مطالعات جامعه شناختی
سال:1394 | دوره:22 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

هدف مقاله ی حاضر تحلیل بازار به مثابه میدان است. تلاش شده است با استفاده از نظریه ی میدان بوردیو و بر اساس رویکرد روش شناختی ترکیبی و استفاده از تکنیک هایی چون مشاهده، مشاهده ی مشارکتی، مصاحبه و استفاده از اسناد و منابع معتبر به تحلیل بازار سنتی تهران پرداخته شود. بر اساس یافته های پژوهش حاضر می توان گفت که بازار برخاسته از نظم خودانگیخته نیست و کنش بازاریان در بستری از نظم و هماهنگی اتفاق نمی افتد، بلکه بازار به مثابه میدانی است که بازاریان در آن با اتکا بر منابع و سرمایه های مختلف و به اقتضای خصوصیات عادت واره ای متفاوت به رقابت با یک دیگر می پردازند. هم چنین یافته ها نشان می دهد که بازار سنتی تهران در نیم قرن گذشته در سه مرحله شاهد تغییرات ساختاری بوده و به تبع آن در هر مرحله از تغییر ساختاری، نیروهای درون بازار جابه جا شده و قواعد آن تغییر یافته است.

مواجهه با غرب یکی از پیچیده ترین موضوعات و مساله های تاریخ تمدن ایرانی در چند قرن اخیر بوده است. فهم منطق این مواجهه در اقشار مختلف موثر جامعه ایرانی می تواند نقشی کلیدی در فهم تجربه مدرنیته ایرانی داشته باشد. هر چند عموما بر قشر روشنفکران و در موارد محدودی به علما در این مواجهه تاکید شده است، در این مقاله تلاش شده به دو واسطه فرهنگی دیگر در این مواجهه یعنی یک ایلچی و یک روزنامه نگار دورگه ایرانی - هندی تاکید شود. در این راستا به دو متن مکتوب که یکی در قالب سفرنامه است و دیگری در قالب دیالوگ یا مناظره ای خیالی میان فردی ایرانی و شخص هندی بر سر تجربه مدرنیته هندی، رجوع شده است. برای اینکار با رویکردی وبری به منطق و تجربه فهم آنها از تمدن غرب پرداخته شده است.نتایج این تحقیق نشان می دهد که شرایط ذهنی، آمادگی روحی و تجربه فرهنگی از این دیگری (یعنی غرب و مدرنیته) در بستری از زمینه های تاریخی و جغرافیایی و تمدنی عامل مهمی در نتیجه این مواجهه ایرانیان با مدرنیته بوده است. علاوه بر این، شرایط زمانی سیر تاریخ فرهنگی مدرنیته و همچنین جفرافیای فرهنگی و تاریخی مدرنتیه (مدرنتیه اروپایی و مدرنیته هندی) نیز هر کدام به نوبه خود بر نتیجه این مواجهه با تمدن غربی موثر بوده است. به عبارت دیگر در فهم تاریخ مدرنیته ایرانی، لازم است مسیرهای جغرافیایی این مواجهه، کنشگران اصلی آن، و همچنین شرایط تاریخی مدرنیته مدنظر قرار بگیرند. تاریخ فرهنگی مدرنیته در ایران مستلزم درکی عمیق و مهمتر از همه درکی پیچیده از این تجربه چند بعدی و چندلایه است.

