مطالعات جامعه شناختی
سال:1393 | دوره:21 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

مقاله ی حاضر می کوشد دو تصور کاملا متفاوت از فضا را در جامعه شناسی زیمل برجسته کند. در این مسیر ابتدا نشان می دهیم که زیمل چگونه از دو انگاره ی متفاوت فضا در آثارش استفاده می کند. با مرور جستار «جامعه شناسی فضا» ی زیمل، و مقایسه ی آن با فضای کانتی - نیوتنی نشان می دهیم، چگونه انگاره ی فضای زیمل در این جستار مبتنی بر فضای مطلق است. سپس با مرور دیگر آثار زیمل و مفاهیمی چون جامعه زیستی، اندرکنش اجتماعی، و دلالت عدد برای زندگی اجتماعی خواهیم دید، که انگاره ی نسبت باور فضا در بنِ هستی شناسی اجتماعی زیمل قرار دارد. با سنجش این دو انگاره ی در ظاهر متعارض، در پی یافتن پاسخی برای حل این تعارض برمی آییم. در پایان خواهیم دید که وجه دوسودایی فضا نزد زیمل برآمده از کاربست دو تمهید تبیینی متفاوت است.

یکی از ویژگی های اجتناب ناپذیر زندگی امروزی آپارتمان نشینی است. از همین رو طراحی مناسب مسکن با هدف ارتقای سطح سلامت اجتماعی ساکنین امری مهم به نظر می رسد. سلامت اجتماعی به مثابه یکی از مولفه های مبتنی بر شبکه سازی اجتماعی نقش مهمی در تقویت تعامل اجتماعی دارد. اگرچه سلامت اجتماعی مفهومی به ظاهر پزشکی تلقی می شود، اما در این تحقیق تلاش شده است تا مولفه های اجتماعی-فرهنگی آن از خلال تطبیق با الگوهای معماری نشان داده شود. سوال اصلی در این پژوهش این است که سهم طراحی معماری جدید در شکل گیری سلامت اجتماعی ساکنین به چه میزان است؟ در این پژوهش از نظریه لی در حوزه طراحی معماری و سلامت اجتماعی استفاده شده است. یافته های حاصل از 25 مصاحبه نیمه ساختاریافته با ساکنین محله چهارصددستگاه که بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی بازخوانی شده است، نشان گر آن است که ساکنین با ایجاد خرده فضاهایی اجتماعی در ساختمان که تعاملات بین همسایگی را افزایش دهد موافق هستند.

اگرچه تلاش های زیادی برای بررسی فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته ی اصغر فرهادی صورت گرفته است، اما هنوز جنبه های زیادی از آن کشف نشده مانده است. در حقیقت مساله ی این مقاله آن است که نظام های گفتمانی مختلف بازنمایی شده در فیلم کدام اند و چه نسبتی با گفتمان های حاکم بر ایران دهه ی هشتاد دارند. دغدغه ی دیگر این مقاله ارائه ی روشی مناسب برای تحلیل فیلم است. ازاینرو، به کمک نظریه ی گفتمان لاکلائو و موف و طراحی یک روش سه مرحله ای، تلاش شد الگوی مناسبی برای تحلیل فیلم ارائه شود. با کمک این روش، مشخص شد که چهار خرده گفتمان فرهنگ اسلامی، ایرانی، غربی و حکومتی در فیلم حضور دارند، ولی دو گفتمان بنیادینی که جامعه ی ایران را دوپاره کرده اند، گفتمان های سنت و مدرنیته هستند. به همین سبب، بسیاری از تضادهایی که در فیلم های ایرانی مشاهده می شود، حاصل تقابل میان این دو گفتمان است.

