پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی
سال:1395 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

پژوهشی برای بررسی وضعیت موجود و ارائه راهکار برای بهبود کمی و کیفی میوه های مهم گرمسیری و نیمه گرمسیری (خرما، پرتقال، نارنگی، گریپ فروت، زیتون، انار، انجیر و کیوی) در سطح کشور در سال های 1389 تا 1390 انجام شد. ابتدا بر اساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی استان های مهم میوه خیز کشور و شهرستان های عمده تولیدکننده این محصول ها، تعیین شد و سپس پرسشنامه هایی برای دریافت اطلاعات لازم برای هشت محصول یاد شده تکمیل گردید. در این پرسشنامه ها، تمام جنبه های کشت، داشت و برداشت محصول مورد پرسش قرار گرفت و اطلاعات لازم از مراکز تحقیقاتی مربوط، جمع آوری شد. در این پژوهش، استان های اصفهان، بوشهر، تهران، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، چهار محال بختیاری، خوزستان، زنجان، سمنان، سیستان و بلوچستان، فارس، قزوین، قم، کرمان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویر احمد، گلستان، گیلان، مازندران، مرکزی و یزد مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی اطلاعات جمع آوری شده در این طرح و واکاوی داده ها نشان داد که میانگین عملکرد هکتاری خرما در کشت آبی در سال آزمایش 4900 کیلوگرم، پرتقال 14000 کیلوگرم، نارنگی 12800 کیلوگرم، گریپ فروت 12270 کیلوگرم، زیتون 15200 کیلوگرم، انار 10860 کیلوگرم، انجیر 5900 کیلوگرم و کیوی 22500 کیلوگرم در هکتار بود. در این مقاله، تمام موارد یاد شده مورد بحث قرار گرفته و راهکارهایی برای بهبود کمی و کیفی محصول های مورد آزمایش، ارائه شده است.

دوران هولوسن که تمدن بشری را در طول ده هزار سال گذشته تغذیه کرده است در این قرن به سبب فعالیت های فزاینده انسان (دوران آنتروپوسن) جای خود را به زمینی در حال گرم شدن داده است که با بیش جمعیتی و نابودی جنگل ها رو به رواست و بسیاری از خاک های بارور آن با سرعتی بی سابقه رو به فناست. خاک می تواند مقادیر بیکران کربن را در خود انباشته یا رها سازد، عنصرهای غذایی را در خود نگه دارد یا آن ها را به رودخانه ها جریان داده و به صنعت ماهیگیری آسیب رساند. رسوب ناشی از فرسایش خاک تولید نیروی برق را زیر تاثیر قرار می دهد. از آنجا که، پیشرفت و خیز رام نشدنی فناوری به صورت نیرویی در جهان درآمده که توان ایجاد دگرگونی های شگرفی در خاک دارد، در این مقاله سناریوهای متعددی برای آینده خاک ترسیم شده است و بر این نکته تمرکز دارد که چگونه فناوری می تواند پیامدهای زیادی بر وضعیت خاک در آینده داشته باشد. هر چند بزرگترین فرایندهای جهانی و آن هایی که بیشترین انرژی را مصرف می کنند به رویدادهای زمین شناختی وابسته اند، اما امروزه سپهر دیگری پدیدار شده که به وسیله فعالیت های ترکیبی بشر و فناوری پا گرفته است و آن را می توان تکنوسفر یا آنتروپوسفر نامید. تاثیر فناوری بر خاک سپهر دیرپاست و در یک نمای درازمدت مشاهده خاک هایی با دگرگونی زیاد و ویژگی هایی شگفت انگیز دور از انتظار نخواهند بود. این موضوع امکان پایه و مبنایی برای گفتمان درباره خاک های هوشمند است. در دنیایی که ریز رایانه ها به گونه ای یکنواخت و فشرده توزیع شده اند، حسگرها و فعال سازها با پردازش موضعی می توانند برای گردآوری و باز انتقال اطلاعات محیطی درباره وضعیت خاک (دما، رطوبت، حرکت نسبی ذره های نزدیک) و هماهنگی با دستورهای ارسال شده از رایانه مرکزی عمل کنند. با توجه به افت قیمت و توان فزاینده تراشه های رایانه ای می توان انتظار داشت که بیشتر آنچه را ما به نام مدیریت خاک، زمین، آب و پوشش گیاهی می نامیم تا جایی پیش رود که خاک و دیگر سامانه های سطحی زمین بیشتر به صورت ابزارهای فناوری شناخته شوند تا سامانه های طبیعی.