بر دیدگاه های توسعه ی تاریخی ایران، رویکرد اقتصاد سیاسی غالب بوده است. این رویکرد عامدانه از حضور فرهنگ و رفتارهای اجتماعی مردمی در فهم تحولات توسعه ممانعت کرده است. اقتصاد سیاسی تقریبا برای کلیه ی اشکال تکثر یا تمرکز ثروت، طبقات اجتماعی و مطالبات فرهنگی - سیاسی، تعینی سیاسی (بامحوریت مفهوم قدرت) و تاحدی محیطی قائل است.در میان نظریه های زیرمجموعه ی اقتصاد سیاسی، نظریه ی استبداد ایرانی از وجاهت دانشگاهی و شهرت مطبوعاتی بیشتری برخوردار است. این نظریه که اشتهار آن بیشتر حاصل تلاش های همایون کاتوزیان است، در بررسی علل توسعه نیافتگی ایران، فقدان نهاد قرارداد (نبود حقوق و مالکیت) و وجود استبداد (فقدان قانون) را محوری می داند.از جمله ابهامات در نظریه ی استبداد این است که در تشریح دلایل استبداد، بی قانونی، فقدان انباشت و حقوق مالکیت در ایران، شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه و به معنای دقیق تر سامان حقوقی - هنجاری جامعه ی ایرانی را نادیده می گیرد و با طرح مفهوم «استبداد» ایرانی که روی دیگر سکه ی قانون گرایی غربی است، در درون خود نوعی الگوبرداری تحولات اقتصادی جامعه غربی را دنبال می کند. هم چنین کل گرایی اقتصادی حاکم بر این دیدگاه، باعث شده است که واقعیات توسعه در ایران را بدون تعیین شان فرهنگ دینی و نظام قبیله ای حاکم بر مناطق مختلف کشور تحلیل کند.مقاله ی حاضر با نقد مفهوم «استبداد» و دوگانه ی «دولت - ملت» در این نظریه، ابعاد نخبه گرایانه و مردم گریز آن را نشان می دهد.

این مقاله تلاش می کند فرآیند ظهور نامکان ها در کرمانشاه و پیامدهای آن را مورد مطالعه قرار دهد. رویکرد نظری مقاله مبتنی بر آرای مارک اوژه است. از نظر وی سوپرمدرنیته مولد نامکان است. نامکان جایی است که در آن خاطره، روابط اجتماعی پایدار و هویت شکل نمی گیرد. روش مطالعه کیفی است. تکنیک گردآوری داده ها بررسی اسناد و مشاهده است. یافته ها نشان می دهند که شهر کرمانشاه در دهه ی 40 مکان بوده است، اما ظهور سکونت گاه های غیررسمی، جنگ و خصوصی کردن حوزه ی عمومی، ازبین رفتن سینماها، زوال محلات قدیمی و جایگزینی بزرگ راه ها و تقاطع های غیرهم سطح با خیابان ها و میادین، شهر را بدل به نامکانی بزرگ کرده است و حیات شهری در آن کم رنگ شده است. این پدیده برای شهروندان عدم تعلق به مکان، عدم تمایل به مشارکت و خشونت را به ارمغان آورده است. تاکنون فرآیند مکان سازی و احیای حیات شهری، توسط طراحان و برنامه ریزان و مردم در آن انجام نگرفته است.

در این پژوهش باتوجه به نظریات پیتر برگر در باب تکثرگرایی دینی و نوع شناسی جان هیک در زمینه ی سبک های دین داری (تکثرگرایی، شمول گرایی و انحصارگرایی)، به بررسی رابطه ی نوسازی و تکثرگرایی دینی در بین جوانان شهر و روستاهای سنندج پرداخته شد. این پژوهش به روش پیمایشی در سطح شهر و شش روستای سنندج (سراب قامیش، اجگره، دویسه، تنگی سر، نیر و محراب) انجام گرفته است. نمونه ی آماری شامل 583 نفر از جوانان (29-18 سال) شهر و روستا بوده است که به روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شده اند، و پرسش نامه ها با بهره گیری از اندیشه های برگر در باب حاملان ثانوی نوسازی طراحی گردیدند. یافته ها نشان می دهد که شمول گرایی رایج ترین نوع دین داری در بین پاسخ گویان شهر و روستا می باشد و نادرترین نوع دین داری مربوط به انحصارگرایی است. نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان می دهد که از مجموع 17 مولفه ی معرفی شده به برنامه ی رگرسیونی، موثرترین عوامل بر تکثرگرایی به ترتیب گرایش جهانی، گرایش استقلال طلبانه، کیفیت زندگی و وضعیت اجتماعی - اقتصادی است.