در عمده ی مطالعاتی که در حوزه ی قتل انجام شده، سعی بر آن است تا تفاوت در نرخ قتل در مناطق مختلف توضیح داده شود. اما این مطالعات و نظریه های حاصل از آن ها علی رغم ارزش مند بودن قادر به پاسخ گویی به این سوالات نیستند که چه کسی، چه کسی را می کشد؟ یا در کجا و چه وقت و به چه دلیلی قتلی رخ می دهد؟ برخلاف روش های رایج که بیشتر به توصیف و تفسیر جنبه هایی از قتل می پردازد، تحقیق حاضر با تکیه بر روش کیفی و انجام 14 مصاحبه ی عمیق با 12 مرد و دو زن که مرتکب قتل عمد شده اند، به دنبال فهم جامع مجرمین است. از این رو درک شخصی مجرمان و معنابخشی به زندگی روزمره ی آن ها و شناسایی انگیزه های آن ها از اهداف عمده ی این تحقیق است.نتایج تحقیق حاکی از آن است که عمده ی قتل ها ناشی از تضاد میان افراد در شرایط مختلف است. پذیرش قتل به عنوان روشی برای حل تعارضات و تنازعات میان اشخاص باتوجه به متغیرهایی چون طبقه، جنسیت و سن متفاوت است. بیشتر جرایم قتل دربرگیرنده ی دو ویژگی اصلی است: اولا خشونت راهی پذیرفته شده است و دوم، حوادث معمولا در زمان و مکان خاص ترتیب داده نشده است. به عبارت دیگر حادثه توسعه می یابد، نه این که از قبل ترتیب داده شده باشد. معمولا خشونت به وسیله ی شخصیتی تنازعی و دعوایی، شدت می گیرد و در آن قربانی و مجرم هر دو سعی می کنند وجهه ی خود را به قیمت نابودی طرف مقابل حفظ کنند. رابطه ی بین قربانی و مجرم و شباهت ویژگی های آن ها ما را به این فرض می راند که خشونت های مرگ بار بیشتر در روابط قرینه ای پدیدار می شوند، نه در روابطی که مبنی بر سلسله مراتب اند.

مقاله ی حاضر تلاش می کند به تحلیل نظری این مساله بپردازد که آیا نظریه ی چرخشی-ریزشی ابن خلدون در باب دولت ازمنظر مدرنیته ی سیاسی، توان تبیین مکانیسم و دینامیسم دولت را دارد؟ برای پاسخ به این سوال، ابتدا بر مبنای پاره ای از ره یافت های نظری موجود در زمینه ی مدرنیته ی سیاسی، خواص و کارکردها و مفاهیم موجود در گفتمان سیاسی مدرن، معرفی شده و سپس این بررسی با آرای ابن خلدون و گفتمان سیاسی او به مواجهه نهاده شده است. نگارنده بر مبنای این تحلیل نظری نشان داده است که از آن جایی که آرای ابن خلدون به عنوان یک نظام حقیقت، برساخته ی شرایط و اقتضائات جامعه ی زمان خود است و در چهارچوب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خاصی پرورش یافته است، به لحاظ نظری عموما و از جنبه های معرفت شناسی و انسان شناسی خصوصا، کفایت و توانایی لازم را برای تبیین تحولات و دگردیسی دولت مدرن ندارد و بنابراین تلاش پاره ای از جریان های فکری و بعضا ایدئولوژیک جهت تسری و تعمیم آرای او به دولت مدرن امروزین، جز اتلاف و هدر دادن وقت و توان برنامه های تحقیقاتی در باب مدرنیته و جامعه ی جدید نخواهد بود.