علم سنجی فواید بسیاری را داشته و نتایج آن کاربردهای گوناگونی را در پی دارد. توسعه علمی بخش کشاورزی و منابع طبیعی و ارتقای وضعیت موجود نیازمند اطلاعات دقیق و روش شناسی مناسب است، تا بتوان برنامه های لازم را اجراکرد. در این راستا رویکردهای مختلفی مطرح شده است. در پژوهش حاضر از روش شناسی مطالعه های تطبیقی استفاده گردیده است. در این مطالعه تلاش ها و عملکردهای علمی رشته های کشاورزی و منابع طبیعی 12 کشور و منتخب جهان با ایران مقایسه شده است. این رویکرد همراه با شاخص سازی مبنایی می تواند برای پایش و واکاوی مقایسه ای عملکرد علمی رشته های مختلف کشاورزی با یکدیگر و با رشته های متجانس از کشورهای دیگر در سال های آتی نیز مورد استفاده قرار گیرد. بنا بر این از راه مطالعه های تطبیقی میتوان به طور عرضی وضعیت موجود تولیدهای علمی کشور را با مقایسه با سایر کشورها تحلیل کرده و بر اساس ضعف ها و یا قوت های تشخیص داده شده برنامه های توسعه ای ارایه کرد. از سوی دیگر با داشتن شاخص مبنایی می توان عملکرد و فعالیت های علمی را به طور طولی ردگیری نموده و رشد و ضعف ها را بین دوره های مختلف تشخیص داد. در مطالعه های علم سنجی از شاخص های متنوعی استفاده می شود. در این پژوهش دو شاخص جدید تدوین و روش های محاسبه آن ها نیز عرضه شد، تا فقط تعداد مقاله و یا تعداد استناد به مقاله ها معیار رتبه بندی ها قرار نگیرد. شاخص نسبت وزنی تولیدهای علمی به شاخص توسعه انسانی کشورها و شاخص نسبت وزنی تعداد مقاله ها به سطح اقتصادی کشورها دو شاخصی است که تلاش برای پیشرفت علمی را با توجه به امکان ها و توانمندی های اقتصادی مورد مقایسه و بررسی قرار می دهد. در این پژوهش جایگاه ایران با شاخص های تعداد مقاله، تعداد استناد ومیزان تولیدهای علمی از بین 13 کشور منتخب (که بیشتر از کشورهای پیشرفته و مطرح در علم می باشند) ردیف 10 تا 12 را کسب کرده، در حالی که برمبنای دو شاخص جدید رتبه 4 را به دست آورده است. به عبارت دیگر ایران با همه مشکل های اقتصادی و تحریم ها توانسته است با تلاش و ایثارگری فعالیت های علمی ارزنده ای در بخش کشاورزی و منابع طبیعی به جهان ارایه نماید. در پایان مقاله چند توصیه برای ادامه پژوهش های علم سنجی و بالا بردن رتبه علمی کشور عرضه گردیده است.

مدیریت علمی بوم نظام های طبیعی، همواره با اصطلاح های گیج کننده ای همچون: برگشت پذیری، نیرومندی (ظرفیت تحمل آشفتگی) و آسیب پذیری (میزان تحمل نوع و شدت آشفتگی) بوم شناختی همراه می باشد. این مطالعه با هدف تشریح و توصیف، شناسایی هدف ها و زمان مناسب کاربرد هر یک از این مفهوم ها در مدیریت بوم نظام های مرتعی و به روش مرور منابع و تحلیلی انجام شد. برای تحلیل این مفهوم ها و این که چگونه هر یک از آن ها در چارچوب تعریف شده به صورت کاربردی جهت مدیریت بوم نظام های مرتعی به کار گرفته شود و زمینه مناسب استفاده هر یک از آن ها، برخی مصداق های عینی از کشور نیز ارائه می شود. با توجه به نتایج و مدل مفهومی حاصله، توان و قدرت تحمل بوم نظام با افزایش فشار و آشفتگی ها کاهش یافته و به ترتیب در مراحل نیرومندی، آسیب پذیری و برگشت پذیری بوم شناختی قرار می گیرند. مفهوم برگشت پذیری بوم شناختی جهت تشریح خطر از دست دادن توانایی بازیابی بوم نظام استفاده می شود و این به معنی بازیابی و رسیدن به حالت تعادل بوم نظام است و دارای کاربرد وسیع در زمینه های مدیریت، حفظ و احیای بوم نظام ها به ویژه بوم نظام های آسیب دیده می باشد. یک بوم نظام دارای وضعیت های چند گانه به ندرت دارای تعادل یگانه بوده و با ورود آشفتگی های محیطی و مدیریتی به ندرت در حالت تعادل پایدار قرار می گیرد. همچنین از این مفهوم جهت واکاوی شبکه های بوم شناختی- اجتماعی در مواقعی که کاهش خود احیایی شبکه قابل توجه است، استفاده می شود. زمان مناسب استفاده از مفهوم برگشت پذیری، مرحله بحرانی بوم نظام (آستانه انتقال به حالتی نامطلوب تر) است و نیاز به مدل سازی دارد. مفهوم آسیب پذیری بوم شناختی، بیانگر ظرفیت تطبیقی و حساسیت بوم نظام به آشفتگی می باشد و جهت تعیین توانایی یک بوم نظام برای باقی ماندن در وضعیت بالاتر از حد آستانه بحرانی و واکاوی شبکه های بوم شناختی- اجتماعی در مواقعی که کاهش خود احیایی شبکه قابل توجه نبوده و تغیرهای چندانی نداشته باشد و هنگام انجام مطالعه های مقایسه ای بر پایه ویژگی ها و شاخص ها مورد استفاده قرار می گیرد. زمان مناسب استفاده از مفهوم آسیب پذیری، مرحله قبل از مرحله بحرانی می باشد. مفهوم نیرومندی بوم شناختی، بیانگر توانایی بوم نظام در حفظ شرایط آرمانی خود در یک محدوده باریک و تنظیم دقیق نوسان های ساختاری و عملکردی خود جهت بروز بهترین کارکرد بوم نظام می باشد، به عبارت دیگر نیرومندی بوم شناختی دلالت بر عدم انعطاف پذیری ندارد، بلکه توصیف توانایی بوم نظام برای خلاقیت و انطباق در پیش بینی و یا در پاسخ به اختلال و آشفتگی های درونی و یا برونی می باشد و زمان مناسب استفاده از این مفهوم، دو مرحله قبل از مرحله بحرانی بوم نظام می باشد.