این پژوهش در پی تقسیم بندی کشورهای مختلف بر اساس ادیان رسمی آنها و سپس بررسی متغیرهای مورد نظر در آنها و تحلیل تفاوتهای موجود می باشد. متغیرهای مورد بررسی، احساس شادمانی، اهمیت به مذهب، غرور ملی و دموکراسی کشورها می باشند و از داده های پیمایش جهانی ارزش ها (2005-2009) که توسط اینگلهارت جمع آوری شده استفاده شده است. در این تحلیل ثانویه، ابتدا میزان احساس شادمانی، اهمیت به مذهب، غرور ملی و دموکراسی در هریک از مناطق تفکیک شده مورد بررسی قرار داده شده و سپس بین آنها رابطه سنجی انجام شده است. نتایج نشان می دهد بالاترین میزان احساس شادمانی مربوط به پروستان های قاره آمریکا و نیز مسیحیان استرالیا می شود. بالاترین اهمیت به مذهب را مسلمانان شمال آفریقا و شیعیان دارند و در کل مسلمانان با اختلاف بسیار زیادی نسبت به مسیحیان اهمیت بیشتری به مذهبشان می دهند. در تمام مناطق مورد بررسی، غرور ملی میزان نسبت بالایی را دارد و در کل مسلمانان 3 درصد بیشتر از مسیحیان غرور ملی دارند. پروستان های اروپا بیشتر از مردم سایر مناطق مورد بررسی معتقدند که کشوری با دموکراسی بالا دارند. و مسیحیان آسیا (روسیه) کمترین میزان را به دموکراسی در کشور خود داده اند. همچنین یافته ها نشان می دهند که در تمام مناطق بررسی شده در این پژوهش، رابطه احساس شادمانی با میزان اهمیت به مذهب رابطه ای معنادار است. رابطه بین غرور ملی و احساس شادمانی نیز نشان از تاثیر نسبتا بالای غرور ملی بر احساس شادمانی افراد است. در خصوص همبستگی بین دموکراسی و احساس شادمانی، یافته ها نشان می دهد که این رابطه در کشورهای مسیحی نسبت به کشورهای مسلمان قوی تر است.

این مقاله به بررسی عوامل جامعه شناختی و روندهای تاریخی دخیل در تاثیرگذاری طب ایرانی - اسلامی بر نظام طب چینی اختصاص دارد. مقاله نشان می دهد که سیاست های داخلی و خارجی حکومت چین، جنگ ها، رویه ی باج ستانی، گسترش زبان فارسی، و تجارت از جمله مهم ترین عوامل موثر بر گسترش و پذیرش نظام طب ایرانی - اسلامی در چین بوده است. از حیث تاریخی نیز تشکیل امپراتوری بزرگ مغول (تاسیس امپراتوری یوآن در چین و حکومت نوادگان چنگیز و ایلخانان مغول در ایران) موجب برقرار شدن رویه های نسبتا واحد و مشترک در دو کشور شد، و امکان تبادل فرهنگی به خصوص در حوزه ی پزشکی بین ایران و چین به اوج خود رسید. مقاله نشان می دهد که نظام طب ایرانی - اسلامی عموما در سه شکل رواج داروها و نسخه های طبی، تئوری ها و فنون درمانی، و تالیف کتب پزشکی، بر نظام طب چینی اثر گذارده است. تالیف کتاب «هوی هوی یائو فانگ» به عنوان یک دانش نامه ی بزرگ طب اسلامی که مجموعه ی وسیعی از نسخ طبی و داروهای گیاهی ایرانی و اسلامی را دربر می گیرد، نقطه ی عطف اثرگذاری طب ایرانی - اسلامی و نفوذ و پذیرش آن در نظام طب چینی است. این کتاب در اوایل سلسله ی مینگ (1644-1368 م.) توسط جمعی از علما و اطبای مسلمان چینی به زبان چینی تالیف شده، و منابع آن عموما کتب و نسخ پزشکان مسلمان نظیر ابن سینا و رازی است. به علاوه این کتاب بر اساس نظریه ی عناصر اربعه نگاشته شده که اساسا متفاوت و مجزا از نظریه ی عناصر پنج گانه در نظام شناختی چینی است. این مقاله با اتکا به جهت گیری نظری جامعه شناسی تطبیقی - تمدنی علم، و بر اساس مطالعه ی اسناد و مدارک تاریخی، به خصوص منابع چینی نگاشته شده است.

