پژوهش های سیاستگذاری و برنامه ریزی انرژی
سال:1395 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

هدف اصلی این مقاله، تدوین سناریوهای آینده انرژی کشور و آزمون پابرجایی راهبردهای مدیریت انرژی کشور می باشد. رشد سریع مصرف انرژی که ناشی از رشد شتابنده فناوری در دهه های اخیر است از یک سو و تغییر مستمر و عدم قطعیت بالای حوادث موثر در این بخش از سوی دیگر، لزوم بهره گیری از روش های نوین آینده پژوهی و برنامه ریزی کلان و بلندمدت را بیش از پیش نمایان ساخته است. در تحقیق حاضر به مساله چگونگی سناریوپردازی و ترسیم آینده ای مطلوب در بخش مدیریت انرژی کشور بر اساس ترکیبی از روش های نوین آینده پژوهی و برنامه ریزی استراتژیک پرداخته شده است. در پژوهش حاضر، ترکیبی از روش های دلفی، پویش محیطی (Political-Economical-Societal-Technology) PEST و تحلیل اثرات متقابل استفاده شده است. پارامترهای کلیدی بخش انرژی تجمیع شده و با استفاده از پرسشنامه تحلیل اثرات متقابل با نظر نمونه ای از خبرگان حوزه انرژی و آینده پژوهی، عدم قطعیت های کلیدی شناسایی شد. سپس با استفاده از عدم قطعیت های کلیدی و با رجوع به همه عوامل و اطلاعات جمع آوری شده در مراحل قبلی، سه سناریو با نام های فن سالار، رکود و خود کفایی تدوین گردید. در پایان با استفاده از برنامه ریزی مبتنی بر فرض و آزمون پابرجایی راهبردهای مدیریت انرژی کشور در هر یک از سناریوهای تدوین شده، راهبردهای پابرجا برای مدیریت انرژی کشور در فضای هر یک از سناریوها ارائه گردید.

تدوین چارچوبی برای اجرای سیاست مالی در کشورهای صاحب منابع طبیعی با توجه به تجارب سایر کشورها و نیز مقتضیات بومی از اهمیت ویژه ای در پیشیرد برنامه های توسعه اقتصادی برخوردار است. هدف اصلی این تحقیق، بررسی تاثیر تکانه های درآمدهای نفتی و بهره وری بر متغیرهای کلان اقتصادی ایران، در قالب یک مدل DSGE و با لحاظ ویژگی های از قبیل نیازهای توسعه زیرساختی و وجود ویژگی ناکارایی های سرمایه گذاری عمومی است که تعیین کننده چارچوب سیاست مالی می باشد. یافته های تحقیق مبتنی بر الگوی چرخه ادوار تجاری حقیقی نشان می دهد، تکانه درآمدهای نفتی موجب افزایش مصرف، مخارج جاری و عمرانی دولت و کاهش تورم در کوتاه مدت شده است، هرچند که در میان مدت به دلیل انتقال تکانه های نفتی به بخش تقاضا تورم در اقتصاد با افزایش مواجه می شود. با افزایش درآمدهای نفتی، صندوق توسعه ملی و به تبع آن سهم تسهیلات اعطایی از سوی صندوق به بخش خصوصی با افزایش مواجه می شود. همچنین به دلیل ساختار اقتصاد ایران از جمله گسترده بودن فعالیت های غیرمولد و اثر برون رانی فعالیت دولت در اقتصاد، افزایش درآمدهای نفتی تاثیر کمی بر رشد و گسترش تولید بخش غیرنفتی کشور داشته است. همچنین تکانه بهره وری نیز نتایج مطابق انتظارات تئوریک در مدل ایجاد کرده است.

در این تحقیق بر اساس سه رویکرد مختلف، هزینه های اجتماعی انتشار دی اکسیدکربن به وسیله کارگزاران اقتصادی به تفکیک مناطق مختلف در ایران در دوره 1380 الی 1391 اندازه گیری و مورد مقایسه قرار گرفته می شود. این سه رویکرد شامل استفاده از شاخص های مطالعات بانک جهانی و سازمان حفاظت محیط زیست، بررسی میزان تجهیزات و کالاهای زیست محیطی مختلف جهت گریز از آثار زیان بار آلودگی و محاسبه میزان تمایل به پرداخت برای گریز از آثار زیان بار آلودگی با استفاده از الگوی قیمت هدانیک می باشد. میزان انتشار دی اکسیدکربن به عنوان نماینده گازهای گلخانه ای در نظر گرفته شده و به روش غیرمستقیم میزان آن در هر استان محاسبه می گردد و پس از آن بر اساس سه روش هزینه اجتماعی آن محاسبه و مورد بررسی قرار می گیرد. بر اساس نتایج تحقیق هزینه اجتماعی هر واحد کربن استان های ایران متفاوت می باشد و این امر لزوم اجرای سیاست های نامتوازن در زمینه قیمت گذاری بر آلاینده ها را نشان می دهد.

