مسکن گروه های کم درآمد، با استفاده از تکنیک های آماری مورد استفاده در برنامه ریزی مسکن بوده. متدولوژی آن بنیادی-کاربردی است.این مقاله سعی دارد با بررسی وضعیت گروه های درآمدی و شاخص های تامین مسکن مانند متوسط سطح زیر بنا متوسط درآمد و ... در دهک های موجود به تخمین نیاز مسکونی و برآورد توان مالی گروه های کم درآمد استان هرمزگان بپردازد و نتایج حاصل را برای برنامه ریزی دقیق تر مسکن در استان هرمزگان به کار برد. طبق یافته های تحقیق وضعیت مسکن در گروه های کم درآمد ازسال 75 به بعد در حال بدتر شدن است و عدم توانایی تامین مسکن مناسب از دهک های ا، 2 و 3 به سمت دهک های 4 و 5 نیز کشیده شده است. همچنین نرخ اجاره نشینی نشان می دهد که سرمایه گذاری های بخش های مختلف به سمت دهک های درآمدی بالاست و این نیاز به برنامه ریزی دقیق برای این استان برای دهک های پایینی را ضروری می سازد.

با توجه به تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی و خشکسالی های اخیر، پیش بینی دماهای حداکثر به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای اقلیمی فرصت مناسبی را برای برنامه ریزی و ارائه تمهیدات لازم در اختیار برنامه ریزان قرار می دهد. بررسی و تحلیل دماهای حداکثر به عنوان یکی از پارامترهای اقلیمی در مدیریت منابع آبی و طبیعی، کشاورزی، گسترش آفات و بیماری ها، ذوب برف و سیلاب، تبخیر و تعرق، خشکسالی و غیره اهمیت زیادی دارد. امروزه با گسترش مدل های هوشمند و تجربی در علوم مختلف، از جمله اقلیم شناسی و لزوم پیش بینی های دقیقتر، جایگزینی آنها به جای مدل های قدیمی اهمیت پیدا می کند. یکی از این روش ها، شبکه های عصبی مصنوعی از مولفه های هوش مصنوعی است که یکی از مهمترین کاربردهای آن در زمینه علوم جوی، پیش بینی و محاسبه پارامترهای اقلیم شناسی است. در این تحقیق با استفاده از متغیرهای میانگین رطوبت نسبی، میانگین سرعت باد، مجموع ساعات آفتابی، میانگین حداقل و حداکثر دمای ماهانه به عنوان ورودی شبکه پرسپترون چندلایه (MLP)، میانگین حداکثر دمای ماهانه ایستگاه سینوپتیک اردبیل پیش بینی شد. پارامترهای مذکور سال های آماری 1985 تا 2005 را در بر می گیرند. از 21 سال دوره آماری موجود، حدود 85 درصد آن یعنی 18 سال (216 ماه) برای آموزش شبکه و 3 سال (36 ماه) باقیمانده در مرحله آزمون شبکه به کار برده شده است. بدین منظور از امکانات و توابع موجود در نرم افزار MATLAB بهره گرفته شد و برای هر ماه یک شبکه با خطای کمتر از 5 درصد طراحی گردید. پس از بررسی شاخص های عملکرد شبکه، از جمله ضریب تعیین، مجذور میانگین مربعات خطا، میانگین مربعات خطا، میانگین مطلق خطا، میانگین درصد خطا و ضریب همبستگی مشاهده شد که پیش بینی دمای حداکثر با دقت قابل قبولی انجام شده است؛ به گونه ای که میزان ضریب همبستگی آن 0.99 و بیشترین اختلاف آن با داده های واقعی برابر 0.83 درجه سانتیگراد بوده است.

اجرای هر طرح و برنامه ای در شهرها مراحل متعددی دارد .مراحلی که از مطالعات توصیفی، شناخت دقیق از منطقه، اولویت های ساکنان، ظرفیت های منطقه یا محل، نحوه و میزان مشارکت مردم را شامل شده و پس از این مراحل است که برنامه ریزان اقدام به تهیه برنامه کرده و مجریان آن را به صورت عملیاتی در می آورند. در این میان، برنامه ریزی در مقیاس کوچک شهر (محله) همراه با استفاده از نیروها و پتانسیل محلی و مشارکت و شریک قرار دادن مردم در روند تهیه و اجرای طرح ها می تواند گامی موثر در افزایش پایداری شهر و حذف چهره نامطلوب زندگی از محلات شهر، بویژه محلات اسکان غیررسمی باشد، چرا که مصرف کنندگان نهایی طرح ها مردم هستند و به همین جهت، شریک کردن آنان در فرایند برنامه ریزی موجبات کارایی بیشتر طرح ها را فراهم آورده، در نتیجه نوید محله خوب، شهر خوب، کشور خوب را خواهد داد. این مقاله با مطالعه یکی از محلات اسکان غیررسمی شهر زنجان (محله اسلام آباد) به بررسی و سنجش قابلیت های محله در پیاده کردن برنامه ریزی مردم محور و ارائه راهبردهای موردنظر برنامه ریزی پرداخته است. در این مقاله با مطالعه میدانی و کتابخانه ای این نتیجه حاصل شد که رویکرد مردم محوری در برنامه ریزی شهری در شرایط موجود شهرهای ایران با تکیه بر پتانسیل های مشارکتی مردم در محلات شهری (بویژه محلات اسکان غیررسمی) نفش مهمی در افزایش پایداری برنامه ریزی و پایداری شهر دارد.