تلاش اصلی این پژوهش واکاوی ژرف نگرانه ی دلالت ها و معانی دیوارنوشته ها در فضاهای آکادمیک است، فضاهایی که معجونی از فرهنگ ها، نگرش ها، باورها و ایستارهایی خاص در باب جهان پیرامونی را به نمایش می گذارند، فضاهایی چندفرهنگی با تکثر قومی / مذهبی و با تنوع سبک های زندگی. ایده ی بنیادین این پژوهش آن است که امروزه فضاهای رسمی آکادمیک، که بنابه ماهیت شان می بایست تحت کنترل قواعد رسمی و کنش ها و رتوریک علم محور باشند، به عرصه ی تجلی و رشد کنش ها / گفتارهای غیررسمی، روزمرگی زایا و خصوصی ترین وجوه تعامل کنشگران بدل شده اند. به همین دلیل حیات اجتماعی کنش گران این میدان بعضا واجد ابعادی نامریی و ظریف است که در نامنتظره ترین مکان ها خود را نشان می دهد. دیوارنوشته ها یکی از عمده ترین تجلی گاه های ناگفته ها، معناهای طردشده، تناقض ها و شکاف های ارتباطی میان کنش گران است. تحلیل این متن های حک شده بر فضای متجسد آکادمی درواقع طریقی است برای واگشایی دلالت ها و رمزگان نهفته در تعامل های ناآشکار کنش گران. براین اساس، این پژوهش در بخش نظری کوشیده است با اتخاذ مفاهیمی حساس / راه گشا از رویکردهای انتقادی اجتماعی، دستگاهی مفهومی برای راه بردن به قلمرو این متون مونتاژ کند و با اتکا به این برساخت نظری پرتوی بر سویه های ناخوانا، ناروشن، دلالت مند و رمزآمیز این نوشته ها بیفکند. سپس برای قرائت عمیق و روش مند این نوشته ها، از روش تحلیل تماتیک (موضوعی، مضمون بنیاد) بهره جسته است. میدان مطالعه ی پژوهش دانشگاه کردستان بود که از میان شش دانشکده ی این دانشگاه، دو دانشکده ی «علوم انسانی و اجتماعی» و «منابع طبیعی»، به روش نمونه گیری هدف مند انتخاب شدند. بر اساس نتایج پژوهش، شش مقوله ی عمده (میل به دیگری ناهم جنس، پرخاش گری جنسی، جمع هراسی، احساس تنهایی، گرایش های قومی و اعتراض سیاسی)، سه مقوله ی محوری (زندگی عاطفی / جنسی زیر پوست فضای رسمی دانشگاه، ناموفق بودن فرایندهای جامعه پذیری / فرهنگ پذیری، و برآورده نشدن مطالبات قومی / سیاسی) و یک مقوله ی هسته ای (تقابل سیاست و زندگی روزمره) استنتاج شد. درکل، دیوارنوشته ها حاکی از آن اند که قواعد رسمی سیستم نه فقط به فراخور نیازها و زایندگی و نیروهای حیاتی زندگی اجتماعی عمل نمی کنند، بلکه درست درجهت مهار، محدود کردن و کنترل این زندگی اعمال می شوند. دیوارنوشته ها دلالت بر تقابل سیاست و زندگی روزمره دارند.

در این مقاله، ضمن تبیین اهمیت اقتصاد در محیط نوین رسانه ای و رقابت شدید رسانه های گوناگون برای جلب توجه مخاطبان، تابوشکنی مهم ترین راه برد فیلم سازان ایرانی برای جذب مخاطبان به سینمای نسبتا کم مخاطب ایران دانسته شده است. در ابتدا ضمن مروری بر 25 فیلم پرفروش سینمای ایران از ابتدای دهه ی 1370 تا سال 1393، برخی نشانه ها و رگه های تابوشکنی در آن ها ردیابی شده است. در ادامه نگارندگان رویکردی کیفی را در پیش گرفته اند: نخست با به کارگیری روش «تحلیل روایت نشانه شناختی»، فیلم ها تحلیل شده اند، سپس از دل این تحلیل، مقولات تابوشکنانه ی آن ها استخراج شده و ازطریق راه برد تحلیل تماتیک، تحلیل شده اند. میدان مطالعه کل سینمای ایران از ابتدای دهه ی 1370 است که از این میان 5 فیلم به شیوه ی نمونه گیری هدف مند انتخاب شده اند.