در این پژوهش به شبیه سازی و بررسی سیستم انرژی کشور با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای پرداخته شده است. بر اساس داده ها و نظرات خبرگان شاغل در صنعت انرژی، متغیرهای کلیدی در حوزه نفت و گاز کشور شناسایی و روابط علت و معلولی میان این متغیرها ترسیم شده است. سپس روابط ریاضی میان این متغیرها بر اساس روابط موجود در پیشینه و با استفاده از روش هایی همچون رگرسیون تعیین و بر این اساس سیستم مورد نظر، شبیه سازی شده است. در نهایت با بررسی و تحلیل موانع مدیریتی و غیرمدیریتی در زمینه سیاست ها و تصمیم گیری های موجود در تخصیص منابع انرژی به بخش های مختلف مصرف شامل بخش های خانگی تجاری، کشاورزی، حمل و نقل، صنعت و نیروگاه ها، با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در بلندمدت، سناریوهای مختلفی ارائه و شبیه سازی شده و سناریویی که میزان انتشار گازهای گلخانه ای در بلندمدت را کاهش می دهد به عنوان سناریوی برتر برای اجرا انتخاب شده است. مدل سازی پویا و شبیه سازی کل سیستم انرژی، امکان بررسی سایر سیاست ها و تصمیمات مدیریتی و مشاهده اثرات این تصمیمات در افزایش بهره وری سیستم در آینده را برای پژوهشگران و تصمیم گیرندگان حوزه انرژی کشور فراهم می آورد.

در این مقاله، پیشران های حوزه انرژی تجدیدپذیر در کشور با استفاده از یک رویکرد ترکیبی رتبه بندی شده است. از آن جا که شناسایی اهمیت پیشران ها یکی از ارکان اساسی انجام پروژه های کلان آینده نگاری و همچنین برنامه ریزی استراتژیک در حوزه مدیریت انرژی محسوب می شود، وجود مدلی در راستای رتبه بندی اهمیت پیشران ها می تواند بسیار کارساز واقع شود. در این مقاله، این مدل با استفاده از نظرات جمعی از خبرگان به صورت نمونه وار انجام شده است. ابتدا پیشران های حوزه انرژی تجدیدپذیر مطرح شده در پژوهش های مختلف داخلی و خارجی را جمع آوری کرده ایم، سپس با استفاده از روش دلفی فازی معیارها را غربال نموده ایم. در مرحله بعد با استفاده از روش دیمتل فازی میزان وابستگی خوشه ها با یکدیگر بررسی شده است و نتایج این بخش در مرحله نهایی تحلیل شبکه ای فازی مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که پیشران «توانمندی تکنولوژیک» و «ثبات سیاسی» به عنوان با اهمیت ترین پیشران های آینده می تواند مبنای طیف عدم قطعیت در تدوین سناریوهای آینده در حوزه انرژی تجدیدپذیر و همچنین خلق برنامه های استراتژیک قرار گیرد.

بررسی علل تغییر قیمت نفت و مدلسازی برای پیش بینی نوسانات آن، با توجه به جایگاه آن در اقتصاد ایران، همواره یکی از مهمترین حوزه های مطالعاتی ادبیات اقتصاد ایران بوده است. از سوی دیگر نوسان قیمت نفت، موجب ایجاد اختلالاتی در برنامه های توسعه می شود. لذا، شناخت ساز و کار شکل گیری قیمت های نفت می تواند ریسک نوسانات قیمت نفت و تاثیرات منفی آن بر اقتصاد ایران را کاهش دهد. در این مقاله به بررسی انحراف قیمت نفت خام از مسیر بلند مدت آن با توجه به روابط بین بازار های مورد نظر در کوتاه مدت پرداخته است. بدین منظور از مدل جهش قیمت فیشر استفاده شده است و از داده های سری زمانی روزانه سال های 2013-2005 در مورد قیمت نفت خام شاخص جهانی با روش تکنیک گارچ چند آزمون می گردد. نتایج نشان می دهد تاثیر تغییر شاخص بازار سرمایه بر قیمت نفت خام مثبت و نیز اثر تعییر شاخص بازار پول (نرخ بهره) بر این نفت خام منفی می باشند.