خروسلو داغی در شمال غرب ایران، در محدوده سیاسی استان اردبیل و در جنوب جلگه مغان واقع شده است. این ارتفاعات از واحدهای کوهستانی آذربایجان به شمار می آید که به واسطه تغییر روند قرارگیری (غربی - شرقی) از واحد کوهستانی تالش جمهوری آذربایجان (شمالی - جنوبی) و ارتفاعات قفقاز (شمال غرب - جنوب شرق) جدا می گردد. منطقه مورد مطالعه توسط کوهزایی های اواخر پلیوسن و کواترنر چین خورده است. کوهزایی اواخر پلیوسن چین های شدید را به وجود آورده، در حالی که چین خوردگی کواترنر از شدت چندانی برخوردار نبوده است. فرسایش، بعد از تشکیل اشکال ساختمانی سبب شکل گیری ناهمواری های معکوس از جمله ناودیس هوایی شده است. مطالعه ارتباط شبکه آبها با ساختمان زمین، نشان دهنده این واقعیت است که برخی از شبکه های زهکشی با ساختمان زمین شناسی انطباق دارد، ولی برخی از شبکه های موجود در منطقه مورد مطالعه، با ساختمان زمین شناسی هیچ مطابقتی ندارد. عدم تطابق این شبکه ها بیشتر از طریق تئوری پیشینه رود قابل توجیه و تفسیر است. زیرا قبل از تشکیل ارتفاعات خروسلو این منطقه، منطقه ای فرونشسته بوده که رسوبات ائوسن تا پلیوسن در آن انباشته شده و در قسمت جنوب این منطقه، زون بالا آمده مشگین - اهر - که منطقه ای آتشفشانی است - وجود داشته و جریان رودخانه ها از این منطقه بالا آمده (مشگین-اهر) به طرف شمال و دریای خزر بوده است. در اثر کوهزایی های پلیوسن و پلیو - کواترنر منطقه مورد مطالعه بالا آمده و بر اثر این عمل رودخانه ها همچنان به عمل حفر بستر خود ادامه داده اند و این امر سبب شده است که مسیر قبلی خود را حفظ نموده، دره های تنگ را در این ناحیه به وجود آورند.

فرایند توسعه در کشورهای در حال توسعه، این امر را معلوم ساخته که توسعه روستایی ضرورتی بنیادین برای توسعه ملی است و می باید در اولویت برنامه های توسعه ای قرار گیرد. روستاهای استان کردستان از نظر توسعه در محیطی ناپایدار و از نظر جغرافیایی در سکونتگاه هایی تقریبا کوچک و پراکنده زندگی می کنند. حدود 40.51 درصد جمعیت استان در روستاها زندگی می کنند و بیش از 68 درصد جمعیت روستایی در نقاطی کمتر از 300 نفر؛ یعنی کمتر از حد میانگین جمعیت روستایی کشور زندگی می کنند. استان کردستان یکی از استان های توسعه نیافته کشور است و به نظر می رسد که توسعه روستایی در این استان با چالش هایی جدی روبه روست. برای شناخت بهتر از وضعیت موجود دیدگاه های کارشناسی 41 نفر از صاحبنظران توسعه در استان، دیدگاه های آنها را در پنج بخش اقتصادی، مدیریتی و برنامه ریزی، اجتماعی، اکولوژیک، فیزیکی و کالبدی و بر اساس آنالیز عاملی مورد سنجش قرار داده ایم و بر همین اساس نتایج عمده چالش توسعه استان در دو بعد طبیعی و انسانی به ترتیب اولویت عبارتند از: اقتصادی،0.80  درصد، کالبدی- فیزیکی 0.80 درصد، محیطی و اکولوژیک 0.74 درصد، مدیریت برنامه ریزی 0.70 درصد، اجتماعی 0.69 درصد.

یکی از موضوع های مورد علاقه اقلیم شناسان و هیدرولوژیست ها شناخت کانون های بارش است. منظور از کانون های بارش، مکانی است که در مدت یک بارش بیشترین بارندگی را دریافت می کند. هدف از این پژوهش شناسایی کانون های بارش حوضه مند به منظور پیش بینی سیلاب است. برای این منظور، داده های بارش روزانه 134 ایستگاه باران سنجی داخل و اطراف حوضه مند به مدت 34 سال مطالعه شده است. در مدت مورد بررسی 1691 روز بارشی در حوضه مند شناسایی شده است. برای شناخت کانون های بارش، در ابتدا بارش ایستگاهی هر روز با استفاده از نرم افزار Surfer.8 و انتخاب روش میان یابی کریجینگ به بارش یاخته ای تبدیل شده است. سپس برای هر روز بارشی نقشه همبارش روزانه تهیه شده است. با استفاده از نقشه همبارش روزانه حوضه، کانون های بارش هر روز شناسایی و مختصات جغرافیایی و مقدار بارش آن محاسبه شده است. سرانجام با همپوشی 1691 نقشه های همبارش روزانه، نقشه نهایی موقعیت و مقدار بارش کانون های بارش حوضه تهیه شده است. نتایج این پژوهش نشان داد کانون های بارش حوضه از عوامل مختلفی مانند ارتفاع از سطح دریا، عرض جغرافیایی و جهت ناهمواری ها پیروی می کند. همچنین شناسایی کانون های بارش به پیش بینی سیلاب های حوضه کمک می کند.