بروز خشکسالی های اخیر، محدودیت های منابع آب و چالش های تامین آب با کیفیت مناسب، به یکی از دغدغه های عمده جامعه و مسوولین تبدیل شده است. ادامه خشکسالی ها و کمبود منابع آب در بسیاری از مناطق کشور وضعیتی را به وجود آورده که برای توصیف آن از واژه هایی همانند بحران آبی و یا پسا بحران آبی استفاده می شود. در مقاله حاضر ضمن مرور اجمالی بر وضعیت منابع آب کشور در شرایط موجود، به تشریح رخدادهای خشکسالی به عنوان یک پدیده طبیعی پرداخته می شود تا شناخت واقع بینانه از آنچه که می تواند در بحث مدیریت منابع آب مشکل آفرین شود، به دست آید. لزوم برنامه ریزی برای مدیریت منابع آب به عنوان یک مساله چند بعدی مطرح شده ورویکرد سیستمی به عنوان روشی مناسب برای تعریف مساله در قالب یک سیستم مورد بحث قرار می گیرد. رویکرد سیستمی با بیان مشکل های مدیریتی منابع آب، می تواند برای رسیدن به راه حل عملی مفید باشد. در ادامه راهبردهای مدیریت یکپارچه منابع آب، مدیریت خطرپذیری و مدیریت بحران، به عنوان روش های اجرایی مرسوم بررسی شده و برخی دیدگاه ها و کارهای پژوهشی انجام شده مرتبط در ایران نیز مورد بحث قرار گرفته است.

تغییر اقلیم موضوعی است که مورد بحث جوامع علمی و سیاسی است. تغییر اقلیم با گرم شدن هوا و تغییرهایی در بارندگی از یک صد سال پیش شروع شده و دخالت انسان در آن بسیار مهم بوده است. استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی و تشکیل گازهای گلخانه ای و کاربرد زمین ها با تخریب جنگل ها را می توان از عوامل مهم تغییر اقلیم شمرد و تصور می رود این تغییرها در صورتی که مدیریت صحیح اعمال نشود، ادامه خواهد یافت. پیش بینی می شود که در هر دهه، دما به میزان 0.1 درجه سلسیوس افزایش یافته و تا سال 2100 گرمای زمین تا 4 درجه سلسیوس ممکن است افزایش یابد. شوربختانه تاثیر این تغییرها کمتر مورد مطالعه بیماری شناسان گیاهی قرار گرفته و بیشتر به مورد انسان توجه شده است. تغییر اقلیم ممکن است موجب کاهش و افزایش برخی از بیمارگرها شده یا تاثیری بر آن ها نداشته باشد. افزایش کمینه دما موجب بقای خیلی از بیمارگرها گردیده و در زنده ماندن ناقلین، به ویژه ناقلین بیماری های ویروسی مهم می باشد. تغییرهای دما در زادآوری ناقلین و عوامل بیماریزا نقش مهمی دارد و ممکن است موجب بروز بیمارگرهای تهاجمی جدید گردد. در این مقاله مسایل مهمی در مورد بیمارگرهای گیاهی مورد بحث قرار گرفته است که شامل پاسخ گیاهان به تغییر اقلیم و تاثیر آن بر مقاومت بیمارگر و ناقل و پرآزاری می باشد. همچنین تهاجم و زادآوری بیمارگر نیز در اثر تغییر اقلیم مورد توجه قرار گرفته است. در پایان با توجه به تغییر اقلیم، مدیریت بیماری های گیاهی در شرایط تغییر اقلیم و چاره اندیشی از زیان آن مورد بحث قرار گرفته است.