در این تحقیق پس از به دست آوردن سری زمانی همبستگی پویای قیمت نفت خام و رشد بخش صنعت و معدن با استفاده از مدل DCC، برای دوره زمانی (1392:4- 1367:1)، متغیرهای کلان اقتصادی توضیح دهنده همبستگی پویای بین این دو متغیر، به عنوان متغیرهای انتقال دهنده نوسانات، مورد بررسی قرار گرفته است. به طوری که متغیر واردات به واردات واقعی کالاهای مصرفی، سرمایه ای و واسطه ای تفکیک و اثرات متغیرهای انتقالی با برآورد مدل غیرخطی (MSIXH (2) -ARX (0،0 بررسی شد. نتایج حاکی از آن است که متغیر واردات کالاهای واسطه ای و سرمایه ای دارای رابطه مثبت و واردات کالاهای مصرفی دارای اثر منفی بر سری همبستگی پویا هستند. لذا، با افزایش واردات کالاهای واسطه ای و سرمایه ای، کاهش مخارج مصرفی دولت و همچنین، اجرای سیاست هایی در جهت تثبیت سطح عمومی قیمت ها و مخارج مصرفی دولت در مقابل تغییرات قیمت نفت، می توان در جهت رشد هر چه بیشتر بخش صنعت و معدن اقدام نمود.

آلودگی محیط زیست از نشانه های روشن آثار خارجی منفی است. کارخانه ای که محصولی را تولید می کند از طریق آلوده کردن هوا، آب و... هزینه هایی را برای دیگر اقشار جامعه ایجاد می کند که این هزینه ها در مکانیسم قیمت ها منعکس نمی شود. آثار خارجی مالکیت بردار نمی باشند، یعنی نمی توان منافع یا مضار آثار خارجی را کاملا به انحصار تولیدکننده آن درآورد بنابراین بازار که در آن مالکیت مبادله می شود، نمی تواند همه آثار یک فعالیت را نمایان سازد و به شکست بازار منجر می گردد. بهینه اجتماعی مستلزم این است که فایده خالص کل جامعه حداکثر شود، یعنی مجموع فایده ها و هزینه هایی که به دلیل تولید نیروگاه به کل جامعه وارد می شود باید حداکثر شود. به عبارتی هزینه های خارجی که نیروگاه به جامعه وارد می سازد در تحلیل تعیین مقدار تولید باید لحاظ گردد. این نکته که جامعه چه مقدار حاضر است پرداخت نماید که با آثار خارجی منفی مواجه نشود ارزش اقتصادی هوای پاک را نشان می دهد. ارزش گذاری اقتصادی به دو روش مبتنی بر تقاضا و غیرمبتنی بر تقاضا انجام می شود. تقاضا را می توان از دو طریق مورد برآورد قرار داد، اولا از طریق بررسی خواست های اعلام شده افراد برای محیط زیست پاک، ثانیا با مطالعه و تحقیق پیرامون میزان خرید افراد از کالاهای بازاری قیمت گذاری شده ای که برای بهره مندی از محیط زیست پاک مرتبط با آنها ضروری می باشد، می توان مقدار تقاضا را معین نمود. در محاسبه ارزش اقتصادی بهبود راندمان نیروگاه ها از اطلاعات سال 1393 در زمینه تولید برق در نیروگاه های کشور استفاده شده است. نتایج نشان می دهد اگر راندمان نیروگاه ها به طور متوسط یک در صد افزایش پیدا می کرد با توجه به ساختار سوخت در نیروگاه ها و هزینه خارجی معادل 294 میلیون دلار از هزینه های خارجی اجتناب می شد. در این روش شناسی 294 میلیون دلار را ارزش اقتصادی افزایش یک در صد راندمان قلمداد می کنیم. بدیهی است متناسب با هزینه خارجی آلاینده ها و گازهای گلخانه ای عدد مذکور متفاوت خواهد بود.