با اکران فیلم قیصر در سال 1348 فیلم های جاهلی وارد فاز انتقام جویانه شدند. این انتقام جویی در فیلم هایی که امتداد تیپ قیصر را به نمایش گذاشتند، به انحای مختلف طرح شد. در این مقاله با بررسی فیلم های رضاموتوری، گوزن ها و کندو، چگونگی کنش انتقامجویانه ی مابعد قیصری را بررسی کرده ایم. رویکرد این مقاله در بررسی این فیلم ها خوانش جامعه شناختی درون - متنی است، خوانشی که لات را در نسبت با جهان اجتماعی ممکن کننده ی او در داخل خودِ فیلم مورد بررسی قرار داده است. برای تحلیل فیلم ها وضعیتی را در روایت فرض گرفته ایم که از آن تحت عنوان «وضعیت تعادلی» نام برده ایم: وضعیتی که عدم تعادل آن، شکل گیری روایت را امکان پذیر می کند. برمبنای فرض گرفتن این وضعیت سعی کرده ایم به این دو سوال محوری پاسخ دهیم: لات اگر در چه وضعیتی می بود کنش انتقام جویانه صورت نمی گرفت؟ و حال که از آن وضعیت خارج شده است، به چه شکل در مقابل وضعیت جدید واکنش نشان می دهد؟ بررسی ما نشان می دهد که در فیلم های مذکور با فرایندی روبه روییم که هم زمان هم معرف رادیکال شدن لات و هم ناخودآگاه شدن او است. این دو وجه در نهایت منتج به ضدیت تام با کل مظاهر جهان مدرن می شود. این ضدیت تام از طریق اتفاقی جزئی بالفعل می شود. فیلم ها از طریق تحلیل محتوای کیفی مقوله بندی شده اند، اما این مقوله ها در قالب جداول ارائه نگشته اند، بلکه از طریق به هم پیوستن آنها، متن های تحلیلی ساخته شده است. علت این مساله توضیح فرآیند رادیکال شونده است. این فرآیند در قالب یک متن و نه جداول جداگانه می تواند نمود یابد.

این پژوهش تلاشی است برای به دست دادن توصیفی نظام مند از وضعیت کنونی دین داری جوانان در شهر تهران. توصیف وضعیت کنونی برمبنای فراتحلیل نتایج 15 تحقیق متاخر درباره ی ابعاد مختلف دین داری جوانان تنظیم شده است، بدین ترتیب که نتایج کمی به دست آمده از ترکیب این 15 تحقیق، با تکیه بر مفاهیم و گزاره هایی که از نظریات مطرح در مطالعات فرهنگی استخراج شده اند، بازخوانی شده و از نو سازماندهی گردیده اند. با اتخاذ این منظر (مطالعات فرهنگی)، ابعاد جدیدی از رفتارها و ذهنیات دینی جوانان آشکار شده که تاکنون از نگاه رویکردهای کلاسیک جامعه شناختی و نیز رویکردهای دینی مغفول مانده اند، ابعادی چون شخصی شدن قرائت از دین، تمایل به قرائت سهل گیرانه، معناسازی خودمحورانه برای پدیده های دینی، لذت جویی و تنوع طلبی در قالب دین و....

نهاد آموزشی به عنوان سازوکاری محتوایی و صوری برای بازتولید ارزش های هر جامعه شناخته می شود و هویت به عنوان اولین پیش داشته های هر شخص از جمله مهم ترین آن ها بوده است. کتاب های درسی مهم ترین بخش رسانه ی محتوایی یک نهاد آموزشی به حساب می آید و هدف از نگارش این مقاله آشکارسازی سیاست گذاری هویتی در متون درسی دوره ی پهلوی دوم است. مطالعه بنا بر اقتضای موضوع با روش کیفی و تکنیک تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. شش کتاب با استفاده از نمونه گیری هدف مند انتخاب و برای تحلیل آن ها از میان روش های تحلیل محتوای کیفی به صورت تلفیقی دو روش تحلیل محتوای عرفی و جهت دار به کار گرفته شده است. تحلیل محتوای کتاب های علوم اجتماعی دوره ی پهلوی با توجه به ابعاد هویت اجتماعی (هویت ملی، هویت مدرن - غربی، هویت دینی - مذهبی و هویت قومی- محلی) نشان می دهد که در این دوره به هویت مدرن - غربی نسبت به دیگر هویت ها توجه بیشتری شده است. هویت ملی نیز با توجه به مفاهیم ملت، میهن و باستان گرایی مورد توجه بوده و از دو هویت دیگر نیز بحثی به میان نیامده است، هرچند هویت مذهبی اغلب در خدمت دیگر هویت ها و مخصوصا هویت مدرن - غربی قرار داشته و در این جهت به کار گرفته شده است.